مولف: ابوعلی سینا

مقدمه

کتاب الاشارات و التنبیهات ابوعلی سینا آخرین و بهترین کتابش در بخش حکمت که به اشارات شهرت یافته دارای دو بخش منطق و الهی می‌باشد که از ویژگیهای منحصر بفردی نسبت به سایر تالیفات شیخ برخوردار می‌باشد تا جائیکه خود ایشان نیز به این مطلب تاکید نموده‌اند که: من در این اشارات بر تو ، حق را از میان مطالب چنان بیرون آورده و جدا ساخته‌ام که کره را از شیر و ماست و در این نمط و خوان گسترده، بهترین غذای حکمت و دانش را در لفافه کلمات برای تو که در حکم میهمانی فراهم ساخته و در دهانت نهاده‌ام. پس آنرا از ناهلان و نادانان و هم از کسانی که از هوشی تیز و تند و فطانتی افروخته محرومند محافظت کن. و شیخ نصیر الدین طوسی نیز راجع به اشارت بیان می‌دارند که : مشتمل بر اشاراتی به امهات مطالب و مشحون از تنبیهاتی بر مهمات مباحث، اشارات او کتابی است پر از درر و جواهر و محتویست بر کلماتی که بیشتر آنها به منزله نصوص می‌باشد.

علاوه بر محتوای کتاب ساختار ظاهری آن نیز دارای امتیازاتی است زیرا همه کتابهای فلسفی ایشان از بابت اصول مطالب و سرفصلها و هم از حیث سبک تعبیر و اسلوب تقریر و روشهای باب‌بندی و غیره بسیار بهم نزدیک و تقریبا یکنواخت می‌باشند بطوری که در اغلب موارد، تفاوت آنها در حد اجمال و تفصیل آنها (خلاصه یا طولانی بودن آنها) می‌باشد که گاهی حتی یک صفحه از یک کتاب عین همان صفحه در کتاب دیگر می‌باشد. اما اشارات شیخ از این جهت استثناء می‌باشد.

فهرست عناوین

علاوه بر ویژگیهای فوق کتاب اشارات از جهت روش خاصی که در فصل بندی و باب بندی آن بکار رفته نیز قابل توجه می‌باشد به عنوان مثال ایشان در همه تالیفاتش عنوانهای باب ، فصل، مقاله ، فن و ... معمول در زمانش را به کار برده اما در اشارات روش خاص برگزیده یعنی به جای باب ، فصل، مقاله ، فن، الفاظ نهج و نمط را بکار برده بدین ترتیب که نهج را در منطق به عنوان تعیین بابها عناوین به کار برده زیرا به اعتقادش منطق راهی برای رسیدن به حقیقیت می‌باشد که نهج نیز همان راه یا راه وسیع است و بر این اساس مبحث منطق را در ده نهج مورد بررسی قرار داده که به ترتیب زیر می‌باشد:

• نهج اول: غرض منطق
• نهج دوم: الخمسة المفردة (جنس، نوع، فصل، عرض خاص و عام، رسم)
• نهج سوم: الترکیب الخبری
• نهج چهارم: مواد قضایا
• نهج پنجم: تناقص و عکس
• نهج ششم: قضایا
• نهج هفتم: ترکیب الثانی للحجج
• نهج هشتم: القیاسات الشرطیه
• نهج نهم: العلوم البرهانیه
• نهج دهم: مغالطه

وی لفظ نمط را نیز در قسمت طبیعی و الهی آن به عنوان تعیین عناوین بکار برده بدین سبب که این قسمت بویژه قسمت الهی آن به عنوان عامل نیروبخش عقل و مقصد نهایی هر نفسی می‌باشد چون نمط به معنی خوان یا خوان گسترده است. و بر این اصل ، سرفصلهای مباحث طرح شده را تحت ده نمط آورده، که بدین ترتیب می‌باشد:

• نمط اول: تجوهر الاجسام
• نمط دوم: الجهات
• نمط سوم: النفس
• نمط چهارم: الوجود
• نمط پنجم: الصنع و الابداع
• نمط ششم: الغایات
• نمط هفتم: التجرید
• نمط هشتم: السعادة
• نمط نهم: مقامات العارفین
• نمط دهم: اسرار الایات

علاوه بر دو عنوان نهج و نمط که عناوین اساسی را زیر این عنوانها آورده، عنوانهای اشاره و مطالب فرعی یا سابقه دار را تحت عنوان تنبیه و گاهی تذنیب و تذییل آورده. همچنین در این کتاب، شیخ نظری ویژه بر عالم عرفان داشته تا جائیکه به طور مستقل به شرح سیر و سلوک پرداخته است.

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• آثار ابوعلی سینا
• زندگینامه ابوعلی سینا

منابع

1. محمود شهابی، التنبیهات و الاشارات از شیخ ابوعلی سینا و لباب الاشارات از فخرالدین رازی، چاپخانه دانشگاه تهران 1339
2. حناالفاخوری/ خلیل الجر، تاریخ فلسفه درجهان اسلامی- مترجم عبدالحمید آیتی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی 1377 ه ش