| مواد شیمیایی ، بدلیل دارا بودن میل ترکیبی ، ناراحتیها و بیماریهایی را در افراد مورد تماس ایجاد می‌کنند که این عوارض و اثرات زیانبار ممکن است چند دقیقه یا چند سال پس از تماس بروز نمایند. |
دید کلی
در
صنایع شیمیایی نیز مانند سایر صنایع ، عوامل زیانبخش محیط کار اعم از شیمیایی ، فیزیکی ، بیولوژیکی و سایکولوژیکی (آسیبهای روانی) مطرح است. از آنجایی که بسیاری از مواد شیمیایی مورد مصرف در صنایع شیمیایی ، دارای میل ترکیبی هستند و نیز به علت اینکه میل ترکیبی با اثرات و فعالیتهای بیولوژیک بطور موازی جریان می‌یابد، باید چنین انتظار داشت که دیر یا زود در افراد مورد تماس مواد شیمیایی ، مخاطرات و یا بیماریهای خاصی بروز نماید.
مواد شیمیایی فعال ، آثار زیانبخش خود را بین چند دقیقه تا چند سال بروز خواهند داد.
اثرات تحریکی
تماس بسیاری از اسیدها و قلیاهای آلی ، کانی و املاح فلزی و بالاخره
حلالها با پوست بدن ، باعث تحریک آن شده ، سبب پیدایش قرمزی ، تورم و سوزش می‌شود و در مراحل پیشرفته حتی باعث ایجاد تاول و زخم و از بین رفتن نسوج زیرپوستی می‌گردد. در حالیکه محرکهای قوی چون
اسید سولفوریک ،
اسید نیتریک ، سود سوزآور ، گاز اکسید اتیلن و کلرور کلسیم ممکن است اثر خود را در عرض لحظه‌ها تا ساعتها بروز دهند.
تحریک کننده‌های ملایم‌تر ، از جمله حلالهایی مانند کتون‌ها و استون و یا
الکل و
صابونها نیز ، آثار خود را بعد از روزهای تماس ، ظاهر می‌سازند.
- در دستگاه تنفسی فوقانی ، اثر گازها و بخارات و ذرات مواد شیمیای محرک ، ایجاد سوزش و آبریزی از بینی نموده و در مراحل پیشرفته ، باعث زخم تیغه میانی بینی و بالاخره ، سوراخ شدن آن می‌گردد.
- این اثرات تحریکی در حلق و حنجره و مجاری تنفسی بزرگ و ریه‌ها نیز ظاهر شده و اثر خود را به صورت سوزش ، سرفه ، ایجاد خلط و تنگی نفس ظاهر خواهند نمود.
- به علت اثر تحریکی مواد محرک در چشمها ، قرمزی ، ریزش اشک و فرار از نور ظاهر می‌شود.
- در دستگاه هاضمه ، اثر بخار اسیدها بر دندانها باعث از بین رفتن مینا و عاج و نهایتا فساد دندان می‌شود.
اثرات حساسیتی یا آلرژیک
اثرات آلرژیک بسیاری از مواد شیمیایی در پوست بدن شناخته شده است. در مخاط دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی نیز اثرات آلرژیک بسیار شناخته شده‌اند. آسم آلرژیک ، در اثر مواد شیمیایی زیاد دیده می‌شود. در صنایع
داروسازی و
پلاستیک ، آسم شغلی مدتهاست مورد توجه قرار گرفته است.
- در صنایع داروسازی ، بیش از همه ، آنتی بیوتیک‌ها ایجاد آسم می‌نمایند.
- در صنایع پلاستیک سازی ، بعضی از مواد اضافی که به‌عنوان سخت کننده یا کاتالیست بکار رفته‌اند و بندرت خود پلیمرها ، می‌توانند در دستگاه تنفسی مشکل ایجاد کنند و این آثار هم در مراحل ساخت و هم در مراحل مصرف آنها ممکن است پدید آید.
