اصطلاح تحرک اجتماعی به جابجایی افراد ازیک پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگر اطلاق می شود. افراد ممکن است که ازلحاظ طبقه اجتماعی ، به سمت بالا تحرک داشته باشند یا به سمت پایین ، یا در همان سطح باقی بمانند، ولی شغل دیگری اختیارکنند. به عبارتی دیگر فراگرد تغییر منزلت اجتماعی فرد در جامعه ، تحرک اجتماعی نامیده می‌شود.

نگرش کلی

در جامعه امروز ، آموزش و پرورش از طریق ایجاد تحرک اجتماعی در زندگی افراد و گروهها ، یکی از عوامل سازنده قشربندی اجتماعی محسوب می‌شود، زیرا که میزان دانش و معرفت ، مهارتها و نگرشهایی که در مدارس کسب و تحصیل می‌شوند، برای رشد و بقای جامعه مهم تلقی می‌گردد. این اهمیت تا اندازه‌ای در اعتبار و احترام نسبی مشاغل اجتماعی که از مؤلفه‌های سنجش طبقه اجتماعی مردم محسوب می‌شود، بازتاب پیدا می‌کند.

انواع تحرک اجتماعی

تحرک عمودی (Vertical Mobility)

عبارت است از تغییر پایگاه فرد ، هنگامی که از یک طبقه اجتماعی به طبقه اجتماعی دیگر انتقال می‌یابد. فرد در تحرک عمودی ، یا در نردبان اجتماعی سیر صعودی را می‌پیماید و پایگاهش ترقی می‌کند یا سیر نزولی می‌کند و پایگاهش تنزل می‌یابد.

تحرک افقی (Horizontal Mobility)

عبارتست از انتقال فرد از یک پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگر در همان سطح است. فردی که شغلش را تغییر می‌دهد، در صورتی که این تغییر شغل تاثیری بر پایگاه اجتماعیش نگذارد، به تحرک افقی دست زده است.

تحرک میان نسلی (Intergenerational Mobility)

نوعی تحرک اجتماعی است که از نسلی به نسل دیگر رخ می‌دهد.

تحرک درون نسلی (Intragenertional Mobility)

عبارت از تغییر یا تغییراتی است که در پایگاه اجتماعی یک فرد یا گروه در همان نسل رخ می‌دهد.

رابطه آموزش و پرورش با تحرک اجتماعی

هاویگارست (R.J. Havighurst) در بحث از رابطه آموزش و پرورش با تحرک اجتماعی ، میان ارزشهای کارکردی (Functional) و نمادین (Symbolic) آموزش و پرورش تمایز قایل شده است. آموزش و پرورش هنگامی دارای ارزش کارکردی است که مستیما برای تحقق هدفی به کاربرده شود، مثلا وقتی که شخصی در رشته فنی مهندسی درس می‌خواند و مهندس می‌شود، آموزش و پرورش او ، برایش ارزش کارکردی دارد.

ارزش نمادین آموزش و پرورش هنگامی است که به عنوان نماد منزلت از آن استفاده شود، مثلا ، وقتی که فردی درجه دکتری در پزشکی می‌گیرد، ولی طبابت نمی‌کند، و از درجه دکتری به عنوان نماد منزلت استفاده می‌کند، آموزش و پرورش او ارزش نمادین دارد.

دو شیوه متفاوت تحرک اجتماعی ازلحاظ ترنر (R.H.Turner)

تحرک حمایتی (Sponsored Mobility)

وقتی که شرایط اشراف سالاری شالوده ساختار طبقاتی ، مثل انگلستان ، را تشکیل می‌دهد، تحرک اجتماعی افراد ، حمایتی است و کارکرد گزینش آموزش و پرورش ، به روشی علنی ، منظم ، و سریع در دوران مدرسه صورت می‌گیرد و از میان کودکان گروه سنی معین ، افرادی که مستعد و توانا تشخیص داده می‌شوند، به عنوان نخبه و زبده به مراتب بالای تحصیلی و مشاغل پر منزلت اجتماعی هدایت می‌گردند.

تحرک رقابتی (Contest Mobility)

در مقابل ، در جو آزاد منشا ترن جامعه ایالات متحده ، هنجار سازماندهی تحرک رقابتی ، به کمک یک فراگرد گزینشی ضمنی ، تدریجی و طوفانی ، از طریق حذف و کناره گیری افراد از رقابت تحصیلی در دوره دانشگاه ، اجرا و تقویت می‌شود.

مباحث مرتبط با عنوان

• آموزش و پرورش
• آموزش و پرورش و جامعه
• آموزشی و پرورشی در زندگی اجتماعی
• آموزش و پرورش در محیط اجتماعی
• آموزش و پرورش و توسعه اجتماعی
• اعضای خانواده
• اصول جامعه شناسی
• تعلیم و تربیت
• خانواده
• طبقه اجتماعی مردم
• گروه
• مشاغل اجتماعی