مقدمه
اگر کسی در یک میلیارد سال پیش بر سفینه فضایی فرضی می‌نشست و در حین سفر در منظومه شمسی از پنجره آن به زمین می‌نگریست. خشکی‌های آن را چون سطح امروزی کره ماه ، خالی از گیاه می‌دید. شواهد فسیلی حاکی از آنند که تکامل گیاهان خشکی‌زی و در زمانی کمتر از 500 میلیون سال قبل آغاز شده است. البته سرنشینان چنین
سفینه فضایی فرضی می‌توانستند علامت‌های چندی از آثار حیات را بر خشکی ببینند. بدون تردید ، نوارهای باریک سبز و قهوه‌ای ، حاشیه اقیانوسها و دریاچه‌های آب شیرین و را رنگین می‌ساخت. این رنگها به سبب وجود توده‌هایی از آغازیان جلبکی قدیمی و سه شاخه از جلبکها یعنی
جلبکهای قهوه‌ای ،
قرمز و
سبز بوده‌اند.
بریوفیت‌ها شامل 24 هزار گونه گیاهی است که شامل سه رده بریوپسیده یا
خزه‌ها ، رده هپاتیکوپسیده یا
جگرواش‌ها و رده آنتوسروپسیده یا
شاخ‌واشها می‌باشد. این سه رده از بریوفیت‌ها ، مستقل از هم و از
اجداد جلبکی متفاوتی مشتق شده‌اند. خزه‌ها ابتدایی‌ترین اعضای این شاخه هستند، در واقع پرتونمای جنینی خزه شباهت زیادی به یک رشته جلبک دارد. در حدود 350 میلیون سال قبل طی نخستین مراحل تکامل بریوفیت‌ها ، شاید هر دو نسل گامتوفیتی و نسل اسپوروفیتی به صورت گیاهان سبز مستقل وجود داشته اند. اسپوروفیت تولید
هاگ و گامتوفیت تولید
گامت می‌کند. بعدها اسپوروفیت‌ها به گامتوفیت‌ها وابسته شدند و امروزه اغلب به صورت انگلهای غیر سبز و کوچک بر روی گامتوفیت‌های بزرگتر می‌رویند.
پسیلوپسیدا
اینها نخستین جاندارانی هستند که کاملا ساکن خشکی شده‌اند. به درستی مشخص نیست که این تراکئوفیت‌های ابتدایی ، چگونه از جلبکهای سبز مشتق شده‌اند.
لینه (گیاه شناس) پیشنهاد کرد که اجداد تراکئوفیت‌های ساکن خشکی ، جلبکهای سبز انشعاب‌دار و تا حدی فوکوس مانند بوده‌اند. این گیاه اجدادی برای زیستن در خشکی صاحب بشره‌ای با
کوتیکول و روزنه شد. سنگواره‌های متعددی از پسیلوپسیدا کشف شده‌اند که یکی از این سنگوارها مربوط به
گیاه رینیا است که از سنگواره‌های
دوره سیلورین محسوب می‌شود. همه پسیلوپسیدا نابود شده‌اند.
لیکوپسیدا
لیکوپسیدا یا
پنجه گرگیان ، حدود 400 میلیون سال قبل از یک یا چند گروه از
پسیلوپسیدهای اجدادی مشتق شده اند. بزرگترین پنجه گرگیان ،
پپسید و دندریدها بوده‌اند. در راس ساقه 20 متری اینها وجود مجموعه برگ‌های مو مانند ، ظاهری شبیه به یک قلم موی غول پیکر را پدید آورده است. چند گونه از پنجه گرگیان که امروزه باقی مانده‌اند همگی کوچک و غیر چوبی هستند.
لیکوپودیوم اغلب در جشن کریسمس ، تزئین می‌شود یکی دیگر از پنجه گرگیان امروزی ،
علف خوک نام دارد که بیشتر در نقاط مرطوب و سایه‌دار استوایی ، یافت می‌شود.
