مقدمه
مصرف کننند‌گان ، در پی خدمات حاصله از مصرف انرژی هستند، خدماتی مانند گرما ، سرما ، پخت و پز ، روشنایی و نیروی محرکه. کالا یا وسیله بدون ارتباط با بقیه نیازمندیهای انسان نیست. تهیه و مصرف انرژی ، اثرات فراوان اجتماعی و زیست محیطی دارد. مردم چگونه انرژی مصرف می‌کنند؟ آیا از آن به نحو مطلوب استفاده می‌کنند یا نه؟ و مهمتر از همه اینکه آیا وسیله استفاده از آن را دارند؟ رشد جمعیت ، آسایش طلبی مردم ، استفاده و دسترسی به مواد ، حرکت و ارتباطات و تکنولوژیهایی که پاسخ گوی خواسته‌های جمعیت رو به افزایش باشد، با خود (در میان چیزهای دیگر) ، تقاضای روز افزون انرژی و انگیزه‌های تامین این تقاضا را به همراه آورد.
تولید کنندگان انرژی به ناچار به دنبال منابع قابل دسترس‌تر و ارزانتر بوده و مصرف کنندگان که ارجحیّت مشترکی داشته اند، و آنهم قیمت ارزانتر و دستیابی سریتر به انرژی می‌باشد. این امربه خودی خود ، نه کارآیی در مصرف انرژی تجاری را بالا می‌برند و نه تراکم مواد مضّر در
محیط زیست را به حداقل کاهش می‌دهد. بنابراین پیشرفت مداوم تکنواوژی ، کارآیی تولید و مصرف انرژی را بالا برده و اثر زیست محیطی انرژی را کاهش می‌دهد. مصرف سرانه انرژی در مناطق مختلف ، بسیار متنوع است. تنها مشکل این نیست که در گوشه و کنار جهان ،
عدم توازن مصرف انرژی وجود دارد، بلکه توزیع مصرف انرژی وجود دارد، بلکه
توزیع منابع انرژی خصوصا منابع
سوختهای فسیلی هم یکسان نیست.
عوامل موثر بر الگوی مصرف
هزینه استخراج و یا جمع‌آوری ، حمل نقل و تبدیل انرژی نیز بسیار متفاوت است. بعضی از انواع انرژی بخصوص سوختهای فسیلی با تکنولوژی جاری در دسترس هستند. برای انواع دیگری از انرژی مثل
منابع انرژی تجدید پذیر جدید و انواع پیشرفته
نیروگاهای هسته‌ای (
راکتورهای زاینده سریع و
جوش هسته‌ای) تکنولوژیهایی که باید مورد استفاده قرار گیرد، تازه دوران طفولیت خود را گذرانده و هنوز در حال توسعه هستند. ملاحظات مربوط به محیط زیست ، روز به روز در حال افزایش است که اقداماتی را در زمینه کاهش آلودگی ناشی از تولید و مصرف انرژی در سطح محلی و منطقه‌ای ایجاب می‌نماید.
جهت مقابله با
گازهای گلخانه‌ای که ممکن است باعث تغییر آب و هوای کره زمین شوند، فشار روز افزونی اعمال می‌گردد. اما بین افزایش کارآیی انرژی و دستاوردهای محیطی ، کشمکش زیادی وجود دارد. بطور کلی ، آن دسته از تکنولوژی و پروسه‌هایی که میزان آلودگیهایی خطرناک را کاهش می‌دهند، کارآیی انرژی را هم پایین می‌آورند. زمینه‌های زیادی وجود دارد که سیاستهای کنونی در آنها ، کارآیی در مصرف انرژی و همچنین
صرفه جویی انرژی را مدّ نظر قرار نمی‌دهند. قیمتهای انرژی سوبسید زیادی را در بر دارند که خود موجب مصرف اضافی و اتلاف انرژی می‌شود. اعطای سوبسید ، مانع پاکیزه سازی سوختهای موجود و توسعه شقوق دیگر سوختهای پاکیزه می گردد، اما حذف سوبسید ، مستلزم توانایی مالی و تمایل جهت دستیابی به اهداف اخیر است.
نقش رشد جمعیت
با افزایش
رشد جمعیت (بخصوص در کشورهای در حال توسعه) رسیدن به
منابع انرژی به مقدار مورد نیاز ، روز به روز مشکلتر می‌شود. و این میزان رشد تقاضای انرژی ، خیلی سریع بوده است. انتظار می‌رود این تقاضا همچنان افزایش یابد. در اینصورت مسئول انتشار قسمت اعظم گازهای گلخانه‌ای ناشی از احتراق سوختها ، خواهند بود. این چنین رشد جمعیتی ، رقابتهای بزرگی همراه با فرصتهای بزرگی برای ابتکار ، سازش با محیط و نو آوری انسانها ، ارائه می‌دهند. حتی اگر درآمد سرانه رشد اندکی داشته باشد، افزایش تعداد انسانها ، تقاضای انرژی جهان را به شدت افزایش خواهد داد.
