دیوپتر سطحی است که دو محیط نوری را از هم جدا میکند. دیوپتر میتواند در انواع مختلف ساخته شود. به عنوان مثال ، دیوپتر تخت یا مسطح ، سطح صافی است که دو محیط را از هم جدا میکند. دیوپترها میتوانند به صورت یک سطح با انحنای کروی نیز باشند. همچنین میتوان از ترکیب دو دیوپتر به عنوان ابزار نوری استفاده کرد. به عنوان مثال ، تیغه متوازیالسطوح که بین دو محیط قرار دارد، نمونهای از یک دیوپتر تخت موازی و منشور نمونهای از یک دیوپتر تخت زاویهدار است. |
|
دید کلی
عیوب انکساری با واحدی بنام دیوپتر اندازهگیری میشود. دیوپتر نشاندهنده میزان
نمره عینک شماست. هرچه میزان
دوربینی یا
نزدیک بینی بیشتر باشد، نسخه عینک شما نمره بالاتری دارد.
ویژگی دیوپترها
در مورد دیوپترها نیز
قوانین اسنل _ دکارت برقرار است. به عنوان مثال ، اگر یک دیوپتر تخت را بین دو محیط با
ضریب شکستهای و
قرار دهیم. هرگاه یک پرتو نوری با زاویه i نسبت به خط قائم بر سطح دیوپتر ، بر دیوپتر بتابد و وارد محیط دوم شده و بعد از شکست زاویهای که با امتداد قائم میسازد، زاویه r باشد، همواره رابطه زیر بین ضریب شکستهای دو محیط و زوایای تابش و شکست برقرار است:
اگر دیوپتر حالت کروی داشته باشد، مانند یک
عدسی محدب یا
مقعر در این صورت میتوان مانند مورد عدسیها فاصله کانونی ، کانون و مرکز انحنا و محور اصلی برای این دیوپترها تعریف کرد، اما نکته قابل توجه این است که فواصل کانونی دو کانون در یک دیوپتر کروی با هم برابر نیستند، چون هرکدام در یک محیط مجزا تعریف میشوند.
استگماتیزم
استگماتیزم در یک جز نوری یا یک دستگاه نوری به معنی داشتن تصویر نقطهای برای هر نقطه از جسم است. جز نوری یا دستگاه نوری وقتی خاصیت استگماتیزم دارد که از هر نقطه جسم یک تصویر نقطهای بدهد. به بیان دیگر ، میتوان گفت که استگماتیزم خاصیتی از وضوح تصویر است، یعنی اگر تصویر هر نقطه از یک جسم ، یک نقطه نبوده، بلکه یک سطح باشد، در این صورت تصویر واضحی نخواهیم داشت.
استگماتیزم دارای دو نوع است که شامل
استگماتیزم کامل و
استگماتیزم تقریبی است. هر کدام از این دو حالت در شرایط خاصی با توجه به نوع دیوپتر حاصل میشوند. به عنوان مثال ، یک سطح بیضوی برای هر دو کانونش دارای خاصیت استگماتیزم کامل است. همچنین یک سطح شلجمی برای بینهایت و کانون خودش یک سطح
استگمات کامل است. بنابراین با احراز شرایط خاصی ، نقاط با استگمات کامل تعیین میشوند. برای توضیح استگمات تقریبی ، این حالت را با یک مثال در مورد دیوپتر کروی توضیح میدهیم.
فرض کنید از یک نقطه مانند A در روی محور اصلی یک دیوپتر کروی ، پرتوی بر سطح کروی میتابد که با خط عمود بر آن سطح زاویه i میسازد. بسته به میزان i ، تابشهای مختلفی وجود خواهد داشت و طبیعتا ، تصویرهای مختلفی برای نقطه حاصل خواهد شد. (تصویرها از تلاقی پرتو شکست با محور اصلی در طرف دیگر ایجاد میشوند). بنابراین نتیجه میشود که سطوح کروی ، سطوح مناسبی برای تصویرگیری نقاط نیستند.
برای اصلاح مشکل فوق ، مقطع کوچکی را حول محور اصلی با زوایای تابش و بازتابش کوچک برمیداریم. با این کار نقاط تصویر را به هم نزدیک میکنیم. بنابراین با ایجاد این مقطع تقریبی را بکار میبریم که در آن تمام پرتوهای تابش به یک نقطه منجر نمیشوند، بلکه تصویرها از مجموعه نقاط نزدیک به هم تشکیل یافتهاند، این حالت را استگمات تقریبی گویند.
انواع دیوپتر
دیوپترها انواع مختلف دارند. بطور کلی ، میتوان گفت که بیشتر ابزارهای نوری که به عنوان سطح مرزی دو محیط با ضرایب شکست مختلف قرار میگیرند، دیوپتر هستند. بنابراین دیوپتر میتواند به صورت
تخت ، کروی ، تخت _ کروی ، هلالی و … باشد. روابط مربوط به هر دیوپتر را میتوان از روش ترسیم هندسی پرتوهای تابشی و شکست یافته بدست آورد.
به عنوان مثال ، در یک
دیوپتر کروی برای تعیین فاصله کانونی ، پرتوهایی را به صورت موازی بر محور اصلی بر سطح دیوپتر میتابانیم. این پرتوها یا بعد از شکست و وارد شدن به محیط دوم همدیگر را در یک نقطه روی محور اصلی قطع میکنند و یا اینکه امتداد پرتوهای شکست همدیگر را در نقطهای روی محور اصلی قطع میکنند. در هر دو حالت این نقطه را
کانون و فاصله آن از مرکز انحنا دیوپتر را
فاصله کانونی میگویند.
یکای دیوپتر
نکتهای که در اینجا قابل توجه میباشد، این است که اغلب در روابط مربوط به
عدسیها که برای ساختن تصاویر مورد استفاده قرار میگیرند، عکس فاصله کانونی را
دیوپتر تعریف میکنند. بنابراین واژه دیوپتر در بعضی از کتابهای اپتیک مقدماتی به این منظور نیز بکار برده شده است.
مباحث مرتبط با عنوان