دید کلی
بطور کلی توزیع و پراکندگی موجودات با اوضاع طبیعی ایران مناسبت دارند. به عبارت دیگر ، نظام آب و هوایی ، نظام خاک ، نظام پوشش گیاهی ، نظام جانوری و ... در مجموع شاید نتوانیم مرز مشخصی برای حیات وحش قائل شویم، ولی به هر حال هر موجودی متعلق به محیط طبیعی خود است و یا این که مساله فصل باعث می‌شود که در طی سال در دو محیط متفاوت ، زیست نمایند.
گذشته از محیطهای طبیعی آب شور و شیرین که به صورت
رودخانه ،
مرداب ، آبگیر در مناطق مختلف سرزمین ایران و دریای خزر ، خلیج فارس و دریای عمان وجود دارند و هر یک در داخل پیرامون خود
جامعه‌های گیاهی و جانوری ویژه‌ای را تشکیل می‌دهند، سایر
اکوسیستمها مطابق آنچه که در
بوم شناسی تعریف می‌شود، در ایران یافت نمی‌شوند.
اکوسیستم خلیج فارس
این حوضه آبی به شکل بیضی در جنوب ایران با انبوهی از آبزیان در تلاطم است. وسعت خلیج فارس 230 هزار کیلومتر مربع است و برابر نصف دریای‌خزر است. عمق خلیج فارس کم است.
باد در خلیج فارس به صورت گسترده عمل می‌کند و به عنوان مهمترین عنصر جغرافیایی طبیعی مطرح می‌شود. قسمتهای شمالی نسبت به جنوبی به مراتب بارش بیشتری را دریافت می‌کنند، آبهایی که به خلیج فارس وارد می‌شوند، اغلب شیرین بوده و حاوی مقدار زیادی مواد غذایی برای موجودات آبزی هستند.
مهمترین ویژگیهای بوم شناسی خلیج فارس به کم‌عمقی ، شوری آب و ارتباط محدود به
آبهای آزاد باعث شده که محیط طبیعی ویژه‌ای بوجود آید. فیتوپلانکتون‌ها ، اولین حلقه
زنجیره غذایی محسوب می‌شوند. موجودات متنوعی در خلیج فارس زندگی می‌کنند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قارچها جلبک‌ها ،
صدفها ،
مرجانها ، خیارهای دریایی ، مارهای دریایی ، لاک‌پشتها ، کوسه‌ها ، انواع ماهی و میگو ،
پستانداران دریایی و ... .
اکوسیستم دریای خزر
دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان از ویژگیهای بارزی برخوردار است که در واقع بهترین شرایط را برای استقرار زیستگاههای عمده و نمونه را به وجود آورده است. ورود رودهای پرآب و شیرین از جمله
ولگا و اورال آن را به یکی از غنی‌ترین دریاچه‌های جهان تبدیل کرده است.
تالاب انزلی یکی از مهمترین اکوسیستم‌های دریای خزر را به خود اختصاص داده است که دارای گونه‌های مختلف جانوری و پوششهای گیاهی فراوان است.
بیش از 90 درصد خاویاری جهان در دریای خزر یافت می‌شود.حدود 20 گونه ماهی در تالاب انزلی شناخته شده که 11 گونه آنها بومی هستند. با توجه به غنای آبزیان در این دریا ، ما باید شاهد بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر به این زیستگاه مهم باشیم. ولی متاسفانه شکار بی‌رویه و استفاده از تورهایی که برای به دام انداختن مرغابی‌ها و دیگر پرندگان آبزی ، از جمله عواملی هستند که کلیماکس این دریا را با مخاطره مواجه می‌کنند.
اکوسیستم ناحیه خزری
به دلیل شرایط آب و هوایی مساعدتر در ناحیه خزری ما می‌توانیم شاهد استقرار جنگل باشیم. جامعه‌های گیاهی دامنه‌های شمالی البرز فراوان هستند. در این دامنه‌ها معمولا ابر و مه با کوه تلاقی می‌کنند، بنابراین شرایط آب و هوای پر‌بارانتر و مرطوبتر مشاهده می‌شود. از گونه‌های گیاهی این اکوسیستم می‌توان به
توس ، راش ، بلوط ، شمشاد ، زیتون ، زیتون تلخ ، صنوبر ، سرو ، افرا ، نمدار ، انجیر ، فندق و ... اشاره کرد. از جانوران محیط طبیعی جنگل برگ ریز شمال ایران می‌توان به گربه وحشی ، گراز ، خوک ، خرس ، شغال ، پلنگ و از معروف‌ترین پرندگان آن به قرقاول ، مرغابی ، غاز ، قو و حواصیل اشاره کرد.
