امیر احمد یل
«10 501 ﻫ / 1116 1107 م»
به طوری که گفته شد نخستین بار که نامی از سلاله احمد یلیان در تاریخ برده شد، مربوط به احمد یل است که در 501 ﻫ / 1107 م ، در پیکار سختی که میان سلطان محمد بن ملکشاه با صدقه بن دبیس ، امیر حله، روی داد، احمد یل یکی از همراهان سلطان محمد بود. ابن اثیر مینویسد : صدقه را اسبی بود که کسی مانند آن را نداشت و در جنگ زخمی بدو رسید. پس از کشته شدن صدقه،
امیر احمد یل اسب را آورده در کشتی نشاند و روانه
بغداد ساخت، اما در راه نابودی یافت.
بار دیگر ابن اثیر در سال 505 رفتن امیران مسلمان را به یاری اتابک طغتکین ، خداوند شام، برای جنگ با کفار بیتالمقدس نگاشته و از جمله امیران، احمد یل را نام میبرد. در این سفر یکی از امیران، سلمان قطبی بود که پس از اسماعیل پسر یاقوتی و پسرش ، مودود ، حاکم
تبریز شده بود. این امید را در احمد یل به وجود آورد که سلطان پس از وی، حکمرانی تبریز و دیگر شهرها را بدو خواهد سپرد. به همین سبب به آذربایجان بازگشت تا درخواست خود را با سلطان در میان نهد، اما معلوم نیست که سلطان حکمرانی تبریز را بدو سپرده باشد.
مرگ احمد یل به دست فداییان
مرگ احمد در سال 510 ﻫ / 1116 م به دست فداییان اتفاق افتاد که در این هنگام کارشان بسیار بالا گرفته بود. شرح ما وقع را چنین نوشتهاند که در محرم آن سال، احمد در بغداد بود و روزی به درگاه سلطان محمد آمده پهلوی اتابک طغتکین جای گرفت. ناگاه دادخواهی گریهکنان از در آمده نامهای در دست داشت و به احمد داد که به سلطان برساند. احمد دست یازید که نامه را بگیرد، دادخواه که خود از باطنیان بود، خنجری به او زد. احمد با آن زخم، باطنی را فرو گرفته زیر پای خود نهاد. لیکن باطنی دیگری که در آنجا بود، فرصت نداده، خنجر دیگری به احمد زد. حاضران با شمشیرهای آخته، هر دو باطنی را کشتند. با این حال، بسیار شگفت بود که باطنی سومی پیدا شد و سومین زخم را به احمد زد و کار او را ساخت و حاضران او را نیز بکشتند.
