اصحاب و شاگردان حضرت علی بن الحسین علیه السلام را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1- شاگردانی که قبلاً از اصحاب رسول خدا یا امام علی و امام حسن و امام حسین بودند، از جمله جابر بن عبدالله انصاری و عامر بن واثله کنانی ( که هر دو از صحابه پیامبر بودند)، و رشید هجری، سلیم بن قیس هلالی، صهیب ابو حکیم صیرفی و سالم بن ابی الجعد که از اصحاب خاص امیرالمومنین علی علیه السلام بودند.

2- شاگردانی که محضر امامان قبل از امام سجاد را درک نکرده و تنها با امامت و رهبری او به معارف اسلامی راه یافته بودند، از جمله: ابو حمزه ثمالی، ابان بن تغلب، قاسم بن محمد بن جعفر ابی بکر، طاووس بن کیسان و ابوخالد کابلی.
بعضی از آنها تا زمان امامان بعد از امام سجاد نیز زنده بودند و از محضر آنان نیز استفاده کردند.

عده‌ای از اصحاب امام سجاد به جامعیت شهرت داشتند، مانند « ابان تغلب » در همه رشته‌های علوم اسلامی از جمله قرآن، فقه، حدیث ادب و لغت سرآمد بوده اند.
بعضی از آنان به عنوان فقیه شهرت داشتند، مانند سعید بن مسیب، قاسم بن محمد بن ابی بکر و عبدالله بن بشرمه و شهرت بعضی نیز به تفسیر قرآن بود، از جمله ابو حمزه ثمالی و حسین بن علی بن الحسین (فرزند امام).

نکته مهم این است که نباید تصور کرد هر فردی که اسم او در فهرست راویان حدیث یا شاگردان امام سجاد آمده، لزوماً فردی صالح بوده است. چه بسا افرادی که به دلیل بی‌لیاقتی و ضعف نفس نتوانستند با وجود نزدیکی به سرچشمه امامت، بهره کافی ببرند و خود را اصلاح کنند، از جمله محمد بن مسلم بن شهاب زهری که سرانجام سرسپرده‌ی امویان شد و نقش یک آخوند درباری را بازی کرد و بدون اعتقاد به ولایت امامان از دنیا رفت.

مراجعه شود به:

• امام سجاد علیه السلام و تربیت شاگردان برجسته