در احادیث اسلامی ، همانند قرآن, دانش و خردورزی تکریم شده و درباره ارزش و اعتبار آن مسایل بسیاری مطرح گشته است .از جمله روایات در این مورد فرموده امام موسی بن جعفر علیهالسلام است :«ان لله علی الناس حجتین: حجه ظاهره و حجه باطنه, فاما الظاهره فالرسل و الانبیاء و الائمه علیهالسلام و اما الباطنه فالعقول».خدا بر مردم دو حجت دارد: حجتی بیرونی و آشکار و حجتی درونی. حجت آشکار, همانند پیامبران و ائمه علیهالسلام و حجت درونی, خردهایند.این دو حجت یعنی عقل و وحی مکمل یکدیگرند: یعنی اگر عقل باشد و پیامبر نباشند, بشر به تنهایی راه سعادت خود را نمی تواند طی کند و اگر انبیاء باشند و عقل نباشد، باز انسان سعادت خود را نمی پیماید. عقل و نبی هر دو یک کار را انجام می دهند. روایاتی که درباره سند بودن و اعتبار عقل و ارزش و جایگاه آن است، بیش تر در مجموعه روایات شیعه و از طریق عالمان و محدثان شیعی نقل شده است. این گونه حدیثها را محدثان اهل سنت کم تر یاد کرده اند. به همین جهت تفکر عقلی در جریان شیعی, رشد و بالندگی بیش تری داشته و دارد .امامان شیعه نیز, در این امر نقش بزرگی داشته اند: چرا که بحثها و گفت و گوهای ایشان در بحثهای الهیات، تجزیه و تحلیلهای عقلی درباره توحید و خداشناسی و دفاع عقلانی از گزاره ها و باورهای دینی در برابر منکران و مادی گرایان سبب شد که عقل شیعی از آغاز به صورت جریانهای کلامی و فلسفی رشد یابد. البته امامان علیهالسلام به پیروی از آموزه های وحی و به عنوان تفسیر قرآن ، آن حقایق و مطالب ژرف عقلی را بیان کرده اند .
عده ای مانند احمد امین مصری, خواسته اند گرایش عقلی و فلسفی در میان شیعه را به باطنی گری و معنویت گرایی شیعیان پیوند دهند و یا برتراند راسل, تعامل میان شیعیان و ایرانیان را به عنوان علت یاد کرده است .این سخنان گزاف و از سرناآگاهی به فرهنگ شیعی است. گرایش عقلی و تفکر را امامان علیهالسلام در میان پیروان خود احیا کردند. امامان علیهالسلام در تفسیر آموزه های قرآن, احتجاجها, خطابه ها, دعاها و احادیث عالی ترین و دقیق ترین مسائل عقلی و حکمی را ارائه کردن و شیعیان این سیره را تداوم بخشیدند.همه محققان اهل سنت اعتراف دارند که امام علی علیهالسلام حکیم اصحاب بود و عقل آن حضرت با عقل دیگر اصحاب, در خور قیاس نبود.ابوعلی سینا می گوید: «کان علی علیهالسلام بین اصحاب محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم کالمعقول بین المحسوس» علی علیهالسلام میان یاران رسول خدا مانند گوهر عقل, در میان اجسام مادی, می درخشید.لذا در مجموعه های روایی, سخنان امامان علیهالسلام درباره خرد و خردورزی, فزون از شمار است. محدث بزرگ شیعی, کلینی در کتاب اصول کافی, نخستین باب را به ارزش عقل و دومین باب را به ارزش علم ویژه کرده و احادیث بسیاری را گردآورده است.
تاکید و تکیه قرآن و احادیث بر کاربری اصیل و تعیین کننده عقل, سبب شد, مسلمانان از موضع دین به تفکر و اندیشه های عقلی و حکمی اهتمام ورزند. البته این رویکرد در تمام دوره های تاریخی, به گونه یکسان آشکار نبوده است; زیرا بیرون رفتن از اعتدال و پاگذاشتن نحله های فکری به دو لبه تند روی و کند روی عقلانیت اسلامی را از هم گسسته, گاه از سوی گروهی گوهر دین در عقلانیت ویژه شده و گاه در واکنش با آن گروهی عقل را در عرصه دینداری خود به تمام, پنهان داشته اند. ظهور عقل گرایی معتزلی در سده های دوم و سوم هجری و در برابر, اشاعرهطرفدار نقل از این جمله می باشد.سببها و انگیزه های بیرونی نیز در عقل گرایی اسلامی نقش داشته است. گسترش اسلام به سرزمینها و فتح تمدنها و رویارویی مسلمانان با فرهنگها و فلسفه های موجود و مبارزه آنها در عرصه فکری و فرهنگی با مسلمانان, سببهایی بوده اند که اندیشه وران اسلامی را به پیش گرفتن روش عقلی برانگیخته است. اگر خردگرایی معتزلی گاه به گزافکاری می گراید, باید برخاسته از همین سببها و علتها دانست.متفکر مرحوم استاد شهید مطهری پیروزی نص گرایی اشاعره به عقل گرایی معتزلیان در میان اهل سنت را, ضربه ای بزرگ بر حیات تفکر عقلی می شمارد. همچنین اخباریگری کم عمر و بی حاصل در میان شیعیان را, مسلکی خطا و قراءتی نادرست از متون اسلامی می داند.
منبع
اندیشه حوزه، سال هفتم، شماره نود و هفتم ، مقاله عقلانیت دین در قرائت شهید مطهری ص 74ـ59
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد