در فضاى فکرى که وبر در آن زندگى مىکرد و به ارائه نظریه خاص خود در باب دین پرداخت، دو تفکر عمده وجود داشت، دو تفکری که
ماکس وبر هیچکدام را نپذیرفت و نظر سومى ارائه داد:
- تفکر ماتریالیسم تاریخى
- تفکرهاى هنجارى که بین آنها مشترکات و تفاوتهایى وجود داشت.
- وجه مشترک آنها این بود که در هر دو تفکر، دین مانند هر نوع تفکر و امر دیگرى، با واقعیتهاى اجتماعى، سیاسى و اقتصادى رابطهاى یکطرفه داشتند. در واقع، یکى بر دیگرى مقدم بود. اما فرق بین آنها، عبارت بود ازاینکه در تفکر نخست، رویکرد اصلى این بود که واقعیتهاى اجتماعى نوع خاصى از تفکر اجتماعى را تعیین مىکنند. در این راستا، دین را به ساخت اجتماعىواقتصادى تحویل مىبرند وآنرا به عنوان روبنا مطالعه مىنمایند یا در حقیقت، آن را در درجه دوم اهمیت قرار مىدهند. در تفکر دوم، رویکرد اصلى این بود که فکر دینی ، فکرى است که موجب عمل تاریخى مىشود و تاریخ را با این افکار مىتوان تعیین کرد. یعنى اساسا اعتقاد داشتند که دین نقطه عزیمت حرکتهاى اجتماعى و از عوامل اصلى رویدادهاى اجتماعى است. البته هیچکدام از این نظریهها نتوانست در باب دین و ارائه نقش آن در جامعه کارساز افتد .
- این دو رویکرد هیچکدام خط فاصلى بین تفکر دینی و واقعیت اجتماعى قایل نبودند. در اینجا، وبر دست به نوآورى زد و کارى ارائه داد که بیانگر نگرش سومى به دین و نقش آن بود.او بهطور نسبی براى حیطه عقاید در مقابل واقعیتها معتقد به نوعى استقلال بود. او بر این باور بود که باورها مستقلاند و از طرفى هم مؤثر واقع مىشوند. بر اساس این نظر، بین عقاید و منافع، بین دین و واقعیتهاى اجتماعى نیز یک سلسله ارتباطها بهوجود مىآید که جامعه شناسی دینی وبر آن را در شکل ارتباط دین و نقش آن در عوامل اقتصادى دنبال مىکند و اینکه دین تا چه اندازه توانسته در پیشرفت و توسعه اقتصادى جامعه نقش ایفا کند و آیا هر دینى این کارکرد را دارد یا نه. اصل از نظر وبر درمورد این است که اثبات کند رفتار آدمیان در جوامع گوناگون وقتى فهمیدنى است که در چارچوب دریافت کلى آنان از هستى قرار داده شود. اصول جزمى دینى و تعابیر آنها جزیى از این جهان بینی است و براى درک رفتار افراد، گروهها، بویژه براى درک رفتار اقتصادى افراد و گروهها، ناگزیر باید این را هم درک کرد.
منابع
- برنزوبکر، تاریخ اندیشه اجتماعى، جوادیوسفیان، ج 2، ص501
- احمد صدرى، جامعه شناسى دینی ماکس وبر، کیان13،1372
- ماکس وبر، روحیه سرمایهدارى و اخلاق پروتستان، غلامعباس توسلى،تهران، ص17و28
