اطلاعات اولیه
هانری بکرل نخستین کسی بود که متوجه پرتودهی عجیب
سنگ معدن اورانیوم گردید. پس از آن در سال 1909 میلادی
ارنست رادرفورد هسته اتم را کشف کرد. وی همچنین نشان داد که
پرتوهای رادیواکتیو در
میدان مغناطیسی به سه دسته تقیسیم میشوند (
پرتوهای آلفا ،
بتا و
گاما). بعدها دانشمندان دریافتند که منشا این پرتوها درون هسته اتم اورانیم میباشد.
پیدایش بمب اتمی
در سال 1938 با انجام آزمایشاتی توسط دو دانشمند آلمانی به نامهای
اتوهان و
فریتس شتر اسمن ، فیزیک هستهای به مرحله تازهای پای نهاد. این فیزیکدانان با بمباران هسته اتم اورانیوم بوسیله
نوترونها به
عناصر رادیواکتیوی دست یافتند که جرم اتمی کوچکتری نسبت به اورانیوم داشت. برای توصیف علت ایجاد این عناصر
لیزه میتنر و اتو فریش
پدیده شکافت هسته را در اورانیوم تو ضیح دادند و در اینجا بود که ناقوس شوم اختراع بمب اتمی به صدا در آمد.
هر فروپاشی هسته اورانیم میتواند تا ۲۰۰ مگا ولت انرژی آزاد کند. بدیهی است که اگر هستههای بیشتری فرو پاشیده میشد انرژی فراوانی حاصل میگردید. بعدها فیزیکدانان دیگری نیز در این محدوده به تحقیق پرداختند. یکی از آنان
انریکو فرمی بود که بخاطر تحقیقاتش در سال ۱۹۳۸ موفق به دریافت
جایزه نوبل گردید.
سیر تحولی و رشد
در سال 1939 یعنی قبل از شروع جنگ جهانی دوم در بین فیزیکدانان این بیم وجود داشت که آلمانیها به کمک فیزیکدانان نابغهای مانند
هایزنبرگ و دستیارانش میتوانند با استفاده از دانش شکافت هستهای بمب اتمی بسازند. به همین دلیل از
آلبرت انیشتین خواستند که نامهای به
فرانکلین روزولت رئیس جمهور وقت آمریکا بنویسد. در آن نامه تاریخی از امکان ساخت بمبی صحبت شد که هرگز هایزنبرگ آن را نساخت.
به این ترتیب دولتمردان آمریکا برای پیشدستی بر آلمان
طرح مانهاتان را به راه انداختند، و از انریکو فرمی دعوت به عمل آوردند تا مقدمات ساخت
بمب اتمی را فراهم سازد. سه سال بعد ، در دوم دسامبر 1942 در ساعت 3 بعد از ظهر نخستین
راکتور هستهای دنیا در دانشگاه شیکاگو آمریکا ساخته شد.
در 16 ژوئیه 1945 نخستین آزمایش بمب اتمی در صحرای آلامو گرودو نیومکزیکو انجام شد. سه هفته بعد
هیروشیما در ساعت 8:15 صبح روز 6 آگوست 1945 بوسیله بمب اورانیومی بمباران گردید. سپس ناکازاکی در 9 آگوست سال 1945 در ساعت حدود 11:15 بوسیله بمب پلوتونیومی بمباران شد. در طی آن بمبارانها صدها هزار نفر جان باختند.
پیشگامان ساخت بمب اتمی
- انریکو فرمی و همکارانش در دانشگاه شیکاگو پس از ساخت نخستین راکتور هستهای جهان به امید آنکه از راکتور هستهای تنها در اهداف صلح آمیز استفاده شود، و دنیا عاری از سلاحهای اتمی گردد، در این زمینه گام برداشتند.
- لیزه میتنر که لقب مادر انرژی اتمی گرفت، در سال ۱۸۷۸ در یک خانواده هشت نفری به دنیا آمد. وی سومین فرزند خانواده بود، با وجود تمامی مشکلاتی که بر سر راه وی بخاطر زن بودنش بود. در سال 1901 وارد دانشگاه وین شد و تحت نظارت بولتزمن که یکی از فیزیکدانان بنام دنیا بود فیزیک را آموخت. لیزه توانست در سال 1907 به درجه دکترا نایل گردد و سپس راهی برلین شد تا در دانشگاهی که ماکس پلانک ریاست بخش فیزیک آن را بر عهده داشت به مطالعه و تحقیق بپردازد.
بیشتر کارهای تحقیقاتی وی در همین دانشگاه بود وی هیچگونه علاقهای به سیاست نداشت، ولی به علت دخالتهای روز افزون ارتش نازی مجبور به ترک برلین گردید و در سال 1938 به یک انستیتو در استکهلم رفت. لیزه میتنر به همراه همکارش اتو فریش اولین کسانی بودند که شکافت هسته را توضیح دادند. آنان در سال 1939 در مجله طبیعت مقاله معروف خود را در مورد شکافت هستهای ارائه دادند.
بدین ترتیب راه را برای استفاده از انرژی هستهای گشوده شد. به همین دلیل پس از جنگ جهانی دوم به میتنر لقب مادر بمب اتمی داده شد. ولی چون وی نمیخواست از کشف خود به عنوان بمبی هولناک استفاده گردد. بنابراین بهتر است به لیزه لقب مادر انرژی اتمی داده شود.
بمبهای هستهای چگونه ساخته میشوند؟
بمبهای هستهای به دو شکل ساخته میشوند.
بمبهای شکافتی (اتمی) و
بمبهای همجوشی (هیدروژنی). در حالیکه جزئیات این بمبها محرمانه است ولی نکات اساسی آنها قابل دسترس است. سوخت در یک بمب شکافتی مشتمل بر
235U و
239Pu تقریبا خالص است که هر دو هستههای شکافت پذیری دارند. یک تکه ی کوچک از چنین مادهای نمیتواند منفجر شود، زیرا تعداد بسیار زیادی از نوترونها فرار میکنند. ولی در یک جرم به قدر کافی بزرگ (بحرانی) واکنش زنجیرهای صورت میگیرد. یک نوترون اولیه اتفاقی باعث شروع شکافت خواهد شد.
یک بمب نوعی تقریبا 10
24 نوترون در کمتر از
7-10 ثانیه آزاد میکند که باعث گرمای بسیار شدید میشود. همجوشی فرق دارد. همجوشی وقتی رخ میدهد که دو هسته سبک را آنقدر به هم نزدیک کنیم که در حوزه عمل جاذبه متقابل نیروی هستهای قوی قرار گیرند. از آن به بعد به شدت همدیگر را جذب میکنند و اتمی سنگینتر تولید میکنند و مقداری انرژی آزاد میکنند.
همجوشی را میتوان در محیط پلاسمایی بوجود آورد و اخیرا با
لیزر هم این کار را میکنند. در این همجوشی قرصهای کوچکی از
دوتریم و
تریتیم (عناصری سبک که هم خانواده هیدروژن هستند) را بوسیله فوجهای لیزری پر قدرت گرم میکنند. اگر توان لیزرها کم باشد انفجارهای کوچکی در این قرصهای کوچک رخ میدهد. اما اگر قدرت بالا باشد و در زمان کوتاه اثر کنند همجوشی رخ میدهد. توان این نوع لیزرها بیش از توان نیروی برق آمریکاست، پس تهیهاش بسیار سخت است.
مباحث مرتبط با عنوان