شیمی درمانی یا کموتراپی عبارت از مصرف ترکیبات شیمیایی برای درمان بیماریهای عفونی جهت از بین بردن ارگانیسمهای عفونت‌زا ، بدون آسیب رساندن به بافتهای میزبان می‌باشد.

سیر تحولی شیمی درمانی

تکامل تدریجی شیمی درمانی در سه مرحله زمانی متفاوت انجام گرفته است که عبارتند از:

دوره قبل از اولینش یعنی قبل از سال 1891

در این دوره ترکیبات متعددی صرفا بطور تجربی در درمان بکار می‌رفتند که گاهی همراه با اثر سودمند و غالبا همراه با نتایج خطرناک بودند.

دوره پل ارلیش (1915-1854)

پل ارلیش که یک شیمیدان آلمانی بود با این حقیقت مواجه شد که بعضی از رنگهای حیاتی مانند آبی‌متیلن بعضی از سلولهای باکتریایی را بطور اختصاصی کشته و رنگ می‌کند و استدلال کرد که باید یک عده مواد شیمیایی تولید شوند که بدون آسیب رساندن به سلولهای میزبان بتوانند به عامل پارازیت بیماری‌زا متصل شده و آنرا از بین ببرند. اولین مواد را گلوله‌های سحرآمیز نامید. در سال 1891 ، ارلیش کارآئی آبی‌متیلن را در درمان مالاریا به اثبات رسانید.

دوره سوم

بعد از سال 1935 که با کشف سولفونامیدها دریچه‌های روشنایی بر روی بشر باز شدند. سولفونامیدها اولین داروهای ضد میکروب موفق بدند و به علت اینکه بر علیه تعداد زیادی از باکتریهای بیماریزا فعال بودند تحول ایجاد شده توسط آنها در طب بزرگتر و پراهمیت‌تر از تحول ایجاد شده توسط کشف ترکیبات آرسنیک‌دار بود. دوماک به خاطر کشف پرونتوزیل و مصرف اولین بار آن به عنوان داروی ضد میکروب در سال 1939 جایزه نوبل در طب را دریافت کرد.

شیمی درمانی بیماری سل

شیمی درمانی با داروهای ضد سل به مدت یک تا دو سال انجام می‌گیرد که دو ماه اول معمولا با سه دارو شروع می‌شود. علت آن این است که درمان بدون داشتن اطلاعاتی درباره حساسیت باکتریها نسبت به داروها شروع می‌شود و ممکن است ارگانیسم حداقل به یکی از آنها مقاوم باشد، وقتی نتیجه تست‌های حساسیت معلوم شد دو داروی مناسب انتخاب و برای بقیه مدت درمان ادامه می‌دهند.

اگر تنها یک دارو مصرف می‌شود باسیلهای مقاوم به سرعت ظاهر خواهند شد. در جریان درمان با داروها ، بیمار مسلول باید از لحاظ تغذیه کاملا تامین باشد و غذای پرپروتئین ، شیر ، ویتامینها و آهن به او برسد. وزن او مرتب اندازه‌گیری شود و در صورت کاهش وزن ، کالری دریافتی او را افزایش دهند.

دارو درمانی سرطان

داروهایی که در سرطان بکار می‌روند متعلق به سه گروه بزرگ: داروهای سیتوتوکسیک ، هورمونهای استروئیدی و محرکین سیستم مصون‌ساز می‌باشند. هدف شیمی درمانی ، کشف داروهایی است که بطور انتخابی نسبت به سلولهای خارجی سمی بوده ولی به سلولهای میزبان آسیب نرسانند. تفاوت سلولهای سرطانی با سلولهای طبیعی بیشتر کمی است تا کیفی.

تنها از این نظر که تا حدود کمی رسپانس ایمونولوژیک را وادار به فعالیت می‌کنند، بیگانه تلقی می‌شوند. تشابه نزدیک بین سلولهای سرطانی و سلولهای طبیعی این معنی را دارد که تقریبا همه داروهای سیتوتوکسیک موجود ، از لحاظ اثرشان غیر انتخابی هستند. اکثر داروهای ضد تومور روی سلولهای در حال تقسیم سلولی بیشتر از سلولها در مرحله استراحت موثر هستند.

داروهای ضد تهاجم و ضد متاستاز

دسترسی به داروهایی که قادر به مهار تهاجم یا جلوگیری از متاستاز و ساخته شدن تومورهای ثانویه باشند قدم بزرگی در جهت درمان بیماریهای بدخیم خواهد بود. در این صورت تومور اولیه می‌تواند بطور موثری بوسیله جراحی ، رادیوتراپی یا داروهای سیترتوکسیک درمان شوند، در حال حاضر پیدایش یک چنین داروهایی به مرحله تجربی رسیده است که می‌توان به آسپیرلن و داروکسان اشاره کرد.

آینده شیمی درمانی

از زمان کشف اولین آنتی‌بیوتیک‌ها تاکنون ، چندین صد هزار محصول سنتتیک یا طبیعی از لحاظ داشتن فعالیت آنتی‌بیوتیکی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از بین هزاران ترکیبی که معلوم شده باکتریها را مهار می‌کنند کمتر از 5 درصد مورد مصرف بالینی پیدا کرده و کمتر از 1 درصد برای مصرف عمومی مناسب بوده‌اند. جستجو برای آنتی بیوتیکهای جدید با استفاده از روش‌های تجربی ادامه دارد. دانشمندان امیدوارند که روزی از طریق روشن ساختن ساختمان متابولیتی و راههایی که متابولیتها به آنزیم‌ها و کوآنزیم‌ها متصل می‌شوند، طرح‌ریزی تهیه عوامل ضد میکروب بر یک اساس منطقی امکان‌پذیر خواهد بود.

مباحث مرتبط با عنوان

• اصول ایمنی درمانی
• اصول هورمون درمانی
• سلول باکتری
• سرطان
• درمان سرطان