دیسک مغناطیسی
معرفی دیسک
رسانه ای ایست گردان ، با امکان دستیابی مستقیم به داده های ذخیره شده و به آن اصطلاحاً DASD می گویند . در اساس صفحه ای مدور است . ( به قطر 8/1 تا 14 اینچ )
مغناطیس شونده و گردان حول محوری عمودی . یک یا هردو رویه صفحه از غشائ فرو مغناطیس به ضخامت چند هزارم میلی متر پوشیده شده است. براین غشا شیارهایی به صورت دوائر متحدالمرکز و یا به صورت حلزون وار وجود دارد که از بیرون به درون و معمولاً با شروع از صفر، شماره گذاری می شوند. فاصله هر دو شیار حدود 021/0 اینچ است. داده ها به صورت رشته بیتی روی شیارها ضبط می شوند و تکنیکهای مختلفی برای ضبط وجود دارد
به طور کلی نواحی رویه از بیرون به درون عبارتند از :
-ناحیه فرود نوک
-ناحیه شروع حرکت
-ناحیه احتیاطی بیرونی
-ناحیه شیارهای ضبط داده
-ناحیه احتیاطی درونی
-ناحیه احتیاطی نهایی
از آنجا که دیسک پس از شروع به گردش، پس از مدت کوتاهی به سرعت گردش ثابتی می رسد و به طور مداوم در چرخش است ، ( البته نه در همه انواع ) لذا در نوع سخت آن باید نوک خواندن/نوشتن فاصله بسیار اندکی با رویه داشته باشد. در فاصله بین نوک و رویه هوای تصفیه شده جریان دارد. هرگونه آلودگی هوا باعث خدشه دار شدن رویه می شود.
رده بندی دیسکها
دیسک را از نقطه نظر های مختلفی رده بندی می کنیم :
- از نظر امکان جابجا شدن : دیسکهای ثابت و دیسکهای جابجا شدنی
- از نظر ثابت یا متحرک بودن نوک خواندن / نوشتن : دیسکهای با نوک ثابت و دیسکهای با نوک متحرک . در دیسکهای با نوک ثابت ، بازویی که نوک خواندن / نوشتن به آن متصل است . حرکت نمی کند . در دیسکهای با نوک متحرک ، بازو بر رویه دیسک حرکت دارد و از شیاری به شیاری دیگر جابجا می شود . در دیسکهای با نوک ثابت ، هر شیار نوک خواندن / نوشتن خاص خود را دارد و نیازی به حرکت بازوی دیسک برای رفتن از یک شیار به شیار دیگر نیست . اینگونه دیسکها سریعتر ، گرانتر و حساسترند .
- از نظر تعداد رویه در صفحه : یک رویه و دو رویه
- از نظر تعداد لایه در رویه : تک لایه ودو لایه ( رویه دولایه تکنولوژی جدیدتر است ) .
- از نظر تعداد صفحاتی که روی محور عمودی جایگذاری می شوند : دیسکهای تک صفحه ای و دیسکهای چند صفحه ای .
دیسکهای چند صفحه ای را اصطلاحاً پک می گویند . یک پک با n صفحه دارای n 2 رویه است که معمولاً 2-n2 رویه آن برای ذخیره سازی و دو رویه بالایی و و پایینی برای حفاظت بیشتر به کار می روند . در بعضی انواع همه n2 رویه برای ذخیره سازی استفاده می شود .
- از نظر جنس صفحه : دو نوع دیسک وجود دارد : دیسک سخت و دیسک انعطاف پذیر ( نرم ) .
دیسک سخت ، معمولاً از جنس آلومینیوم و دیسک انعطاف پذیر از جنس نوعی پلاستیک است
- از نظر تکنولوژی ساخت : دیسک مغناطیسی ، دیسک نوری و دیسک نوری – مغناطیسی .
تقسیمات دیسک
- استوانه : تمام شیارهای با شعاع یکسان ( طبعاً از رویه های مختلف ) تشکیل یک استوانه را می دهند . یک دیسک پک ، به تعداد شیارهای هر رویه ، استوانه دارد .
- شیار : محل صبط بیت های اطلاعات در هر رویه. شیارها معمولاً به صورت دوایر متحد المرکز و یا حلزون وار هستند .
- سکتور : تقسیماتی است از شیار با اندازه مساوی ، هر شیار از تعدادی سکتور تشکیل شده است . دو نوع سکتور وجود دارد :
- سکتور نرم افزاری که توسط سازنده ایجاد می شود ( فرمت کردن سطح پایین )
- سکتور نرم افزاری ( گاه موسوم به بلاک ) که از طریق نرم افزار ( سیستم عامل ) قابل ایجاد است و به این کار فرمت کردن نرم افزاری می گویند .
- شماره درایور
- شماره استوانه ( شماره شیار از رویه )
- شماره شیار در استوانه ( رویه از استوانه نیز گفته می شود )
- شماره سکتور ( یا بلاک )
در بعضی از سیستمهای عامل ، تعدادی
سکتور همجوار و گاه نا همجوار نوعی تقسیم بندی منطقی را تشکیل می دهند . مثلاً در محیط DOS ، خوشه " واحد تخصیص " فضا به فایل است و اندازه آن 2048 بایت ، 4096 بایت و 8191 بایت هم می تواند باشد ، در حالیکه اندازه یک سکتور 512 بایت است .
پارامترهای دیسک
دودسته پارامتر داریم :
- پارامترهای ظرفیتی
- پارامترهای زمانی
پارامترهای ظرفیتی عبارتند ا ز:
- اندازه سکتور ( از 32 بایت تا 4096 بایت و معمولاً 512 بایت )
- تعداد سکتور در شیار ( از 4 تا 32 در فلاپی ها و بیشتر در سایر انواع ، گاه تا 100 ) . تعداد سکتور در شیار در دیسکهای سخت جدید، در شیارهای بیرونی بیشتر از شیارهای درونی است . این رسانه ها به IDE موسومند . البته وضع به گونه ای است که ازنظر سیستم عامل ، انگار تعداد سکتور در همه شیارها یکسان است .
- تعداد رویه در استوانه ( تعداد نوک R/W ) از یک تا بیش از 20 رویه
- تعداد شیار در رویه ( تعداد استوانه : از 20 تا 2000 شیار )
چگالی هم از پارامترهای ظرفیتی است و واحد آن بیت در اینچ مربع است ، اما در سیستم فایل مستقیماً در محاسبه ظرفیت به کار نمی آید .
افزایش چگالی دیسک از قانونی تبعیت می کند موسوم به قانون
هوگلند.
پارامترهای زمانی عبارتند از :
- زمان استوانه جویی (پیگرد) زمانی است که سپری می شود تا نوک خواندن / نوشتن به استوانه مورد نظر برسد (یعنی استوانه ای که " داده مورد نظر " در آنست ، این زمان در دیسکهای با بازوی ثابت صفر است . متوسط این زمان را با S نمایش می دهیم و واحد آن میلی ثانیه است . این زمان معمولاً بین حدود 2 تا حدود 30 میلی ثانیه است و در اکثر دیسکها مهمترین زمان است .
- سرعت گردش دیسک : به واحد دور در دقیقه بیان می شود ، مثلاً 3600 -5400-7200 دور در دقیقه و گاه حتی بیشتر . از این پارامتر ، زمان یک دور گردش دیسک به دست می آید و آنر به2r نشان می دهیم و واحد آن میلی ثانیه است .
- زمان انتظار دوران ( درنگ دوران ): مدت زمانی است که سپری می شود تا آغاز " داده مورد نظر " در اثر دوران دیسک به زیر نوک R/W برسد .
- نرخ انتقال : تعداد بایتی که در یک ثانیه قابل انتقال است و به واحد بایت در ثانیه ( یا اضعافی از بایت در ثانیه ) بیان می شود .دونوع نرخ انتقال داریم : اسمی و واقعی . نرخ انتقال اسمی توسط سازنده اعلام می شود و نرخ انتقال واقعی قابل محاسبه است . نرخ انتقال دیسکهای جدید از یک تا پنج مگابایت در ثانیه است .
- زمان دیگری هم در دیسک وجود دارد موسوم به زمان استقرار .وقتی که نوک R/W به استوانه ای برده می شود ، به مدت کوتاهی ، (حدود ms 3 ) در حال لرزش است تا استقرار بیابد .
این زمان را معمولاً به زمان استوانه جویی اضافه می کنند و جزء همین زمان است و به عنوان پارامتر جداگانه ای مطرح نمی شود .
پارامتر دیگری هم در دیسکه مطرح است موسوم به مدت بی عیبی ، پارامتری است نشان دهنده میزان اطمینان عملیاتی دیسک و عبارتست از میانگین مدت زمانی که دیسک بدون عیب کار می کند ( معمولاًص بین 500000 تا 200000 ساعت .
نحوه ضبط داده ها روی دیسک
داده ها به صورت رشته های بیتی روی شیارها ذخیره می شوند ، البته چگالی ضبط داده ها در شیارهای بیرونی کمتر از شیارهای درونی است، در تکنولوژی های اخیر بیشتر از شیارهای درونی است . چگالی دیسک با واحد بایت در اینچ مربع بیان می شود.
دیسک نرم
از رسانه های ذخیره سازی خارجی با دستیابی مستقیم و از نظر شکل ظاهری، مشابه دیسکهای متداول، البته با ابعادی کوچکتر است. جنس آن از نوعی
پلاستیک است و سختی دیسکهای موسوم به سخت را ندارد. این دیسک در محفظه ای جای دارد ، هم برای حفاظت آن از تماسهای خارجی و هم به منظور ثابت نگاهداشتن آن .
برخلاف دیسکهای سخت که در آن نوک خواندن / نوشتن فاصله ای اندک و کنترل شده با سطح دارد ، در این دیسکها نوک خواندن / نوشتن با دیسک تماس دارد. این دیسکها می توانند یک رویه یا دو رویه باشند. داده ها به صورت سریال روی شیارها ذخیره می شوند.