نگاه اجمالی
در زمانهای قدیم ، اخترشناسان به این نکته پی برده بودند که پنج «ستاره» مخصوص ، به تدریج در میان
صور فلکی حرکت می‌کنند. آنها این ستاره‌های سرگردان را
سیاره نامیدند. نور سیاره‌ها بی‌تغییر است، ولی
ستارگان غالبا چشمک می‌زنند. سیاره‌ها هیچ شباهتی به ستارگان ندارند.
خورشید یک ستاره نمونه است. خورشید خود نور و گرما تولید می‌کند، ولی سیاره‌ها فقط با انعکاس نور خورشید درخشان دیده می‌شوند. بیشتر ستارگان بسیار بزرگتر از سیاره‌ها هستند. جرم خورشید هزاران بار بیشتر از جرم سیاره غول‌پیکر
مشتری است. ستارگان چشمک‌زن خورشیدهای دیگری هستند که در فاصله‌های بسیار دور از سیاره‌ها واقع شده‌اند.
منظومه شمسی
هر سیاره‌ای که در
آسمان شب دیده می‌شود، عضو خانواده خورشید یا
منظومه شمسی است. پنج سیاره که با چشم غیر مسلح قابل روئیت هستند، عبارتند از
عطارد (تیر) ،
زهره (ناهید) ،
مریخ (بهرام) ، مشتری (برجیس) و
زحل (کیوان). عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید است. آن را به راحتی نمی‌توان یافت، زیرا هیچگاه در آسمان فاصله بیشتری از خورشید نمی‌گیرد. زهره نیز نزدیکتر از زمین به خورشید است. این سیاره درخشان ، هنگام طلوع یا غروب خورشید به خوبی دیده می‌شود و به همین سبب گاه
ستاره صبح یا
ستاره شام خوانده می‌شود. مریخ به خاطر رنگش به
سیاره سرخ مشهور است. دو سیاره غول پیکر مشتری و زحل غالبا قابل روئیت بوده و با نور ثابت زرد رنگ می‌درخشند. مریخ ، مشتری و زحل نسبت به
زمین از خورشید دورتر هستند.
کشف سیارات با تلسکوپ
بعد از اختراع تلسکوپ ، اخترشناسان سه سیاره دور دست دیگر را نیز یافتند.
سیاره اورانوس در سال 1781 میلادی (1160 شمسی) ،
نپتون در 1846 میلادی (1225 شمسی) و
سیاره پلوتو در 1930 میلادی (1309شمسی) کشف شدند. همه این هشت سیاره به همراه زمین در مدارهایی به دور خورشید می‌گردند. گردش همه آنها در یک جهت است. سیاره‌های نزدیکتر به خورشید ، مدار خود را در مدت کوتاهتری می‌پیمایند. عطارد که نزدیکترین سیاره به خورشید است، در 88 روز ، زمین در یک سال و مشتری در 12 سال خورشید را دور می‌زنند.
گردش سیارات
یکی از اخترشناسان بزرگ که حرکت سیاره‌ها را مورد مطالعه قرار داد،
یوهانس کپلر ، اخترشناس لهستانی بود. او در سال 1609 میلادی (988 شمسی) کشف کرد که مدار سیارات به شکل دایره‌های کشیده یا بیضی است. هر بیضی دو کانون دارد و در مدار سیارات ، خورشید در یکی از کانونها واقع است، یعنی فاصله سیاره از خورشید ، هنگام گردش در مدار خود ، اندکی تغییر می‌کند.
کپلر موفق شد که
چگونگی حرکت سیاره‌ها را کشف کند. اما
آیزاک نیوتن ، ریاضیدان انگلیسی ، دریافت که عامل نگهدارنده سیاره‌ها در مدارهایشان ،
نیروی گرانشی است.
نیروی گرانش زمین سبب می‌شود که همه اجسام به سطح آن سقوط کنند. اگر
نیروی گرانش خورشید همواره سیاره‌ها را به طرف خود نمی‌کشید، همه آنها در اعماق فضا پراکنده می‌شدند.
اورانوس
سیاره اورانوس به یادبود جد
تایتان و به یادبود پدر زحل به این نام نامگذاری شده‌است. این سیاره هفتمین سیاره از خورشید و سومین سیاره مشتری‌گون است.
ویلیام هرشل (William Herschel) آن را در سال 1781 میلادی کشف کرد. در ابتدا او تصور کرد که یک
ستاره دنباله‌دار است، اما مشاهداتش بر یک مدار بیضی شکل با خروج از مرکز کمی حول خورشید ، دلالت داشت. مدار سیاره‌ای اورانوس درست در حد بینایی چشم غیر مسلح از زمین قرار دارد و قطر زاویه‌ای آن در نقطه مقابل فقط "3.6 است.
نپتون
آخرین سیاره مشتری‌گون و هشتمین سیاره از خورشید ،
نپتون است. این همزاد نزدیک اورانوس به عنوان
خدای دریا نامگذاری شده است. بین سالهای 1790 تا 1940 میلادی در مدار اورانوس آشفتگیهایی که از یک منبع ناشناخته مشاهده شد، موجب حدس احتمال وجود یک سیاره دورتر گردید. دانشمندان در سالهای 1843 و 1846 میلادی مستقلا
مکانیک سماوی نیوتنی را بکار بردند تا جرم و مدار این هشتمین سیاره را از آشفتگیهای اورانوس نتیجه بگیرند.
