دیالیز فرایندی است که در آن ترکیب مواد حل شونده در یک محلول با در معرض قرار گرفتن با محلول دیگر که از طریق غشای نیمه تراوا از هم جدا شدهاند، تغییر میکند. مولکولهای آب و مواد با وزن مولکولی کم میتوانند از منافذ غشا عبور کرده ولی مواد با وزن مولکولی زیاد مانند پروتئینها نمیتوانند عبور کنند. دیالیز در تصفیه خون بیماران دچار نارسایی کلیه استفاده میشود. |
دید کلی
دیالیز در مبتلایان به نارسایی حاد کلیه وقتی سطح
نیتروژن ، اوره
سرم (SUN) آنها به 100 - 70 میلیگرم در دسیلیتر میرسد. یا هنگامی که کلیرانس کراتینین آنها به کمتر از 20 - 15 میلیلیتر در دقیقه کاهش مییابد، شروع میشود. به مجموعه نشانهها و علایمی که به علت آثار سمی افزایش مواد نیتروژنی و دیگر مواد زاید در
خون ایجاد میشود،
سندرم اورمی گویند. وضعیت عقلانی و روانی این بیماران تغییر میکند و عاقبت دچار گیجی شده و نهایتا به اغما میروند. سندرم اورمی هنگامی قابل پیش بینی است که کلیرانس کراتینین از 10 میلیلیتر در دقیقه به ازای 1.73 متر مربع سطح بدن کمتر شود.
در دیالیز انتخاب روش درمانی از بین
همودیالیز ،
دیالیز صفاقی و یا
دیالیز پیوسته آهسته صورت میگیرد. همودیالیز شایعترین روش مورد استفاده در درمان نارسایی کلیه است. همودیالیز نسبت به روشهای دیگر باعث ایجاد تغییرات سریعتری در سطح پلاسمایی مواد حل شونده و برداشت سریعتر آب اضافی تجمع یافته در بدن میشود. دیالیز صفاقی نسبت به همودیالیز در خروج مواد حل شونده خون 8/1 و در خارج کردن آب اضافی بدن 4/1 کارآیی دارد ولی میتواند بطور مستمر 24 ساعته مورد استفاده قرار گیرد. روشهای پیوسته آهسته برتری آن پایداری بیشتر وضعیت همودینامیک بیمار است و نقطه ضعف آن ارائه آموزش خاص به پرستاران و گرانی آن است.
روش همودیالیز
همودیالیز شایعترین روش درمان جایگزین کلیه در بیماران کلیوی میباشد. در این روش خونی که از یک مسیر عروقی ثابت یا موقتی بدست میآید با سرعت 300 میلی لیتر در دقیقه یا بیشتر به درون
مویرگهایی که از غشاهای نیمه مصنوعی ساخته شدهاند، پمپ میگردد. در سمت مقابل ، مایع دیالیز که حاوی کلراید سدیم ،
بیکربنات و غلظتهای مختلفی از
پتاسیم است، حرکت میکند.
انتشار از طریق غشا این امکان را فراهم میآورد که مواد دارای وزن مولکولی کم مثل
اوره بر اساس شیب غلظت از سمت خون به سمت مایع دیالیز حرکت کنند. به همین ترتیب بیکربنات به سمت
پلاسما انتشار مییابد. خارج کردن آب اضافی به کمک اولترافیلتراسیون صورت میگیرد که این امر به فشار هیدرواستاتیک دو غشا بستگی دارد. بطور متوسط هر بیمار به 4 ساعت دیالیز به صورت سه بار در هفته نیاز دارد تا به حد کلیرانس کراتینین بیش از 140 لیتر در هفته برسد.
ابزار همودیالیز
صافی (Dialyzer)
جعبه یا لولهای است که دارای چهار دریچه است. دو دریچه در تماس با
خون و دو دریچه در تماس با محلول میباشد. این دو قسمت توسط غشای نیم تراوا از هم جدا میشوند. جنس غشاها از
سلولز یا سلولز مصنوعی است.
آب
بیماران در هر جلسه در معرض 120 لیتر آب قرار میگیرند. همه مواد با وزن مولکولی کوچک موجود در آب قابلیت دسترسی به جریان خون بیمار را دارند، درست مثل زمانی میماند که این مواد از طریق
وریدی به بدن بیمار وارد شوند. به همین دلیل خالص کردن آب مصرفی در دیالیز که کنترل شده باشد از اهمیت زیادی برخوردار است.
محلول دیالیز
محلول دیالیز شامل
سدیم ،
پتاسیم ،
منیزیم ،
کلر ، استات ، بیکربنات ،
دکستروز و
اکسیژن میباشد. PH این محلول حدود 7.3 - 7.1 میباشد.
ماشین دیالیز
ماشینهای مدرن دیالیز شامل پمپ خون ، سیستم انتقال محلول دیالیز و نمایشگرهای ایمنی مناسب میباشند.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی یکی از شیوههای درمان جایگزینی کلیه است که تقریبا از دو دهه پیش رواج فزایندهای یافته است که اساسا به دلیل سهولت و مناسب بودن و قیمت پایین آن است. در دیالیز صفاقی ، انتقال آب و مواد حل شونده از خلال غشا که دو کمپارتمان حاوی مایع را از هم جدا می کند، انجام میشود. این دو کمپارتمان عبارتند از: خون موجود در کاپیلرهای صفاقی که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری اوره ، کراتینین ، پتاسیم و... است و محلول دیالیز در حفره صفاقی که بطور معمول حاوی سدیم ، کلر استات و لاکتات است که با غلظت بالای
گلوکز هیپراسمولار شده است. غشای صفاق به عنوان یک صافی عمل میکند، واقعا یک غشا هتروژن ، نیمه تراوا و حاوی سوراخها در اندازههای مختلف است که
آناتومی و
فیزیولوژی پیچیدهای دارد.
جریانهای انتقالی در انجام جایگزینی
- انتشار: مواد حل شونده اورمیک و پتاسیم بر اساس شیب غلظت از مویرگهای خون صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتشر میشوند در حالیکه گلوکز ، لاکتات در مقیاس کمتر ، کلسیم در مسیری معکوس از محلول دیالیز وارد خون میشوند.
- اولترا فیلتراسیون: بطور همزمان هیپراسمولار بودن نسبی محلول دیالیز صفاقی موجب اولترافیلتراسیون آب و همراه آن مواد حل شونده در آب از غشا میشود.
- جذب: بطور همزمان ، یک جذب ثابت آب و مواد حل شونده از حفره صفاقی بطور مستقیم و غیر مستقیم به سیستم لنفاتیک وجود دارد.
مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
افسردگی
افسردگی شایعترین شکایت روانی در بیمارن دیالیزی است که پاسخی به واقعیت ، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار ، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است. افسردگی مهمترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان میتواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.
سوء تغذیه
سوء تغذیه یک مساله نسبتا رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز میشوند و تقریبا 3/1 بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند. سوء تغذیه میتواند ناشی از دریافت غذای کم ، افزایش از دست دادن
پروتئین باشد. اثرات سو تغذیه زیاد است و شامل افزایش مرگ و میر و دفعات بستری در بیمارستان ، خستگی و بازتوانی ضعیف میباشد.
افزایش فشار خون
افزایش
فشار خون به عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیمارن دیالیزی در نظر گرفته میشود. تخمین ما از خطر بیماری قلبی عروقی همراه با افزایش فشار خون شریانی در جمعیت دیالیزی بر اساس مطالعات طولانی مدت محدودی استوار است.
مباحث مرتبط با عنوان