استنوپسیدا
نخستین اثر سنگواره‌ای اسفنوپسیدا یا
دم اسبیان مربوط به 370 میلیون سال قبل است. این گیاهان از اجداد پسیلوپسیده اشتقاق یافته‌اند. مشخصات ساختاری گیاه (Hynia) که از پسیلوپسیدهای فسیل است به دم‌اسبیان امروزی شباهت زیادی دارد. تشخیص این گیاهان از طریق قطعات ساقه‌های هوایی گره‌داری است که در محل هر کدام از گرههای تعدادی برگ پولک مانند یا سوزنی شکل روییده است. همه دم‌اسبیان امروزی متعلق به
جنس Equisetum هستند.
سرخس‌ها
چندین قسم سنگواره پسیلوپسید که پزودواسپوروکنوس از آن جمله است، مسیر تکاملی پتروپسیدا یا
سرخس‌ها را معین می‌کنند. نخستین سرخس‌ها در حدود 340 میلیون سال قبل پدید آمده و در طول صد میلیون سال بعد از آن بسیار فراوان شدند. اقسام زیادی از سرخس‌ها بویژه در مناطق استوایی بر روی تنه درختان می‌رویند و چند گونه‌ای هم بر حالت آبزی هستند. سازگاری سرخس‌ها برای زیستن بر روی خشکی ، نسبت به خزه‌ای‌ها ، پنجه گرگیان و دم اسبیان ، چندان زیادتر نیست.
سرخس‌های دانه‌دار
نخستین گیاهان دانه‌داری که تکامل یافتند،
سرخس‌های دانه‌دار بودند که بازماندگان مستقیم سرخس‌های اجدادی محسوب می‌شوند. این گیاهان در حدود 300 میلیون سال قبل پدید آمدند. دوره کربنیفر را عصر سرخس‌های دانه‌دار می‌نامند. این گیاهان قدیمی دانه تولید می‌کنند، ولی از لحاظ ساختمان به سرخس‌های واقعی شباهت دادند.
شاخه گیاهان دانه‌دار
اینها گیاهانی دانه‌دار هستند که سابقا تحت نام
پیدازادان یا گیاهان گلدار مورد مطالعه قرار می‌گرفتند. وجود دانه یکی از صفات مشخص کننده آنهاست. در این گیاهان ،
دانه عامل بقا و انتشار گیاهان بشمار می‌رود. این شاخه به دو زیر شاخه
بازدانگان (Gymnosperms) و
نهاندانگان (Angiosperms) تقسیم بندی می‌شود.
زیر شاخه بازدانگان
این زیر شاخه شامل سه رده
پروفانروگامها ،
بازدانگان واقعی و
کلامیدواسپرم‌ها هستند. پروفانروگامها که گیاهان حد واسط بین نهانزادان آوندی و بازدانگان هستند به احتمال قوی از سرخس‌های دانه‌دار بوجود آمده‌اند. بازدانگان واقعی شامل مخروطیان هستند که از انواع آنها می‌توان به
کاجها و
سروها ، اشاره کرد.
مخروطیان از پروفانروگامها بوجود آمده‌اند.
زیر شاخه نهاندانگان
گروه بزرگی از گیاهان دانه‌دار را تشکیل می‌دهند که بالغ بر 250 هزار گونه گیاهی هستند. شامل دو رده
دو لپه‌ایها و
تک لپه‌ایها هستند. دو لپه‌ایها بر تک لپه‌ایها از لحاظ زمان بوجود آمدن مقدم هستند. نهاندانگان ابتدایی از رده‌ای از بازدانگان به نام
کلامیدواسپرم‌ها بوجود آمده‌اند. و شواهدی از بوجود آمدن تک لپه‌ایها از دو لپه‌ایهای ابتدایی وجود دارد.
مباحث مرتبط با عنوان
