آشنایی
در مورد پستی و بلندی کف اقیانوس ، هر چه بیشتر بیاموزیم، توپوگرافی آن شگفت انگیز تر به نظر می‌رسد. حتی شگفت انگیز تر از پستی و بلندی قاره‌ها. برای اطمینان باید بگوییم که توده‌های خشکی ، چشم اندازهای جالب توجهی را به ما ارائه می‌دهند. اما بیشترین بخش خشکیها کمتر از یک کیلومتر از سطح دریا ارتفاع دارند.
فرسایش مداوم ، بسیاری از توده‌های قاره‌ای را تا نزدیکی سطح دریا فرسوده است. در مقابل ، فعالیت آتشفشانی و
نیروهای تکتونیکی ، سیماهای بزرگ و شکوهمندی را در کف دریا پدید آورده‌اند.
سیماهایی که هنوز تحت تاثیر فرایند فرسایش ، که بالاتر از سطح دریا در همه جا عمل می‌کند، قرار نگرفته‌اند. البته فقط در محلهایی که
رسوبگذاری ، روی پستی و بلندی کف اقیانوس را می‌پوشاند، می‌توان گفت که کف دریا تقریبا بدون سیما است. سه تقسیم بندی اصلی توپوگرافیک در قلمرو دریا ، شامل حاشیه‌های قاره‌ای ، کف حوضه‌های اقیانوسی و تیغه‌های اقیانوسی می‌شود.
حاشیه‌های قاره‌ای
در بخشهای پیشین دریافتیم که آب اقیانوس از لبه قاره‌ها بالا می‌آید. پستی و بلندی و توپوگرافی زیر دریا در این ناحیه انتقالی واقع بین قاره‌ها در نواحی عمیق اقیانوسی ، معمولا یک توالی از سکوها ، شیبها و خیزهای متعدد ، از خشکی به سمت نواحی عمیق اقیانوسی است. سکوی قاره‌ای ، حاشیه غرق شده قاره بوده و با گرادیانی ملایم که در حدود یک متر در طول هر هزار متر می‌باشد، به سمت دریا شیب دارد. سکوها اگر در محلی حضور داشته باشند، معمولا سیماهای پهناوری را تشکیل می‌دهند.
پهنای سکوهای قاره‌ای واقع در نزدیکی سواحل فلوریدا ، 240 کیلومتر بوده و سکوی واقع در نزدیکی سواحل آمریکای جنوبی ، 560 کیلومتر پهنا دارد. در عمق متوسط 200 متری ، گرادیان لبه بیرونی سکوها بیشتر شده و سکوهای قاره‌ای جای خود را به
شیبهای قاره‌ای می‌دهند. این شیبها ، حرکت رو به پایین خود را با نرخی برابر 1 متر در هر 40 متر و یا بیشتر ، ادامه داده و به خیزهای قاره‌ای که گرادیانی نزدیک به گرادیان سکوهای قاره‌ای دارند، منتهی می‌شوند.
کف حوضه‌های اقیانوسی
در دو طرف رو به دریای حاشیه‌های قاره‌ای ، بستر حوضه‌های اقیانوسی در عمق متوسط 3800 متر قرار گرفته است. در نزدیکی پای
خیز قاره‌ای ، دشتهای مغاکی قرار دارند که به به استثنای ژرفناهای عمیق اقیانوسی ، عمیق ترین بخش اقیانوس را تشکیل می‌دهند. در اینجا ، رسوباتی نهشته می‌شوند که از خشکی حمل شده و از حاشیه‌های قاره‌ای عبور کرده‌اند. پستی و بلندی این بخش از اقیانوس ، ناشی از وجود این رسوبات پنهان بوده و بوسیله
رس و سیلتی که حداقل بخشی از شکلهای ناشی از فعالیتهای آتشفشانی و شکافهای پوسته‌ای را پنهان می‌دارد، پوشیده شده است.
تیغه‌های اقیانوسی
شبکه‌ای متشکل از تیغه‌های پهن ، حوضه‌های عمیق اقیانوسی را قطعه قطعه کرده است. بطور کلی دو نوع تیغه وجود دارد. یکی از این دو نوع ، تیغه‌های میان اقیانوسی نامیده می‌شود. اینها نام خود را از بهترین مثال این گونه تیغه‌ها که تیغه‌های میان آتلانتیک می‌باشد، گرفته است. نوع دوم تیغه‌ها را تیغه بی لرزه می‌گویند. زیرا اینگونه تیغه‌ها در مقایسه با فعالیت لرزه‌ای تیغه‌های میان اقیانوسی ، یا اصولا فاقد فعالیت لرزه‌ای هستند و یا اگر فعالیتی نیز از خودشان نشان بدهند، بسیار ناچیز است.
