جان هیک پلورالیسم دینی را چنین تعریف می‏کند: پلورالیسم دینی آموزه نجات است که با دو دیدگاه حصرگرا و شمول‏گرا، قابل مقایسه است. به عبارت ساده‏تر، مساله این است: «چه کسی اجازه دارد به بهشت ‏برود؟»

• انحصارگراها قایل‏اند: تنها کسانی که دین آنها را بپذیرند، می‏توانند به بهشت‏بروند. مبلغان مسیحی، که می‏گویند: تنها یک راه نجات وجود دارد و آن راه در سنت مسیحی منحصر است، بر اساس تعریف هیک ، انحصارگرا تلقی می‏شوند.

• شمول‏گراها در بهشت را کمی بازتر کردند تا ورود مسیحیان افتخاری را که پیرو دین دیگری، غیر از مسیحیت‏اند و بر اساس ضوابط مسیحی، حیاتی مقدس و آکنده از درستی اخلاقی دارند; کسانی که کارل رینر آنها را «مسیحیان گمنام‏» نامید، امکان‏پذیر سازند.

• تندروتر از شمول‏گراها، پلورالیسم هیک می‏باشد که قایل است هر کس، با قطع نظر از نژاد، رنگ و عقیده، می‏تواند به بهشت ‏برود، به شرط اینکه از طریق برخی ادیان از توجه به خود منسلخ شود و به حقیقت توجه پیدا کند. حتی هیک حاضر است ‏بپذیرد که کمونیسم برای بعضی از مردم راه نجات است. دست کم، او این احتمال را رد نمی‏کند.

• نباید فراموش کنیم که هر سه دیدگاه فوق در مورد نجات، نگرش‏هایی درباره الهیات مسیحی‏اند. هیک، خود، پلورالیسم دینی را نگرشی مسیحی توصیف می‏کند که با شمول‏گرایی آغاز می‏شود و چند قدم فراتر می‏نهد و به نتایج دیگری منتهی می‏گردد. مسائلی که بحث درباره پلورالیسم دینی را برانگیخته، مسائلی است درباره اینکه چگونه می‏توان آموزه «نجات‏» را فهمید؟ بر اساس عقیده و آموزه سنتی مسیحیت، نجات‏ عبارت است از بخشایش گناه از سوی خدا و این بخشایش، با توجه به مشارکت همگانی انسان‏ها در گناه حضرت آدم ‏علیه‏السلام تنها با رنج‏حضرت عیسی‏ علیه‏السلام و قربانی شدن وی در صلیب ممکن می‏شود. علاوه بر آن، مسیحیان معتقدند برای رستگاری باید در فدیه‏ای که حضرت عیسی‏علیه‏السلام داشت، سهیم شد. آنها در کیفیت‏سهیم شدن اختلاف نظر دارند. براساس دیدگاه پروتستان‏ها، هرکس از راه ایمان به آن فدیه ، شخصا در قبال آن فدیه واکنش نشان می‏دهد و در آن سهیم می‏شود، اما بر اساس دیدگاه کاتولیک‏ها، باید در مراسم غسل تعمید شرکت جوید.

خاستگاه پلورالیسم هیک

پلورالیسم دینی هیک و اصلاح الهیات دین مسیح ‏علیه‏السلام به وسیله او، از یک سو، تحت تاثیر فعالیت‏سیاسی او قرار دارد و از سوی دیگر، تحت تاثیر تاملات وی در مورد عقلانیت ایمان دینی می‏باشد. مساله عقلانیت ایمان دینی مهم‏ترین و بحث‏انگیزترین مساله فلسفه دین در قرن بیستم است. هیک همچون بسیاری از فلاسفه دین، که به انگلیسی تالیفاتی دارند، به این نتیجه نایل شده است که تجربه دینی ،ایمان دینی را عقلانی و معقول می‏نماید. هیک استدلال می‏کند کسانی که راهنمای آنها تجربه دینی است و تجربه دینی‏شان ایمان آنها را معقول می‏نماید، ایمان آنها به اقعیت‏ خداوند متعال امری معقول است. اساس مشکل تنوع دینی برای آنها که ایمان دینی را بر تجربه دینی مبتنی می‏کنند به روشنی، در کتاب وی، تفسیر دین ، بیان شده است. او می‏نویسد:«اگر تنها یک سنت وجود داشته باشد، به طوری که همه تجربه‏های دینی و ایمان موضوع مشترکی داشته باشند، معرفت‏شناسی دینی در همین نقطه پایان می‏پذیرد، ولی در واقع، ادیان و سنت‏های گوناگونی وجود دارند که بر کثرت بسیار آلهه شخصی و موجودات نهایی غیر شخصی گواهی می‏دهند.»

منابع

• فصلنامه معرفت ، شماره 22
• جان هیک ، فلسفه دین ،ترجمه بهرام راد

برای مطالعه تکمیلی بخوانید

• راه حل‏های مساله تنوع ادیان از نظر جان هیک
• جان هیک مبتکر وحدت ادیان
• ارجاع اختلافات ادیان به تنوع راه‏های وصول به حقیقت از نظر جان هیک
• مشکلات پلورالیسم دینی جان هیک
• پاسخ جان هیک به اشکالات وارده بر پلورالیسم دینی