| مسمومیت به مجموعه واکنشهایی گفته میشود که بعد از آلودگی با مواد مضر سلامتی ، سمهای تولید شده برخی میکروارگانیسمها ، افزایش مقدار یک ماده معمول در بدن ، اتفاق میافتد. ریشه لغوی intoxoication از کلمه یونانی Toxicon به معنای ماده شیمیایی مضر گرفته شده است. |
مفاهیم کلی
عوامل مسمومیتزا میتوانند
باکتریها ،
ویروسها ، برخی انگلها ، فلزات خاص و مواد پروتوزا باشند. این آلودگیها میتوانند همچنین در انسان ایجاد بیماری عفونی کنند و یا اینکه فقط تحت تاثیر سموم مترشحه آنها ، مسمومیت ایجاد گردد. در بعضی مواقع مسمومیتها و عفونتها میتوانند تواما ایجاد گردند. طبق
نظریه Park و Harrigan مسمومیتهای ایجاد شده توسط میکروارگانیسمها به مراتب بیشتر از مسمومیتهای شیمیایی اتفاق میافتند.
در ممالک متحده آمریکا ، بین سالهای 1977 تا 1981 حدود 954 اپیدمی ثبت شده که همگی به علت مصرف غذای آلوده ایجاد شدهاند. متاسفانه ، در کشورهای جهان سوم و حتی در بسیاری از ممالک اروپایی آمار دقیقی از اپیدمیها و بویژه تعداد انواع مسمومیتها و بیماریهای ناشی از مرف غذای آلوده در دسترس نیست. بد نیست بدانیم کارشناسان سازمان بهداشت جهان ، مقدار نوزادان شیرخوار و اطفال ، زیر پنج سال را در 1980 در اثر اسهالهای ناشی از مسمومیت ، جان خود را از دست دادهاند.
انواع مسمومیت
مسمومیت غذایی
اکثر مسمومیتهای غذایی یا به علت عدم رعایت بهداشت در هنگام درست کردن غذا ایجاد میشود یا به علت عدم پخت کافی آن صورت میگیرد. آشپزهایی که بعد از رفتن به توالت ، دست خود را نمیشویند سبب انتقال میکروبهای رودهای و حتی هپاتیت نوع A به سایر افراد میشوند. اکثر مسمومیتهای غذایی بعد از دو یا سه روز بهبود مییابند. دو نوع باکتری میتواند سبب مسمومیت غذایی شود:
استافیلوکوک و سالمونلا.
- مسمومیت غذایی با استافیلوکوک: بعد از 6 - 2 ساعت که از خوردن غذای حاوی میکروب استافیلوکوک گذشت، نشانههای مسمومیت آشکار میشود که عبارتند از: تهوع ، استفراغ و اسهال ، شکم درد ، سردرد و در مواردی شوک.
- مسمومیت غذایی با سالمونلا: نشانههای مسمومیت غذایی با سالمونلا بعد از یک تا دو روز خود را نشان میدهند و عبارتند از: تهوع ، استفراغ ، اسهال ، شکم درد ، سردرد ، تب و در مواردی شوک.
مسمومیتهای ناشی از مواد دارویی و شیمیایی
مواد خارجی یافت شده در غذاها که امکان دارد ایجاد مسمومیت بنماید فقط محدود به
میکروارگانیسمها و سایر عوامل بیولوژیک و سموم مترشحه از آنها نمیشود بلکه انواع مواد شیمیایی و داروهایی که به نوعی مواد غذایی را آلوده میکنند نیز میتوانند ایجاد مسمومیت کنند. عوارض ناشی از این دسته مسمومیتهای ناشی از مواد غذایی اغلب در دراز مدت تظاهر مییابد. و با استعمال و کاربرد داروها و مواد شیمیایی امکان اینکه انسان در کل عمر خود در معرض مسمومیت قرار بگیرد امکان پذیر میباشد.
اکثر این داروها و مواد شیمیایی مثل انواع
آنتی بیوتیکها ، داروهایی مثل
کوکسیدیوستاتیک و یا
تیرئوستاتیک ، برخی
هورمونها ، داروهای آرام بخش ، هر کدام با مصرف خاص به دامهای مورد مصرف انسان تزریق شده یا به عنوان مکمل غذایی توسط آنها مصرف میشود که بقایای اینها در انسان میتوانند سرطانزا ،
موتاژن و یا حتی
تراتوژن و نیز آلرژیزا و یا مسموم کننده باشند. به عنوان مثال ، داروهای تیرئوستاتیک ، به علت پایین آوردن میزان فعالیت
غده تیروئید مانع سوخت و ساز کامل در بدن دامها شده و وزن آنها بالا میرود ولی همین باعث شده کیفیت گوشت این دامها پایین آمده و ضمنا سریع فاسد شوند. به خاطر همین استفاده از این داروها ، در کشورهایی مثل آلمان ، ممنوع است و صرفا جهت درمان بکار برده میشود.
