| دانه گرده یا گامتوفیت نر در گیاهان ، سلولی هاپلوئید می‌باشد که از تقسیم میوز سلول مادر گرده در روی پرچم گلها حاصل می‌شود. سلول زایشی دانه گرده ، سلول تخمزای تخمک را بارور کرده و تخم یا زیگوت حاصل می‌شود. |
مقدمه
گل و
دانه حاصل از آن وسیله بقای گیاه هستند. ساختمان گل شامل گلبرگها ، کاسبرگها ، پرچمها و مادگی می‌باشد. هر یک از قسمتهای گل دارای وظیفه‌ای مخصوص به خود هستند. اندامهای اصلی و زایای گل پرچمها و مادگی می‌باشد. زیرا یاخته‌های جنسی در آنها تشکیل می‌شوند هر پرچم از میله و بساک تشکیل شده است. میله رشته باریکی است که بساک را به نهنج گل مربوط می‌سازد. دانه‌های گرده طی فرایندی در داخل بساک تشکیل می‌شوند.
ساختمان بساک
بساک مهمترین بخش پرچم است که در آن دانه‌های گرده تشکیل می‌شوند. در هر بساک غالبا دو حجره اصلی وجود دارد که هر کدام از آنها به نوبه خود دارای دو حجره کوچکتر به نام
کیسه گرده است. درون کیسه‌های گرده دانه‌های گرده تولید می‌شود. در بساک رسیده بافتی که دو کیسه گرده هر قسمت را از هم جدا می‌سازد از بین می‌رود. در نتیجه شکافی طولی در دیواره هر قسمت استوانه‌ای بساک پدید می‌آید و باعث پراکنده شدن دانه‌های گرده می‌شود.بساک در ابتدا توده‌ای از
یاخته‌های مریستمی است. اطراف این توده ، بافتی به نام بافت مغذی قرار دارد. در مراحل نخستین تنوع یاخته‌ای چهار دسته یاخته جدا به نام
یاخته‌های مادر گرده در چهار کیسه گرده ظاهر می‌شوند.
ساختمان دانه گرده
پوسته‌ها
دو پوسته دانه گرده را احاطه می‌کنند.
پوسته خارجی منفذ دارد و از جنس
کوتین است و به آن
اگزین می‌گویند. سطح خارجی این پوسته ناهموار بوده و در گونه‌های مختلف شکلهای گوناگون دارد و در تشخیص نوع گیاه موثر است.
پوسته داخلی از جنس
سلولز است و
انتین نام دارد.
سلولها
دو سلول به نام سلولهای رویشی و زایشی در درون هر دانه گرده جای دارند. سلول رویشی بزرگتر است و سلول زایشی را دربرگرفته است. بطور معمول در
سیتوپلاسم این سلولها رنگیزه کاروتنوئیدی وجود دارد که رنگ دانه‌های گرده را سبب می‌شوند. دانه‌های گرده بعضی گیاهان در هوا پراکنده شده و با ورود به مجاری بینی بعضی افراد حالت
آلرژی یا حساسیت در آنها بوجود می‌آورند.
مکانیسم بوجود آمدن دانه‌های گرده در کیسه‌های گرده
در داخل هر کیسه بساک سلولهای دیپلوئید (
2n کروموزومی) به نام سلولهای مادر میکروسپور یا مادر دانه گرده وجود دارند. هر کدام از این سلولها با
تقسیم میوزی ، چهار سلول (n کروموزومی) هاپلوئید به نام میکروسپور بوجود می‌آورد. پس هسته هر میکروسپور به طریق
میتوز تقسیم می‌شود و دو هسته پدید می‌آورد. یکی از این هسته‌ها با مقداری سیتوپلاسم سلول زایشی را بوجود می‌آورد و هسته دیگر با بقیه سیتوپلاسم به سلول رویشی تبدیل می‌شود. سپس با بوجود آمدن پوسته‌های داخلی (
انتین) و خارجی (
اگزین) هر میکروسپور به یک دانه گرده یا گامتوفیت نر تبدیل می‌شود.
هنگامی که میکروسپور تبدیل به دانه گرده می‌شود بساک نیز تغییراتی حاصل کرده به بساک رسیده تبدیل می‌شود لایه مکانیکی بساک که تنها دیواره خارجی سلولهای آن نازک باقی مانده است در اثر خشکی هوا بیش از دیواره‌های دیگر
آب خود را از دست داده و جمع می‌شود و در نتیجه بساک راپاره می‌کند. شکفتن بساک همیشه با ایجاد شکاف انجام نمی‌شود گاهی شکوفایی بساک با پدید آمدن (روزن) و گاهی با ایجاد دریچه مانند زرشک صورت می‌گیرد. در
اکوسیستمهای آبی ، خشکی هوا در شکفتن بساک دخالتی نداشته بنابراین مکانیسم شکفتن بساک در همه گیاهان به یک صورت نیست.
نقش دانه گرده
نقش دانه گرده در لقاح و ایجاد یاخته تخم می‌باشد. با قرار گرفتن دانه گرده بر روی
کلاله مادگی دانه گرده رویش می‌کند و لوله گرده از راه خامه مادگی وارد
تخمدان می‌شود.
تخمکها در داخل تخمدان قرار گرفته‌اند. سلول زایشی دانه گرده با سلول تخمزای تخمک جفت می‌شود و با ترکیب دو هسته ، سلول تخم حاصل می‌شود. از رشد و نمو تخم گیاه جدید بوجود می‌آید.
مباحث مرتبط با عنوان
