انسان هم خود آگاه است و هم جهان آگاه ، و دوست می‏دارد از خود و از جهان آگاه‏تر گردد . تکامل و پیشرفت و سعادت او در گرو این دو آگاهی‏ است .

خود آگاهی مقدم است یا جهان آگاهی؟

داوری در این موضوع چندان ساده نیست . برخی بیشتر به خود آگاهی‏ بها می‏دهند و برخی به جهان آگاهی .

احتمالا یکی از وجوه اختلاف طرز تفکر شرقی و طرز تفکر غربی در نوع پاسخی است که به این پرسش می‏دهند ، همچنانکه یکی از وجوه تفاوتهای علم و ایمان در این است که علم وسیله‏ء جهان آگاهی و ایمان سرمایه‏ء خود آگاهی است .

البته علم سعی دارد انسان را همان گونه که به جهان آگاهی می‏رساند به‏ خود آگاهی نیز برساند . علم النفس‏(روانشناسی) چنین وظیفه‏ای بر عهده دارند .

اما خود آگاهیهایی که علم می‏دهد مرده و بیجان است ، شوری در دلها نمی‏افکند و نیروهای خفته‏ء انسان را بیدار نمی‏کند ، بر خلاف‏ خود آگاهیهایی که از ناحیه‏ء دین و مذهب پیدا می‏شود که با یک ایمان پی‏ ریزی می‏شود . خود آگاهی ایمانی ، سراسر وجود انسان را مشتعل می‏سازد .

آن خودآگاهی که خود واقعی انسان را به یادش می‏آورد ، غفلت را از او می‏زداید ، آتش به جانش می‏افکند ، او را دردمند و درد آشنا می‏سازد کار علوم و فلسفه‏ها نیست .

این علوم و فلسفه‏ها احیانا غفلت زا هستند و انسان را ازیاد خودش می‏برند ، از این روبسا دانشمندان و فیلسوفان بی‏درد و سر در آخور و خود ناآگاه و بسا تحصیل ناکرده‏های خودآگاه .

دعوت به خودآگاهی و اینکه " خود را بشناس تا خدای خویش را بشناسی‏ " ، " خدای خویش را فراموش مکن که خودت را فراموش می‏کنی " سر لوحه‏ء تعلیمات مذهب است .

قرآن کریم می‏فرماید : (حشر / . 19 ).





رسول اکرم فرمود :





علی علیه‌السلام فرمود :





و هم او فرمود :






منبع:کتاب انسان در قرآن
شهید مطهری
صفحه54
.