رشد اقتصادی و رشد انرژی
علاوه بر رشد جمعیت ، عوامل مهم دیگری بر تقاضای انرژی اثر می‌گذارند که عبارتند از:
رشد اقتصادی و
بازده انرژی مصرفی. رشد اقتصادی ، برای پیشرفت انسانها بسیار اهمیت دارد، ولی در تعریف رشد اقتصادی و اهداف آن باید جانب احتیاط را رعایت کرد. برای بخش رشد اقتصادی (به گونه‌ای معنادارتر و قابل قبول) سه اقدام می‌تواند صورت گیرد:
- در نظر گرفتن همه هزینه‌ها در قیمت گذاری ، بطوری که تاثیرات برونی جامعه و محیط زیست باهم در نظر گرفته شود.
- تحضیص کامل این هزینه‌ها به بخش خصوصی در صورتیکه این بخش متحمّل این هزینه‌ها می‌شود و بایستی متحمّل آنها شود. منظور این است که پرداخت این هزینه‌ها به دولت محوّل نشده باشد.
- سهم کردن دیوان واقعی و بالقوه آتی در حسابداری جاری. سرعت بیشتر در این اقدامات ، بطور واقع گرایانه‌ای به شرط منطقه‌ای بستگی دارد.
بطور کلی علل کاهش شدت انرژی عبارتند از:
افزایش ارزش افزوده به ازای هر واحد از انرژی مصرفی و
تغییرات ساختار اقتصاد. عامل اول خود ، ناشی از دستاوردهای بهره وری اقتصادی است و اثر مستقیم آن بر افزایش بازدهی انرژی است. از اینرو کاهش مصرف انرژی می‌تواند به عنوان نتیجه فرعی نوآوری صنعتی حاصل کرد.
| هر کاری که تولید کننده و مصرف کننده انرژی انجام دهد که بدون تاثیر بر سطح خدمات حاصله ، میزان مصرف انرژی را کاهش دهد، بهبود بازدهی انرژی نامیده می‌شود. |
ساختار تقاضا
حمل و نقل و برق ، از لحاظ تقاضای انرژی ، بیشترین رشد را دارند. رشد سریع حمل و نقل جاده ، عامل مهم در افزایش تقاضای
نفت است. به علاوه این باور وجود دارد که وسایط نقلیه موتوری ، درصد قابل توجهی از کل
دی‌اکسید کربن حاصل از احتراق
سوختهای فسیلی را ایجاد می‌کند. استفاده از مواد نفتی برای حمل و نقل ، بسیار آسان و مناسب است. در عین حال ، سهولت حرکت و انتقال هم برای مصرف کنندگان بسیار ارزش دارد. پیشرفت طراحی وسایط نقلیه و جایگزین کردن سوخت آنها ، می‌تواند در افزایش بازدهی و کاهش آلودگی آنها اثر زیادی داشته باشد.
در این زمینه ، به علت کاهش قیمت نفت و رحجان مصرف کننده ، روند پیشرفت کند گردیده است. موارد اخیر در مورد مسافرتهای هوایی و
ترافیک هوایی که با افزایش سریع روبروست، صادق می‌باشد. سهم مصرف انرژی برق در کل جهان ، علاوه بر جذب مقدار بسیار زیادی
زغال سنگ و مواد نفتی ، موجب افزایش بهره برداری از
گاز طبیعی ،
انرژی هسته‌ای ،
نیرو گاههای بزرگ آبی و انواع انرژی تجدید پذیر جدید ، گردید.
برق عامل عمده‌ای است که از طریق آن ، انرژی تجاری در دست هزاران نفر قرار خواهد گرفت. برق ، از نظر تنوع استفاده در مصارف نهایی محسّنات زیادی دارد. از جمله در بخش خانگی ، صنعت ، تجاری ،
کشاورزی و
پزشکی. همچنین برق ، سوختی بسیار تمیز و یک منبع انرژی بی‌خطر و با استاندارد ایمنی بالا مطرح می‌شود. انرژی برق در مقایسه با سایر منابع انرژی ، محسّنات دیگری در بخش ارتباطات ، آموزش و پرورش و مزایای فرعی دیگر دارد.
در سمت تقاضا ، مصرف کنندگان همیشه در پی قیمت ارزانتر و راحتی بوده‌اند. در هر دو مورد عرضه و تقاضا ، تمایل یا عدم تمایل مردم می‌تواند مانع عمده‌ای در ایجاد تغییرات سریع باشد. قیمت گذاری هزینه کامل ، رقابتهای موثر و نوآوری صنعتی ، تا حدود زیادی بر اولویتهای مردم اثر می‌گذارند.
قیمت گذاری
قیمتهای انرژی ، غالبا حتی هزینه‌های تولید را نیز در بر نمی‌گیرد، چه رسد هزینه‌های اضافی اجتماعی و زیست محیطی ، که هزینه اثرات برونی نامیده می‌شوند.
قیمتهای سوبسیددار انرژی در کشورهای در حال توسعه ، یکی از موانع اصلی در بالا بردن بازدهی است ، نقش قیمت گذاری می‌تواند بسیار پیچیده باشد. مدتها این عقیده رایج بود که قیمت کم انرژی (مثل همه قیمتهای پایین) حسن آن است ، ولی ممکن است چنین نباشد.
مباحث مرتبط با عنوان
