خانواده ی زبان های آلتای

متن سیاهAltaic Family of Languages

نامِ این خانواده، از کوه های آلتای که در مرز قزاقستان و مغولستان واقع شده گرفته شده است. مردم ساکن این منطقه، در گذشته های دور، جنگجو، اسب سوار، و دوره گرد بودند. بعدها گروهی از ایشان به خاور و گروهی دیگر به باختر مهاجرت می کنند. بدیهی است که در طول سفرهای طولانی و با تاثیر پذیری از زبان های محلی مناطق گوناگون، امروزه تفاوت بسیاری میان مثلا آلتای زبانانِ آذربایجان و آلتای زبانانِ مغولستان وجود دارد. خانواده ی زبان های آلتای را می توان به زیرخانواده هایی که درپی می آید تقسیم نمود:

1) ترکی: این زیرخانواده به چند شاخه تقسیم می شود

:الف) Oghuz یا ترکی جنوب که زبان های ترکی (در ترکیه)، آذری (در ایران)، و ترکمن (در ترکمنستان) را شامل می شود.

:ب) Kipchak یا ترکی باختری که زبان های قزاقی (در قزاقستان) و قرقیزی (در قرقیزستان) و نیز زبان تاتار که شش میلیون نفر بطور پراکنده در ولگای مرکزی ، صربستان ، چین، و آسیای مرکزی بدان سخن می گویند را دربر می گیرد.

:پ) Karluk یا ترکی خاوری ، زبان های ازبک (در ازبکستان) و اویگور (در منطقه خودمختار زینجیانگ اویگور در چین) را شامل می شود.

:ت) Eastern Hunnic یا ترکی شمالی که زبان هایی چون یاکوت و آلتای در سیبری را دربر می گیرد.

:ث) Chuvash که زبانی مستقل است و در ولگای مرکزی بکار می رود.

2) مغولی: این خانواده، زبان های Buryat در خاور سیبری، Kalmyk در کرانه ی دریای خزر در روسیه، و مغولی که مهمترین زبان این زیرخانواده و زبان رسمی مغولستان است را دربر می گیرد. در زیر نمونه ای از خط مغولی را مشاهده می کنید:



3) تونگوزی: زبان مانچو که در این گروه قرار می گیرد، زمانی مهمترین زبان در این زیرخانواده بود و در چین از آن استفاده می شد. امروزه، مانچو تقریبا منسوخ شده است. از زبان های این زیرخانواده می توان به اِوِنکی در بخش هایی از مغولستان و سیبری مرکزی، لاموت (اِوِن) و نانای در خاور سیبری، و اودِهه در جنوب خاوری سیبری اشاره کرد.

یک ویژگیِ زبان های آلتاییک، ”هماهنگیِ واکه ای“ است. این ویژگی به هماهنگی واکه های ریشه و پسوند در واژه ها اشاره دارد. برای نمونه هموطنان ما در زبان آذری، به آفتاب می گویند /gun/ . در زبان آذری ، /euS/ نقشِ پسوند”ی“ در فارسی را بازی می کند. با این وجود واژه ی آفتابی در زبان آذری و در هنگام تلفظ، /guneuS/ تلفظ نمی شود. در اینجا واکه ی ریشه و واکه ی پسوند همگون شده و واژه ی /geuneuS/ را بدست می دهد.

جنسیت در زبان های آلتای وجود ندارد (برخلاف انگلیسی که مثلا برای او ، she و he وجود دارد).

در زبان های آلتای، پسوندها یکی یکی به ریشه اضافه شده و واژه هایی نو پدید می آورند. برای نمونه، ”اِو“ در زبان آذری یعنی: خانه ، ”اِوسیز“ یعنی: بی خانه ، ”اِوسیزلَر“ یعنی: بیخانه ها ، ”اِوسیزلَردُن“ یعنی: از بیخانمانها، ”اِوسیزلَردُن دُ“ یعنی: از بیخانمان ها هم، و... . به اینگونه زبان ها، زبانهای همچسبشی یا التصاقی یا agglutinative گفته می شود.

در ادامه، جدول زبان های آلتای را می بینید:

ضرب المثل مغولی: پا رویِ مار گذاشته ای! (به کسی که مبالغه می کند یا در راه انجامِ کاری بسیار بزرگ، آنرا تباه می کند گفته می شود) ضرب المثل ازبکی: اتحاد قدرت است. ضرب المثل قزاقی: ملتی که قهرمان ندارد، در امان می ماند. برخی زبانشناسان زبان های ژاپنی و کره ای را نیز در خانواده ی آلتای قرار داده اند که به نظر می رسد نادرست باشد. زبان های ژاپنی و کره ای را نمی توان با یقین در هیچ خانواده ای قرار داد. برای آشنایی با این دو زبان در زیر، بر روی نام آنها تیک بزنید: ژاپنی کره ای