مقدمه
در طبیعت از عناصری مانند
اورانیوم ،
پتاسیم و کربن ناپایدار بوده و طی گذشت زمان به عناصر دیگری همچون
سرب ،
آرگن و
نیتروژن تبدیل میگردند. سرعت تجزیه ایزوتوپهای مختلف متفاوت است، با توجه به این امر و با استفاده از دو یا سه
عنصر رادیواکتیو ، سن سنگها را تعیین و سپس آنها را باهم مقایسه میکنند. در صورت نزدیک بودن و مطابقت ، سن محاسبه شده به واقعیت نزدیکتر است، در غیر اینصورت از روشهای دیگری استفاده میکنند. در تضمین سن سنگها با استفاده از عناصر رادیواکتیو لازم است، عناصری مورد استفاده قرار گیرند که بطور قابل تبدیل به عناصر دیگر باشند. همچنین نمونه گیری بایستی بخوبی و دقت انجام گیرد.
روش 14C
نیمه عمر
14C در حدود 5730 سال است و در رسوباتی که بیش از 40000 سال عمر داشته باشند تمامی
14C به
14N تبدیل گشته و لذا
14C کلا از بین رفته و ناپدید شده است. لذا این متد اغلب در
باستان شناسی و تعیین سن رسوبات عهد حاضر بکار میرود. در اثر تصاعد یک
پروتون ،
14N به
14C تبدیل میگردد.
14C با اکسیژن هوا ترکیب و به
گاز کربنیک تبدیل و جذب گیاه شده و در ترکیبات بدن موجود زنده ذخیره میگردد. چون کربن ذخیره شده در بدن موجودات زنده خاصیت رادیواکتیو داشته و ناپایدار است، پس از مرگ موجود زنده به تدریج تجزیه میگردد. در این روش نسبت
14C قسمتهای فوقانی زمین ما یخهای قطبی و رسوبات کف اقیانوسها استفاده میشود.
استفاده از ایزوتوپهای 230Th و 231Pa
230Th حاصل تخریب
238U است و نیمه عمرش 75000 سال است.
231Pa یک فرآورده از سری تخریبی
235U است و نیمه عمر آن 34000 سال می باشد و این دو عنصر که در رسوبات کف دریا یافت میشوند، میتوانند از طریق مغزه گیری بالا آورده شده و با مقادیر ایزوتوپیک در لایههای سطحی مقایسه و جهت تعیین لایههای رسوبی استفاده شوند.
روش اورانیم ، سرب و توریم ، سرب
تغییر و تبدیل به سرب مثالی خوبی است از تبدیل یک عنصر رادیواکتیو
238U به
206Pb با داشتن نیمه عمری برابر 4.53x10
9 سال
235U نیز تخریب شده و یه
207Pb با داشتن نیمه عمری برابر 73 میلیون سال و
توریم 232 به
208Pb با نیمه عمری تقریبا برابر با 13.39x10
9 سال تبدیل میگردد. این روش موفقیت آمیزترین روش است که سن مواد دارویی صد میلیون سال تا پنج میلیارد سال را مشخص میکند.
روش پتاسیم - آرگن
یکی از سه ایزوتوپ پتاسیم ،
40K است که در اثر تشعشع رادیواکتیو به
40Ar با داشتن نیمه عمری برابر 1310 میلیون سال تبدیل میشود. بعضی از انواع پتاسیم در کانیها با
مواد معدنی مثل ارتوکلاز ، بیوتیت ،
هورنبلند و گلومونین یافت می شود. تمام سنگهای حاوی پتاسیم (با در نظر گرفتن بلورهای
سنگهای آذرین) میتوانند تعیین تاریخ نماینده بدون آنکه کانیها به صورت خالص از سنگ جدا و تفکیک شوند.
روش روبیدیم استرانسیوم
81Rb عنصر رادیواکتیو است که تجزیه رادیواکتیو ، آن را به
87Sr با نیمه عمری بالغ بر 47 میلیارد سال تبدیل میکند. کانیها مواد قابل استفاده در این گروه شامل پ
لاپیوکلاژ ،
بیوتیت ،
هورنبلند و
آپاتیت است. اما کاربرد روش روبیدیم کمتر از پتاسیم میباشد. این روش در تعیین سن سنگهایی سودمند است که سنشان 3 میلیون سال است.
روش آمینو اسیدها
در این روش میتوان با محاسبه نسبت آمینو اسیدهای D (راست گرد) به آمینو اسیدهای نوع L (چیگرد) در فسیلهای کواترنری (استخوان مهره داران و صدفها) تعیین سن نمود. در طی بررسی و مطالعات دهه 1970 ، مشخص شد که با کاربرد عملی فرآیند آمینو اسید و
راسمیزیشن (
racemization) میتوان سن بقایای اسکلتی فسیل شده را به دقت مشخص کرد. از پروتئین موجودات زنده نسبت اسیدهای آمینه نوع L صد در صد میباشد.
پس از مرگ جاندار طی فرآیند اسمیزیشن ، آمینو اسیدهای نوع L به نوع D به نوع L در باقیماندههای اسکلتی با گذشت زمان افزایش پیدا میکند تا نسبت L/D برابر 1 گردد. با این حال بر خلاف روشهای تجزیه و تخریب رادیو متریک نسبت L/D قابل برگشت است. بهر حال با محاسبه این نسبت میتوان سن نمونه را تعیین کرد. در این روش مقادیر جزیی از نمونه را باید بکار گرفت. این روش در تعین فسیلهای انسانی اولیه و آثار دریایی باقیمانده از چند هزار سال اخیر کاربرد فراوانی دارد.
روش فلوئور
روشی است که گر چه قدیمی به نظر میرسد، ولی با توجه به اینکه مقدار
فلوئور موجود در استخوانهای فسیل مهره داران با قدمت آنها رابطه مستقیم دارد، در تعیین سن زمینهای با فسیل مهره داران کواترنری بکار برده میشود، ولی باید دانست که افزایش مقدار فلوئور در اسکلت و استخوانهای فسیل بستگی به ماهیت شیمیایی در برگیرنده این فسیلها نیز دارد و روش چندان دقیقی به نظر نمیرسد.
مباحث مرتبط با عنوان