- مواد بکار رفته در رنگها ، لاکها ، چسبها و ... می‌توانند ایجاد «برونکو اسپاسم» نمایند. این مواد ، سبب ایجاد نوعی آسم می‌شوند.
- فرمالدئید در غلظت کم ، حساسیت دهنده و در غلظت بالا ، محرک است.
- آنزیمهایی که بخصوص در پودرهای شستشو بکار برده می‌شوند، ایجاد حساسیت می‌کنند.
- از فلزات ، املاح پلاتین که به عنوان کاتالیزور در صنایع شیمیایی ، عکاسی و داروسازی بکار می‌روند، نیز آلرژی بوجود می‌آورند.
- «سریسین» (Sericin) نیز که در صنایع ابریشم‌کاری و آرایشگاه‌ها مورد مصرف دارد، ممکن است چنین حالتی را بوجود آورد.
اثر خفه‌کنندگی یا جایگزینی با اکسیژن
بعضی از گازها نظیر متان ،
هلیوم ،
استیلن ،
آرگون ، اتان ،
اتیلن ،
هیدروژن ،
نئون ، پروپان ، پروپیلن به عنوان خفه‌کننده‌های ساده نامیده می‌شوند. به این معنی که این گازها در اصل سمی نیستند، لیکن اگر نسبت آنها در هوای تنفسی به غلظت قابل توجهی برسد، باعث کاهش میزان اکسیژن هوای تنفسی شده و در نتیجه ، ایجاد خفگی می‌نمایند.
حداقل اکسیژن در هوای تنفسی نباید از 18 درصد حجمی در فشار جو طبیعی کمتر باشد. ضمنا باید دانست که بسیاری از این گازها ، بدون بو بوده و خطر انفجار نیز دارند و از این بابت باید مورد توجه باشند.
اثرات سرطان‌زایی
سرطان به تنهایی بیش از عوامل دیگر موجب مرگ و میر بشر در جهان امروزی است. دوران نسبتا طولانی بیماری ، اشکال تشخیصی در مراحل اولیه و بالاخره درد که معمولا در مراحل آخر بیماری ظاهر می‌شود، افکار مردم آگاه جهان را به این بیماری معطوف داشته و نبودن درمان قطعی بر این آشفتگی فکری ، پیوسته افزوده است. اطمینانی که کارگران از ایمن بودن کار با مواد سرطان‌زا می‌خواهند انعکاسی از نگرانی و توجهی است که همه مردم نسبت به چگونگی این بیماری و علت بروز آن دارند. برای رفع این نگرانی‌ها در عرض 40 سال گذشته کوشش زیادی در دو جهت زیر صورت گرفته است:
- هرچه بیشتر کیفیت و چگونگی بیماری‌زایی آن مشخص گردد. تلاشهای زیادی شده است تا سرطان از لحاظ بیوشیمی تعبیر و تفسیر شود.
- عوامل بوجود آورنده سرطان شناخته شوند. اثرات آنزیمها در ایجاد این بیماری مطالعه شده، ولی نتیجه مثبتی بدست نیامده است. این آنزیمها در نسوج سرطانی و سالم هر دو وجود دارند و اگر چه میزان آنها ممکن است متغیر باشد، ولی تغییرات آنزیمی قابل توجهی از یک نوع تومور به نوع دیگر موجود است. بطوری که حقیقتا نمی‌توان یک آنزیم مخصوص و یا گروهی از آنزیمها را برای تغییر نسوج سرطانی و سالم مورد سنجش و آزمایش قرار داد.
متخصصین علم ژنتیک ، از تغییرات کروموزومی صحبت کرده‌اند، اما این تغییرات نیز در نوع مشخصی از تومور سرطانی در افراد مختلف و در حیوانات یکسان بوده است. کشف بافت سرطانی ، نتایج امیدوار کننده ای به بار آورده و تا حدودی به شناخت چگونگی این بیماری کمک کرده است.
مباحث مرتبط با عنوان