پلوتو و چاردن
پلوتو نهمین سیاره از خورشید به خاطر
خدای زیر جهان ،
هیدز (Hades) نامگذاری شده است. از روی زمین ، پلوتو فقط یک تصویر ستاره مانند ضعیف در
تلسکوپ ایجاد می‌کند. اگر از پلوتو نگاه کنیم، مابقی منظومه شمسی دور به خورشید نزدیک هستند. از این سیاره خورشید نیز فقط به صورت یک ستاره روشن در آسمان به نظر می‌رسد.
اقمار
بسیاری از سیاره‌ها قمرهایی در اطراف خود دارند. از اینرو ، منظومه‌های کوچکی را تشکیل می‌دهند. فقط سه قمر در اطراف تمامی سیارات خاکی در حال چرخش هستند (ماه ما ،
دیموس و
فوبوس از مریخ) در مقابل ، سیارات مشتری‌گون دارای حداقل پنجاه قمر (بدون در نظر گرفتن چاردن) و همچنین چندین حلقه هستند که شامل تعداد زیادی قمر کوچک می‌باشند. این اجرام از صخره‌های کوچک تا اجرامی به اندازه‌های سیاره‌ای را دربر می‌گیرند.
شهاب‌سنگ
دنباله‌دارها گاه از دورترین بخشهای منظومه شمسی به دیدن ما می‌آیند. در فضای میان سیاره‌ها غبار و سنگ نیز وجود دارد. این سنگهای فضایی که شهاب‌سنگ نامیده می‌شوند، هنگام برخورد با
جو زمین به صورت
شهاب در می‌آیند و می‌درخشند.
سیاره‌های داخلی
عطارد
عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید و نیز کوچکترین سیاره خاکی است. هر سال در حدود سه بار به عنوان ستاره درخشان شامگاهی در نزدیکی افق غروب خورشید و نیز به عنوان یک ستاره صبحگاهی در مشرق ظاهر می‌شود. به خاطر سرعت کم آن نسبت به زمین از لحاظ افسانه‌ای ،
خدای روشنی نامیده شده است. در مواقعی ، عطارد در درخشندگی شبیه زحل می‌شود، اما معمولا به واسطه درخشندگی همسایه‌اش ، خورشید ، ناپدید می‌گردد.
زهره
زهره دومین سیاره خاکی از طرف خورشید و نزدیکترین سیاره به زمین است. زهره به عنوان ستاره صبحگاهی و شامگاهی به بیشترین زاویه کشیدگی ˚48 می‌رسد. بیشینه درخشندگی آن تنها بوسیله خورشید و ماه افزایش می‌یابد. زهره
الهه عشق نامیده می‌شود و شباهت زیادی در اندازه و جرم به زمین دارد، اما در سایر جهات به مقدار زیادی متفاوت از زمین است.
مریخ
مریخ به رنگ قرمز متمایل به نارنجی دیده می‌شود (
رنگ واقعی سیارات) که آن را به
خدای جنگ یونانی‌ها مربوط می‌کند. این چهارمین سیاره از طرف خورشید است که در مداری نزدیک به مدار زمین به دور خورشید می‌گردد، بطوری که قابل توجه‌ترین
حرکت برگشتی را در نقطه مقابله‌اش به نمایش می‌گذارد. مقابله با یک دوره تناوب نجومی 779.9 شبانه‌روز یا در حدود 26 ماه اتفاق می‌افتد. در این موقع سیاره به یک اندازه زاویه‌ای ظاهری به مقدار ˚180 وارد و ممکن است کاملش در تمام شب دیده شود.
سیارات بیرونی
مشتری
آن سوی مریخ ، از
کمربندی سیارکی به اندازه تقریبا Au 3 (واحد نجومی) عبور می‌کنیم و بالاخره به بزرگترین سیاره مشتری‌گون یعنی مشتری که به خاطر نامش
سلطان خدایان اولمپیا (Olympia) نامگذاری شده است، می‌رسیم. به دلیل اندازه بسیار بزرگ مشتری ، این سیاره در آسمان شبهای زمین بخصوص در نقطه مقابله یک سیاره خیلی روشن است.
زحل
در ورای مدار مشتری آخرین سیاره از هفت سیاره‌ای که برای پیشینیان ما شناخته شده بود، یعنی زحل قرار دارد که به عنوان
پدر مشتری نامگذاری شده است. زحل دومین سیاره بزرگ مشتری‌گون منظومه شمسی است و توسط یک رشته از
حلقه‌های بسیار زیبا که به دور آن حلقه زده‌اند، احاطه شده است. در
آسمان شب زمین ، زحل به دلیل اندازه بزرگ خود به روشنی می‌درخشند. زیبایی آسمان به خاطر نوارهای روشن حلقه‌های اطراف آن و نیز به خاطر قمرهای زیادش می‌باشد.
مباحث مرتبط با عنوان