اکوسیستم‌های نواحی کوهستانی ایران
غلات ایران از مجموعه‌های عمده ناهمواری‌ها ،
چین‌خوردگی‌ها ، گردنه ، گودالها ، دره‌ها و دیگر عارضه‌ها تشکیل شده است. بنابراین توده‌های عظیم و سازنه‌های زمین شناسی شمال و جنوب ایران را تحت فشار قرار داده‌اند. ایران به دلیل فعالیتهای تکنوتیکی ، جوان محسوب می‌شود و
کمربندهای زلزله نیز از ایران می‌گذرند. عمده کوههای ایران ،
کوههای البرز و زاگرس است. به دلیل شرایط آب و هوایی که در ایران حاکم است نمی توان حتی در کوهستانها که از دمای کمتر ، تبخیر کمتر و بارش بیشتر برخوردار هستند. شاهد استقرار پوشش گیاهی به صورت متراکم باشیم.
نوع پوشش گیاهی به صورت
استپ کوهی است که گاه با درختچه‌ها و تک‌درختان دیده می‌شود. این پوشش با بیش از 45 درصد خاک کشور را به خود اختصاص می‌دهد. در کوهستانهای کشورمان بز وحشی ، خرگوش ، راسو ، خرس قهوه‌ای ، مرال (گاو کوهی) ، سمور ، گرگ ، شغال ، قوچ و میش وحشی ، عقاب ، قرقی ، شاهین ، دارکوب ، هدهد و ... یافت می‌شوند.
اکوسیستم‌های نواحی بیابانی و حاشیه کویری
به دلیل عبور کمربند بیابانی جنب گرمسیری از ایران ما بایستی شاهد محیطهای طبیعی بیابانی در این سرزمین پهناور باشیم. با توجه به شرایط سخت
آب و هوای بیابانی ، قسمتهای وسیعی از محیطهای طبیعی بیابانی ایران را نمک و ماسه می‌پوشانند. در یک چنین شرایط آب و هوایی فقط گیاهان و جانورانی می‌توانند دوام یابند که قادر باشند حیات خود را با وضع طبیعی محیط بیابانی سازگار نمایند. گیاهانی مانند گز ، گونهای خاردار ، قیچ و گیاهان تیره گندمیان توانسته‌اند با
محیط زیست بیابانی تطابق یابند.
جانورانی که می‌توانند در بیابان به بقای خود ادامه دهند باید بتوانند مانند گیاهان از هدر رفتن آب بدنشان جلوگیری کنند مانند آهو ، شتر ، خر ، گورخر ، یوزپلنگ و پرندگانی مانند باقرقره ، هوبره ، دودک و جانورانی مانند مار ، عقرب و مارمولک در تابستانهای گرم و سوزان به خواب تابستانی فرو می‌روند و در شبها به امرار معاش می‌پردازند.
علفزارهای واقع در ایران سطح وسیعی را می‌پوشانند و به صورت نوار نسبتا باریکی در دامنه‌های رشته کوههای البرز و زاگرس و کوههای مرکزی و شرقی ایران گسترش یافته‌اند. میزان بارندگی این محیطهای طبیعی به 400 میلیمتر در سال می‌رسد.
فصل خشک طولانی از مهمترین ویژگیهای محیطهای طبیعی استپ‌های ایران است. طراوت و زیبایی گلهای وحشی این مناطق مثال‌زدنی است. در این مناطق گیاهانی مانند جو وحشی ، گلابی وحشی ، بادام و پسته وحشی و جانوران گوشتخواری مانند گرگ و پلنگ و پرندگانی مانند کبک ، عقاب و جغد حکمفرمایی می‌کنند.
مراتع مرغوب ایران را بیشتر در شمال و غرب و بعد در دامنه کوههای البرز ، زاگرس و خراسان مشاهده کرد. مراتع آستارا ، گیلان ، مازندران و گرگان ، توان چرای گاو ، گاو میش را به خوبی دارند.
آذربایجان و اردبیل نیز از جمله مهمترین
مراتع ییلاقی ایران به شمار می‌روند. ساز و کار تخریب مراتع رو به افزایش است و این مشکل زمانی حادتر می‌شود که مراتع به زمینهای زراعی تبدیل می‌شوند.
مباحث مرتبط با عنوان
