مقدمه
سیاهچالهای که در مرکز
کهکشان لالا قرار گرفته است، صفحهای از
ستارهها و گازهای درخشان را به دور خود میچرخاند. ستارگانی که عاقبتی جز فرو افتادن در این غول سیاه را پیش روی ندارند. این نیروی کشندی شدید و این فرو ریزش مواد بر روی سیاهچاله ، انرژی چرخشی گرانشی بسیار قوی تولید میکند که حتی از
همجوشیهای هستهای نیز به مراتب قدرتمندتر است. به واقع این نیروگاههای عظیم گرانشی ، توانمندترین سرچشمههای شناخته شده انرژی در جهان هستند.
سیاهچاله در حال بلعیدن کهکشان خود است!
در میان سیاهچالههای شناخته شده ، این یکی از پر خورترین آنهاست. در واقع سیاهچاله با سرعت بسیار زیادی در حال بلعیدن کهکشان خود است. هر چیزی که در گلوی این غول فرو میافتد، به نقطهای میرود که دیگر هرگز امکان بازگشت از آن را نخواهد داشت: "افق رویداد". جایی که حتی نور را هم توان گریز از آن نیست. این فرو ریزش عظیم ذرات ، باعث تولید انرژی زیادی در سیاهچاله میشود. سیاهچاله برای حفظ وضعیت خود در یک حالت پایدار ، ناگزیر است انرژی درونیاش را کاهش دهد. این برون داد انرژی به صورت فورانهایی از ذرات پر شتاب که از سیاهچاله خارج میگردند، دیده میشوند.
بلازار
چنین "جت" هایی ، بصورت رشتههایی باریک در فضا گسترده میشوند و تنها بصورت اتفاقی ممکن است زمین در راستای یکی از این فورانها باشد و ما بتوانیم آن را ببنیم. در صورت رخ دادن چنین رویدادی ، اخترشناسان به این جرم در حال فوران "
بلازار" میگویند. جالب است که بلازارها تقریبا در تمامی سطوح انرژی ، حتی پرتوهای پرانرژی
گاما ، قابل تشخیص هستند.
در واقع به نظر میرسد که بلازارهای دور دست بخصوص بر آسمان پرتو گاما حکومت میکنند و اجرام دیگر در مقابلشان تلألؤ چندانی ندارند. هر چند که
تپ اخترها (پالسارها) ،
ستارههای نوترونی چرخانی که حتی در نزدیکی خودمان در
کهکشان راه شیری نیز یافت میشوند، هم میتوانند پرتوهای گاما تولید کنند، اما تا کنون تعداد بسیار کمی از آنها یافت شدهاند.
بررسی منابع گاما
قرار است برای بررسی این منابع پرتو گاما ، که چندان شناخته شده هم نیستند، در سال 2007 کاوشگری به فضا پرتاب شود. این سفینه در ابتدا اقدام به بررسی 200 بلازار میکند. اما دانشمندان امیدوارند با کمک این طرح در نهایت 2 هزار منبع گاما بررسی و شناسایی شود. در این مأموریت از تلسکوپ فضایی پرتو گاما با نام GLAST استفاده خواهد شد تا بر روی منابع تابشی پر انرژی جهان مطالعه کنند. منابعی همچون سیاهچالههای بسیار سنگین ، ستارههای نوترونی در حال ادغام و جریانهای بسیار گرم از گاز که با سرعتهای نزدیک به سرعت نور حرکت میکنند.
شکار یک بلازار
در عکسهای معمولی بلازار همانند یک ستاره است. پس چگونه ستاره شناسان آنها را کشف میکنند؟ آنها نخست پرتوهای گاما را با استفاده از "تلسکوپ آزمایشگاه پرتوهای پرانرژی گاما" (EGRET) شناسایی می کنند. این تلسکوپ پیش نمایی از GLAST است که در دهه 1970 ساخته شده است. بعد سعی میشود با استفاده از آرایهای از تلسکوپها به نام "VLBA" از فورانهای بلازار تصویر تهیه کنند. در واقع VLBA یک دوربین عکاسی رادیویی بسیار بزرگ است. این آرایه مرکب از 10 آنتن بشقابی 25 متری است که در سراسر آمریکا از هاوایی تا کرویکس گسترده شده است. این آنتنها با کمک کامپیوتر به هم متصل هستند و با ترکیب تصاویر آنها با یکدیگر میتوان عکسهایی با کیفیت بسیار بالا تهیه کرد. توان این آرایه به اندازه بشقابی به بزرگی تمام قاره آمریکا است!
یافتن فاصله بلازار تا زمین
برای یافتن فاصله بلازار تا زمین ، دانشمندان از
تلسکوپ هوبی ابرلی (HET) استفاده میکنند. یک ابزار نوری که در ناحیهای دور افتاده در تگزاس قرار دارد، خطوط طیفی جرم را در نور مرئی و نور فرو سرخ تهیه میکند. طیف نمایی ، تغییرات عناصر گازی مختلف در یک کهکشان را مشخص میکند. عناصری همچون
هیدروژن ،
نیتروژن ،
کربن و
اکسیژن در سطوح انرژی یا طول موج مشخصی تابش میکنند. تأثیر
انبساط جهان بر اجرامی که از ما دور میشوند، باعث میشود که این خطوط کمی به سمت سرخ طیف تمایل پیدا کنند.
در واقع به این اثر "
انتقال به سرخ" میگویند. انتقال به سرخ با سن جرم برابر است. بزرگ بودن این عدد نشان میدهند وقتی که نور از آنجا به راه افتاده بود، جهان کوچکتر بوده است و این بدان معناست که به جهان جوانتری نگاه میکنیم. عدد بزرگی که برای انتقال به سرخ بلازار مورد اشاره بدست آمد بدان معنی است که در آن زمان که بر پشت بامهایمان ستارههای چندانی نمیدرخشیدند، این بلازار منبع عظیمی از نور و انرژی را در سراسر عالم تابانیده است. البته آن هنگام هنوز
خورشید و
منظومه شمسی در جهان وجود نداشت!
مبحث مرتبط با عنوان