تیغه‌های میان اقیانوسی
تیغه میان اقیانوسی اطلس ،
اقیانوس اطلس را دو قسمت کرده و عموما به موازات حاشیه‌های قاره‌ای واقع در شرق و غرب این اقیانوس ، قرار دارد. این تیغه ، در جهت سطح اقیانوس بالا آمده و در برخی از نقاط مانند ایسلند ، از سطح آب بالا می‌زند. پهنای این تیغه ، بین 1500 تا 2000 کیلومتر بوده و شیبی ملایم و رو به پایین ، آن را از محور مرکزی دور می‌سازد. وقوع زمین لرزه‌های کم عمق ، فورانهای آتشفشانی بازالتی و همچنین وجود دره‌ای کافتی به پهنای 25 تا 50 کیلومتر و یک تا دو کیلومتر عمق ، مشخص کننده ستیغ این تیغه میان اقیانوسی است.
گسل‌های ترادیسی ، باعث ایجاد انحراف و قطعه قطعه شدن تیغه و دره محوری آن می‌شوند. از روی قله ، این تیغه دراز و نا آرام است که صفحات حوضه آتلانتیک ، به سمت شرق و غرب واگرا می‌شوند.
تیغه‌های بی لرزه
این نوع تیغه‌ها نیز شیمیایی گرمایی هستند. با این وجود برخلاف تیغه‌های میان اقیانوسی که گرما در تمام طول آنها بیرون می‌زند، فقط در آخرین نقطه تیغه بی لرزه که در ضمن مرتفع ترین نقطه آن نیز به شمار می‌آید، فعالیت آتشفشانی رخ می‌دهد. به عنوان مثال از اینگونه تیغه‌ها ، می‌توان از
جزایر هاوایی نام برد. جزیره آتشفشانی و فعال هاوایی ، سر آغازه این جزایر زنجیره‌ای به شمار می‌آید که در بالای یک تیغه بی لرزه ساخته شده‌اند. این تیغه بی لرزه را می‌توان در جهت شمال غربی ، تا آن سوی جزایر آتشفشانی غیر فعالی مانند
مولوکایی و
اواهو پیگیری کرد.
این جزایر در نهایت در 2000 کیلومتری هاوایی ، به جزایری متشکل از آداکهای مرجانی به نامهای
میدوی و
کیوره رسید. در جزیره کیوره ، ارتفاع تیغه کاهش یافته و پس از اینکه جزیره را 500 کیلومتر دیگر پشت سر می‌گذارد، به سمت شمال می‌چرخد. در اینجا ، تیغه از روی سطح آب ناپدید می‌شود، اما مسیر آن بوسیله یک سری قله‌های زیردریایی که تا شمال اقیانوس آرام قابل پیگیری هستند، مشخص می‌شود.
کوههای دریایی و ژرفناهای عمیق دریا
کوههای دریایی ، بر روی تیغه‌های اقیانوسی و در کف دریاها دیده می‌شوند، ژرفناهای عمیق دریایی نیز در کف دریا و امتداد حاشیه برخی از قاره‌ها ، آشکار می‌گردند. برخی از کوههای دریایی دارای شکل مخروطی شاخصی هستند که نشانه
کوههای آتشفشانی است و در واقع ، این کوهها نیز آتشفشانی هستند و بعضی دیگر ، مخروطهایی با قله‌های مسطح می‌سازند. عمیق ترین نقاط اقیانوسها ، در ژرفناهای عمیق دریایی قرار دارند. اکثر اینگونه ژرفناها ، در اطراف حاشیه
اقیانوس آرام واقع شده‌اند. پهنای آنها که معمولا طرحی قوسی دارند، به 300 کیلومتر و طول آنها به 2400 کیلومتر نیز می‌رسد. در مقایسه با کف اقیانوس ، ژرفناها 2 تا 3 کیلومتر پایین تر قرار می‌گیرند. این پدیده‌های ژرف نشان دهنده همگرایی صفحات در نقاطی هستند که پوسته اقیانوسی به زیر توده‌های قاره‌ای و یا پوسته اقیانوسی دیگری رانده می‌شود.
مباحث مرتبط با عنوان
