دید کلی
شواهد
ژئوشیمیایی ،
ژئوفیزیکی و
پترولوژیکی نشان دهنده آن است که در زیر اغلب آتشفشانها آشیانه های
ماگمایی وجود دارد. آشیانه های ماگمایی ، اشکال و اندازه های متعددی داشته (از 001/0 تا 1000 کیلومتر مکعب یا بیشتر) و به احتمال از آشیانه های منفرد تا شبکه های پیچیده ای که توسط
دایک ها و سیل ها به هم مرتبط می شوند، تشکیل یافته اند. ژرفای آشیانه های ماگمایی متغیر می باشد ولی به طور کلی آشیانه های ماگمایی در ژرفای کمتر ، بهتر تشکیل می شوند. مطالعات ژئوفیزیکی نشان داده است که در زیر قله آتشفشاتی کیلوآ در عمق بین 40-10 کیلومتری ساختمان لوله مانندی گسترش دارد که در ژرفای 10-3 کیلومتری بصورت یک آشیانه گلابی شکل در می آید. ماگما از مجرای لوله ای شکل به طور دایمی روبه بالا صعود می کند. و در آشیانه ماگمایی وارد و در آن ذخیره می شود. گاهی به طور متناسب از دهانه اصلی خارج می شود و یا به صورت دایک هایی محدود کافت آتشفشانی را پر می کند. برای یک آتشفشان ممکن است چند آشیانه ماگمایی با ژرفای متفاوت وجود داشته باشد.
میزان منطقه بندی یک آشیانه ماگمایی با مدت استراحت ، حجم ، ترکیب کلی ، درجه حرارت ماگما ژرفای آشیانه ماگمایی و... در ارتباط است.
موارد زیر را می توان برای منطقه بندی آشیانه های ماگمایی بر شمرد:
- 1- آشیانه های ماگمایی در اعماق بیشتر از نظر حرارتی گرم و از نظر شیمیایی مافیک تر و دارای بلورهای درشت تری می باشند.
- 2- آشیانه های ماگمایی تمام فوران های آذرآواری ، از نظر ترکیب ، منطقه ای هستند.
- 3- آشیانه های ماگمایی در برش های عمودی می توانند حالت لایه بندی داشته باشند.
- 4- آشیانه های ماگمایی خوب تفریق یافته می توانند از نظر فیزیکی و شیمیایی دارای فازهای جداگانه باشند. بطور کلی وجود طیف های مختلف سنگی با سرشت ژئوشیمیایی مشترک نشان از منطقه بندی در نتیجه تفریق ماگمایی در آشیانه دارد.
ترکیب ماگما در آشیانه ماگمایی
بعضی از پترولوژیست ها معتقدند که
بازالت های سیلابی قاره ای و بازالت های کف در آشیانه های ماگمایی وسیع متحول می شوند. به عقیده کاکس (Coks) بازالت های سیلابی قاره ای از یک ماگمای اولیه با ترکیب پیکریتی (بازالت غنی از اولیوین) اشتقاق یافته اند. این ماگما در
گوشهبالایی تشکیل می گردد و به سمت بالا صعود کرده تا اینکه سرانجام با سنگ های پوسته ای کم چگال برخورد می نماید. در این موقع حرکت ماگما متوقف شده و با گسترش جانبی خود آشیانه ماگمایی را تشکیل می دهد. ماگمایی یاد شده سرد می شود و کم کم در آن تفریق ماگمایی رخ می دهد. در نتیجه عمل تفریق ماگمایی ، باقیمانده هایی با ترکیب بازالتی به وجود می آیند که چگالی کمتری نسبت به بازالت اولیه داشته و در بالای آشیانه ماگمایی ژرف جمع می گردند و به طور متناوب با بخش هایی از این ماگمای تفریق یافته که نسبت به
پوسته بالایی خود دارای چگالی کمتری هستند، به سطح زمین صعود می نمایند.
برخی از مدل هایی که برای خاستگاه بازالت های کف اقیانوسی در نظر گرفته می شوند مبین آنند که آشیانه های ماگمایی این گونه ماگماها در ژرفای کم و درست در زیر پشته های میان اقیانوسی قرار دارند.
همانطور که شکل (2) نشان می دهد تحت شرایط حاکم در زیر پشته های میان اقیانوسی فعال ، آشیانه ماگمایی اولیه به طور متناوب پر می شود و در عین حال با ماگماهای باقیمانده قدیمی مخلوط می گردد و به این ترتیب ماگمایی مرکب بوجود می آید. در یک آشیانه ماگمایی که عمل تفریق بطور پیوسته انجام می شود ترکیب عناصر اصلی در گدازه ای که بیرون ریخته می شود اغلب تغییر می کند.
این ترکیب در صورتی ثابت می ماند که پارامترهای زیر هم ثابت بمانند:
- الف- ترکیب ماگمای ورودی به آشیانه ماگمایی
- ب- مقدار ماگمای ورودی در هر دوره پر شدگی
- ج- نسبت مقدار ماگمایی متبلور شده به مقدار ماگمایی که از آشیانه ماگمایی خارج می گردد.
- د- نبود تغییر فاصله زمانی بین فوران های مختلف به مقدار زیاد
در گذشته تصور می شد که بین ماگمای ورودی و ماگمای باقیمانده در آشیانه ماگمایی
اختلاط کامل رخ می دهد. این فرض ، فقط یکی از احتمالات است ولی اغلب در عمل اختلاط ، آشفتگی های متفاوتی بوجود می آید که بیشتر منجر به انفجار می گردد. این عمل مانند مخلوط کردن دو مایع داغ با ویژگی های فیزیکی متفاوت نظیر آب و روغن می باشد. با وجود این اگر ماگمای ورودی نسبت به ماگمای ورودی ، حوضچه ای ورقه آشیانه ماگمایی تشکیل می دهد. به طور نمونه ، یک ماگمای بازالتی نمی تواند بر یک ذخیره ماگمای ریولیتی با چگالی کمتر نیرویی اعمال نماید. اگر در قسمت های بالایی آشیانه ماگمایی لایه ای از ماگمای کم چگال وجود داشته باشد، این لایه مانند یک محافظ عمل می کند و مانع صعود ماگمای چگال تر به قسمت های بالاتر می شود.
مقالات مرتبط با عنوان