مسمومیت ناشی از فلزات سمی
برخی فلزات سنگین مثل
آهن جهت حیات ضروری میباشند. در حالی که بقیه مثل سرب در همه ارگانیسمها وجود دارند اما هیچ هدف بیولوژیک سودمندی را دنبال نمیکنند. فلزات سنگین موجود در محیط مثل
جیوه ، خطری برای ارگانیسمهای جاندار محسوب میشوند. بعضی از قدیمیترین بیماریهای انسان را میتوان به مسمومیت با فلزات سنگین در رابطه با توسعه معادن فلزات ، تصفیه و استفاده از آنها نسبت داد. حتی با وجود شناخت فعلی از خطرات فلزات سنگین ، میزان وقوع مسمومیت در حد قابل ملاحظهای باقی مانده و نیاز به اقدامات پیشگیری کننده و درمان موثر همچنان احساس میشود.
هنگامی که مسمومیت با فلزات روی میدهد، ملکولهای شلات کننده تجویز میشوند تا با اتصال به فلز ، رفع آن از بدن تسهیل گردد. به عنوان مثال ، مسمومیت ناشی از تتراتیل سرب یا تترامتیل سرب که در برخی از انواع بنزینها به عنوان ضربهگیر بکار گرفته میشود، از طریق
پوست ،
گوارش و
تنفس جذب بدن شده و در بافتهای نرم بویژه
کبد و
دستگاه اعصاب مرکزی توزیع میگردد و موجب بیخوابی ، توهمات ، هذیان ، لرزش و تشنج میشود و در آخر ، ممکن است سبب مرگ شود. امروزه با افزایش مصرف
بنزین فاقد
سرب ، این نوع مسمومیت نیز رو به کاهش است.
مسمومیت ناشی از مواد دفع آفات و حشره کشها
این مواد با هدف افزایش میزان محصولات کشاورزی بکار برده میشود. اما در کنار مزایای استفاده این مواد معایبی نیز وجود دارد که مهمترین آنها باقیماندن این سموم در علوفه و بدن دامهای مختلف و نهایتا انسان میباشد. مصرف علوفه توسط دامها ، موجب آلوده شدن شیر و گوشت آنها میگردد. تعیین حد مجاز آلودگی به مواد دفع آفات و ارزشیابی آن کار دشوار و مستلزم انجام آزمایشهای متعدد است. برخی از اینها تحت تاثیر باران ، نور آفتاب ، تغییرات فیزیکوشیمیایی و آنزیماتیک دائما در حال تغییراند. به خاطر همین ، در ارزشیابی باید مواد حد واسط را هم در نظر گرفت که برای اینکار هم از
مواد رادیواکتیو استفاده میکنند.
مسمومیت ناشی از مواد پروتوزا
کلیه مواد غذایی با منشا گیاهی و دامی حاوی عناصر طبیعیاند، اما پخش مواد پروتوزا در محیط و انتقال آن به گیاهان و دامها ، راهی را برای آلوده سازی بدن انسان بوسیله این مواد پرتوزا باز میکند که این مواد پرتوزا به علت قدرت یونیزاسیون بالای خود موجب اختلالاتی در ساختار ملکولی و اعمال فیزیولوژیک سلولهای و بافتهای بدن شده، انهدام بافتی ،
تومورهای سرطانی ، خونریزیهای مخاطی و بسیاری از عوارض جنبی دیگر را سبب میگردند.
وجود هر کدام از این اختلالات ، ممکن است به ایجاد مسمومیت نیز بیانجامد. به خاطر همین اقدامات لازم را جهت پیشگیری از آلودگی گیاه و دام انجام داد از آنجمله ، افزودن ایزوتوپهای مقاوم به خوراک دامها که با عناصر رادیوایزوتوپ به رقابت میپردازند، تا از میزان جذب آنها توسط ارگانیسم کاسته شود. یا اینکه با نگهداری طولانی گوشت ، صبر کرد تا نیمه عمر رادیوایزوتوپ ها تمام شود.
علائم مسمومیت
بر حسب نوع مسمومیت علایم هم فرق میکند. خواب آلودگی یا کما (در مسمومیت با مواد مخدر) ، شکم درد ، استفراغ و اسهال (در مسمومیت با تحریک کنندگان رودهای) ، افزایش بزاق دهان ، انقباض و کوچک شدن مردمک چشمها (در مسمومیت با حشره کشها) ، سوختگی اطراف لب و دهان (در مسومیت با مواد سفیدکننده) ، اسپاسمهای عضلانی (در مسمومیت با استریکنین) ، تشنج (در مسمومیت با محرکهای سیستم عصبی) ، ریزش عرق و تند شدن تنفس (در مسمومیت با داروها اعصاب) ، صورتی شدن رنگ پوست (در مسمومیت با منواکسید کربن) ، تاولهای پوستی (در مسمومیت با منواکسیدکربن و داروهای ضد افسردگی).
اقدامات اساسی
- تحقیق کنید چه مادهای باعث مسمومیت شده است.
- اگر نشانههایی از سوختگی اطراف دهان بود و به او به آهستگی ، یک لیوان آب یا شیر بدهید.
- مصدوم چه بیهوش باشد چه هوشیار در وضعیت رکیاوری (شکم به طرف زمین) قرار بدهید.
- ظروفی که ماده سمی در آن بوده را همراه با مصدوم به بیمارستان ببرید.
- هیچگاه تلاش نکنید فرد مسموم استفراغ کند.
- اگر بیهوش شده است هنگام تنفس مصنوعی مطمئن شوید که دهان او از مواد سمی پاک شده در غیر اینصورت از بینی تنفس مصنوعی بدهید.
مباحث مرتبط با عنوان
