ریشه لغوی
اصطلاح
ایگنمبریت اولین بار در سال 1932 به وسیله «
بومارشال » در مورد سنگهای اسیدی زلاندنو بکار رفته است. البته مارشال در مورد نحوه تشکیل آنها اشتباه کرده است، چون آن را حاصل باران خاکستر می‌دانست. ایگنمبریت از کلمه «
igneous » به معنی «
آتشین » و «
ایمبر » یعنی «
باران » گرفته شده است. البته در این مورد اصطلاحات دیگری همچون لاوای توفی ، جریان خاکستر و خاکسترهای جوش خورده نیز بکار می‌رود.
آشنایی
به نظر «
ریتمن » ایگنمبریت‌ها توفهای ریوسیتی یا داسیتی هستند که قسمت اعظم آنها از خاکسترهای شیشه‌ای به هم چسبیده تشکیل شده است. بیشتر ایگنمبریت‌ها از
ماگمای سیلیسی بوجود می‌آیند. ماگمای سیلیسی به علت غلظت زیاد و وفور مواد فرار با شدت خیلی زیادی فوران می‌کند. در چنین شرایطی ستون لاوا کلا به حالت پودر در می‌آید. بخشی از آن در ارتفاع زیاد به هوا پرتاپ شده و به وسیله باد پراکنده می‌گردد و در ضمن انتقال ، سرد می‌شود و در آخر به صورت بارش خاکستر به زمین می‌نشیند، اما باقی‌مانده که ممکن است قسمت عمده آن باشد، به صورت قطعات معلق لاوای جوشان از گازهای آتشفشانی فوق‌العاده گرم و سوزان و متلاطم خارج می‌شوند و به سرعت در منطقه وسیعی پراکنده می‌گردند.
این قسمت از لاوای مشتعل به صورت ابر متراکمی در نزدیکی سطح زمین حرکت می‌کند. این ابرها بیشتر در جهت افقی توسعه و گسترش می‌یابند و بیشتر به ابرهای حاصل از انفجار اتمی شباهت دارند. این ابرهای سوزان می‌توانند در سطح زمین بدون توجه به
شرایط توپوگرافی محل به جلو هدایت شوند. ابرهای مذبور حاوی ذرات ریز و سبک و حتی قطعات درشت زاویه‌دار بوده که بدون نظم و ترتیب روی هم انباشته می‌شوند. معمولا کف یک روانه ایگنمبریتی می‌تواند به اشکال مختلفی باشد، ولی سطح آن یکنواخت و بسیار منظم است.
ترکیب شیمیایی ایگنمبریت‌ها
- ایگنمبریت‌ها از لحاظ ترکیب شیمیایی در ردیف سنگهای حد واسط و اسیدی هستند و جزو سری کالکو آلکالن یا آلکالن محسوب می‌شوند.
*ایگنمبریت‌های اسیدی بیشتر دارای ترکیب
ریوسیت کالکو آلکالن و
ریوداسیت می‌باشند. علت این امر فراوانی گازها و مواد فرار در بخش بالایی مخزن ماگمایی یعنی در جایی که ماگما اسیدی‌تر است و بیشتر تفریق یافته، می‌باشد.
- در یک مجموعه از روانه‌های ایگنمبریتی ، ترکیب شیمیایی ایگنمبریت ، از قاعده به طرف بالا باریکتر می‌شود. این پدیده منعکس کننده عمل تفریق در مخزن ماگمایی است. همچنین درصد فنوکرسیت‌ها در بخش بالایی بیشتر از بخش زیرین است.
اقسام ایگنمبریت‌ها
- ایگنمبریت لاو :
این ایگنمبریت دارای پیوستگی زیاد ، با بلورهای درشت خرد شده مثل سانیدین و کوارتز می‌باشد. این سنگها سنگین و سخت هستند و رنگ آنها تیره بوده و دارای ساختمان منشوری هستند. از نظر بافت کاملا شیشه‌ای بوده و دارای اسفرولیت‌های پراکنده می‌باشند.
- ایگنمبریت فلام :
این ایگنمبریت‌ها دارای عدسی‌ها یا قطعات شیشه‌ای کوتاهی هستند که به آنها فلام می‌گویند. این عدسی‌ها در سطح لایه‌ها بطور افقی قرار دارند. این دسته از ایگنمبریت‌ها دارای ساخت منشوری بوده، ولی قطر آنها پهن‌تر است. این نوع ایگنمبریت نیز دارای آنکلاوهای درشت بلور و خرد شده می‌باشد.
- ایگنمبریت‌های توفی یا سیلار :
ایگنمبریت‌های توفی دارای رنگ روشن هستند و چگالی آنها کم است، ولی از پومیس معمولی بیشتر می‌باشد. در این نوع ، ساخت منشوری دیده می‌شود، ولی ضخامت آنها به چندین متر می‌رسد. در این نوع ، آنکلاوهای درشت بلور نسبت به اقسام دیگر کمتر است. به هم پیوستگی این سنگها مربوط به جوش خوردن ذرات به همدیگر نیست، بلکه مربوط به تبلور قطعات شیشه‌ای می‌باشد. به همین دلیل نام سیلار برای آنها انتخاب شده است.
تشخیص قسمتهای مختلف ایگنمبریت
یک جریان یا روانه ایگنمبریتی جوان که
دگرگونی و یا
دیاژنز را تحمل نکرده است، می‌تواند تغییراتی را از بالا به پایین نشان دهد. معمولا بخش زیرین و بالایی سخت نیست، چون ذرات و قطعات آنها به علت اینکه سریع سرد می‌شوند، به هم جوش نخورده‌اند. جوش خوردن قطعات و سختی ایگنمبریت در بخش بالایی نیمه زیرین بیشتر است، چون این بخش از سایر بخش‌ها دیرتر سرد می‌شود. دیر سرد شدن بخش میانی جریان سبب بروز پدیده‌هایی نظیر
تبلوربخشی یا تکامل قطعات شیشه‌ای می‌شود. گازهای آتشفشانی که در طول سرد شدن جریان ایگنمبریتی آزاد می‌شوند، از راه خلل و فرج و شکستگی‌ها خارج شده و گازها سبب کانی سازی ایگنمبریت در امتداد شکستگی‌ها و شکافها می‌گردد.
انتشار جغرافیایی ایگنمبریت
یکی از اختصاصات فورانهای ایگنمبریتی ، انتشار سریع مقدار زیادی ماگما است که حجم آن ممکن است به یک یا چند کیلومتر مکعب برسد. حجم زیاد ایگنمبریت می‌تواند اطلاعاتی در خصوص عظمت اتاق ماگمایی زیرزمینی بدهد. مجموعه‌های ایگنمبریتی بسیار وسیع و ضخیم را متعلق به سری کالکوآلکالن می‌دانند. تا سال 1974 فکر می‌کردند که ایگنمبریت کالکوآلکالن از ذوب پوسته سیال حاصل می‌شود، اما امروزه با مطالعه
ایزوتوپهای استرونسیوم دریافته‌اند که ایگنمبریت ناشی از تفریق ماگمایی است که از گوشته سرچشمه گرفته‌اند. در سایر محدوده‌ها مانند مناطق قاره‌ای در حال کشش ، منشا ایگنمبریت از ذوب پوسته اسیدی می‌باشد.
مباحث مرتبط با عنوان
