بوم شناسی (مکتب شیکاگو) (Ecology)
نگاه اجمالی
بوم شناسان سهم عمدهای در درک
شهر داشتهاند و علی رغم همه انتقاداتی که به آثار آنها شده ، کوشش کردهاند تا نظریهای منظم در مورد اصول نظم فضایی جمعیتها نهاده که حاصل کنش متقابل موجودات زنده در فرهنگ پیوسته در حال تغییر شهری است ارائه دهند.
جامعه شناسی شهری در آمریکا با این مکتب آغاز میشود، که کوشش کرده تحقیقات تجربی را با این نظریه بیامیزد. آنها از مدل بوم شناسی علوم طبیعی استفاده میکنند تا از آن طریق چگونگی استقرار جمعیت انسانی و نهادهای اجتماعی را در فضای شهری تبیین کنند.
هدف محیط شناسی انسانی کشف اصول و قوانینی است که باعث پیدایش الگوهای خاص جابجایی جمعیت و قرار گرفتن آنها در فضاها و مکانهای خاص میشود. آنها از مدل علوم زیستی برای تحقیق در
علوم اجتماعی استفاده کردهاند، به علاوه این مکتب از مفاهیم زیسمل هم تاثیر زیادی پذیرفته است. مفاهیم مانند کنش متقابل ، تضاد ، همگونی و ناهمگونی
جمعیت ، بزرگی جمعیت و فاصله در آثار بوم شناسان دیده میشود.
تاریخچه مکتب شیگاگو
پایه گذار بوم شناسی رابرت پارک بود. او در سال 1916 پس از ورود به
دانشگاه شیگاگو مقالهای تحت عنوان «شهر : پیشنهادی برای تحقیق درباره رفتار انسان در محیط شهری» نوشت. در این اثر
پارک جامعه را به اورگانیسم تشبیه میکند. البته او در استفاده از این مدل تنها نبود، و جامعه شناسان دیگری هم در اوایل قرن بیستم به همین شکل به علوم زیستی روی آورده بودهند. مفاهیمی مانند انطباق ،
تکامل اجتماعی ، کار کرده هنوز هم در
جامعه شناسی متداول است.
در این دوره علاقه به استفاده از
نظریات داروین در مورد مسائل اجتماعی رواج داشت. نیروهای غیر شخصی اما عقلانی کرد
داروین در طبیعت مشخص کرده بود، به نظر میرسید که در جامعه نیز دیده شوند. بدون شک نیروهای اجتماعی به اندازه نیروهای طبیعی پیچیده بودند.
پارک علاقه مند بود تا جامعه شناسی را از قید
فلسفه خلاص کند و آن را به
علم نزدیک سازد. به همین دلیل او فکر میکرد که مدل بیولوژیکی بهترین وسیله برای نزدیک شدن به علم است.
سیر تحولی و رشد مکتب شیکاگو
شروع قرن بیستم در آمریکا با تحول شدید اقتصادی و حرکت از
جامعه روستایی (سنتی) به
جامعه شهری (مدرن) همراه شده شهرها به سرعت با خیل عظیم مهاجران مواجه شدند و روز به روز بر جمعیت آنها افزوده میشد. و در اثر این تحولات جمعیتی ،
شهر شیگاگو رشدی خیره کننده داشت. جمعیت شیگاگو از سال 1900 تا 1930 در هر دهه 500 هزار نفر را در خود جای داد. علاوه بر این مهاجران مردمانی با فرهنگهای مختلف (که از روستاها و مناطق متفاوت به شهر آمده بودند) جمعیت شهر را مجموعه گستردهای از گروههای قومی و ملیتهای مختلف تشکیل میداد.
در صورتی که محدودیتهای شهری آنها را ملزم به زندگی در فضاهای بسیار نزدیک به یکدیگر کرده بود. تفاوتهای اجتماعی باعث تفاوت در محل سکونت و تراکم جمعیت در مکانهای مختلف میشد. بدین ترتیب مسائلی چون
کمبود مسکن ، برخورد فرهنگهای مختلف که با یکدیگر مخالف و ناسازگار مینمودند، به سرعت چهره خود را نشان دادند. شیگاگو سر آمد شهرهای آمریکا بود و به دستاوردهای خود میبالید. نخستین
آسمان خراش فولادی در همین شهر ساخته شده بود،
جریان رودخانه شیگاگو را برای مصارف خاص این شهر منحرف ساخته شده بود.
ارزش زمین آن با شتابی سرسام آور افزایش یافته بود و بر اثر مهاجرتهای بیرویه و آشفته بازار مناطق آلونک نشین آن ، میزان بزهکاری نیز در این شهر افزایش چشمگیر یافته و از نظر جنایت سازمان یافته ، سر آمد جهان شده بود. بالاخره شهری با چنین ویژگیهای زادگاه "
مکتب شیگاگو" گردید. در 1892 ، دانشگاه نوبنیاد شیگاگو به همت جان دی راکفلر و به ریاست
ویلیام رینی هارپر ، درهایش را به روی دانشجویان گشود. این دانشگاه از همان آغاز، چشم انداز دیگری از شیگاگو را به روی آمریکا بیان گشود.
بدین ترتیب طی چندین سال دانشگاه در صدور دانشگاههای ایالات متحده قرار گرفت.
ویلیام توماس ، پس از مدتی رابرت از را پارک را به
دانشگاه شیگاگو دعوت کرد. او طی سلسله مقالات دقیقی ، به طرح مسائل شهری نظیر
زندگی ماشینی شهری و فساد ناشی از آن و زمینههای پیدایش تبهکاری پرداخت. او شهر را آزمایشگاه ممتازی تشخیص داده بود که در آن توانست انسان شهری نوظهوری را که
جامعه صنعتی آفریده بود، مورد بررسی قرار داد. این مطالعات سر آغازی برای مکتب شیگاگو به شمار آید.
مفاهیم مورد استاده بوم شناسان
تسلط (dominance)
به این معنی که درخت بلند بر محیط مسلط میشود و
نور را به خود تخصیص میدهد، یک فعالیت اقتصادی در شهر نیز میتواند به همین شکل واقع شود. مثلا
تجارت یا صنعت میتوانند بر محیطی مسلط شده و شکل آن را تحت اختیار گیرند.
هجوم و استقرار(Invasion Succession)
هجوم به معنی حرکت یک گروه یا نژاد یا قوم یا فعالیت به یک منطقه است و در صورتی که هجوم موفقیت آمیز باشد ساکنین قبلی آن منطقه را بیرون میراند و استقرار واقع میشود. مثلا از فعالیت صنعتی یا یک کارخانه در منطقهای نفوذ کند و استرار یابد ، با آلوده کردن محیط از نظر هوا و صدا و اشغال فضا ، زندگی را برای ساکنین آن منطقه غیر ممکن میکند و ساکنین اصلی را بیرون میراند. به شکل مشابهی همین عمل در طبیعت هم میتواند انجام شود.
همزیستی هم مفهوم دیگری است که از بوم شناسی گیاهی و جانوری گرفته شده است و به معنی وابستگی متقابل میان اورگانیسمهای غیر شبیه است. یعنی نوع طبیعی همکاری اجتماعی. مثلا
گیاهان میوه خود را به
حیوانات میدهند و حیوانات تخم میوه را در محیط پخش میکنند و باعث تکثیر آن میگردند. همین رابطه در تقسیم کار میان مشاغل گوناگون در محیط شهری دیده میشود.
مباحث مرتبط با عنوان
