مقدمه
بطور کلی می‌توان داروها را با توجه به خصوصیات متفاوت آنها در طبقه‌بندی مختلفی قرار داد یکی از این طبقه‌بندیها براساس محل یا محلهای اثر آنها در دستگاههای بدن می‌باشد. اکنون برای آشنایی بیشتر به ذکر تعدادی از گروههای رایج دارویی و مثالهایی از این گروه می‌پردازیم:
دستگاه گوارش
داروهای موثر بر زخمهای دوازدهه، معده، مری
- ضد اسیدها: این داروها به منظور خنثی کردن هیدروکلریک اسید که از معده ترشح می‌شود بکار می‌روند. مانند هیدروکسید آلومینیوم، هیدروکسید منیزیم، بیکربنات سدیم و …
- داروهای ضد انقباض: هر زخم گوارشی باعث اسپاسم، انقباض ناگهانی و دردناک ماهیچه می‌شود و راه خروجی معده را می‌بندد، این عمل وضع زخم را بدتر می‌کند. مانند بلادونا، آتروپین، هیوسین و ترکیبات مربوط به آن بسیاری از داروهای ضد انقباض در صورت ترکیب با اسیدها موثرند.
- داروهای التیام بخش زخم گوارشی: این داروها تا حد زیادی زخمهای گوارشی را بهبود می‌بخشند. مانند سایمتدین (تاگامت)، راینیتیدین.
داروهای درمان اسهال
جایگزینی مایعات و الکترولیتهای از دست رفته مهمتر از مصرف داروهاست این امر بویژه در نوزادان و افراد ضعیف و سالمندان صدق می‌کند. اسهال ملایم در افراد تندرست را می‌توان با داروهایی که باعث جذب آب در روده می‌شوند یا حرکت روده را کاهش دهند، تخفیف داد. مانند گرد
کلرید سدیم و گلوکز خوراکی ، ترکیب
کائولین،
کودئین، دی فنوکسیلات (لوموتیل) ید و
کینول و …
داروهای درمان یبوست
- داروهای برطرف کننده یبوست به یکی از راههای افزایش حجم مدفوع، تحریک روده و نرم کننده مدفوع عمل می‌کند. مانند سبوس گندم، متیل سلولز، استرکولی و فرآورده‌های مشابه و …
- محرکهای روده: عمل این داروها بسیار متنوع است و برای استفاده دراز مدت مناسبت نیستند. مانند بیزاکودیل (دولکولاکس) روغن کرچک ، شربت انجیر، فنول فتالین و …
- داروهای نرم کننده مدفوع: این داروها واکنش‌پذیر عمل می‌کنند و حتی چنانچه به مدت طولانی استفاده شوند به ندرت مشکلی را ایجاد می‌کنند. مانند پارافین مایع، گلیسرین و شیافها، روغن زیتون، روغن کرچک
داروهای موثر بر اختلالهای روده بزرگ، راست روده و مقعد
- این داروها عبارتند از: انواع تنقیه‌ها، شیافها و مواد استروئیدی و آنتی بیوتیکها که این داروها بطور عمده برای درمان التهاب (کولیت) بواسیر و خارش به کار می‌روند. مانند بنوکائین، هیدروکورتیزون و …
دستگاه گردش خون
داروهای موثر بر تعداد ضربان و نظم قلب
- داروهای کاهنده شمار ضربان قلب: این داروها بیشتر برای نارسایی، احتقانی قلب و فیبریلاسیون دهیلیزی به کار می‌روند. مانند دیگوکسین، دیژیتوکسین، لاناتوزید و …
- داروهای تنظیم کننده نظم ضربان قلب: این داروها بیشتر برای تنظیم و جلوگیری از بروز ناگهانی اختلال در نظم قلب که گاهی مثلا در لرزش دهلیزی و بعد از لخته شدن خون (ترمبوز) در عروق اکلیلی منجر به مرگ می‌وشد مصرف می‌شوند. مانند کنیدین، وراپامیل، لیگنوکائین و …
- داروهای مسدود کننده گیرنده‌های بتا: این داروها برای کند کردن ضربان قلب و برای کاهش فشار خون در آنژین صدری استفاده می‌شود. مانند پراپرنولول، آنتولول، تیمولول و …
داروهای کاهنده مایعات بدن (ادرار آورها)
این داروها باعث تحریک کلیه‌ها می‌شوند تا آب اضافی بدن را به شکل ادرار خارج سازند. از دست دادن آب اضافی بدن در نارسایی احتقاقی قلب نیز پرفشاری خون و در مواردی که آب بدن زیاد می‌شوند مفید است. مانند
فروزماید (لازیکس)، اسپیرونولاکتون،
کلروتیازید و ..
داروهای کاهنده فزونی فشار خون
تاثیر این دارها بر قلب و سرخرگها از راههای مختلف انجام می‌گیرد. مانند
متیل دوپا،
کلوتیدین، آدالات،
اتنولول،
پروپرانولول،
کلروتیازید و …
داروهای گشاد کننده سرخرگها و فزاینده خون رسانی
این داروها بر گشاد کردن سرخرگهای اکلیلی افراد مبتلا به آنژین صدری به کار می‌رود که اثر آنها فوری است و درد را برطرف می‌کند. مانند
نیتروگلسیرین، نیکوتیکنیک اسید و …
داروهای محرک قلب
این داروهای محرک قلب گاهی در فوریتها برای تحریک قلب نارسا در حین عمل جراحی یا بعد از ایست قلبی به بیمار داده می‌شود. مانند
داروهای شبه
آدرنالین (سیمیاتول، آدامین، فنیل آفرین)
داروهای پیشگیری کنندة لخته شدن خون (ضد انعقاد)
این داروها از تشکیل لخته شدن خون در
سرخرگ یا از گسترش بیشتر لخته‌ها در گردش خون و قطع خون رسانی در سطح وسیع جلوگیری می‌کند. مانند
هپارین،
وارفارین،
نیکومالون و …
دستگاه تنفس
علاوه بر آنتی‌بیوتیکها که در بخش دیگر آمده است، شش نوع داروی دیگر بر دستگاه تنفس تاثیر می‌گذارند و برای درمان بیماریهای دستگاه تنفس بکار می‌روند عبارتند از:
- داروهای گشاد کننده نایژه‌ها: در بیماری آسم که به علت تنگ شدن نایژه‌ها بر اثر انقباض راههای هوایی روی می‌دهد و با بازدهم، هوای حاوی گاز کربنیک را نمی‌تواند خارج کنند. لذا داروهای گشاد کنندة نایژه‌ها باعث رفع تنگی نایژه‌ها می‌شوند. مانند آدرنالین و افدرین بیش از همه مصرف می‌شوند داروهای موثرتر شبه آدرنالین عبارتند از: سالبوتامول، آمینوفیلین، تئوفیلین، تربوتالین و ایپراتروپیوم.
- داروهای کمکی درمان آسم: کورتیکواستروئیدها: این داروها باعث گشاد شدن نایژه‌های تنگ که مانع از تخلیه کامل ریه‌ها در بیماری آسم می‌شوند کمک می‌کنند. مانند بتامتازون و …
- داروهای پیشگیری آسم: به تازگی داروهایی ساخته شده‌اند که حساسیت یاخته‌های پوششی مجاری تنفسی را کاهش می‌دهند. این داروها بطور فزاینده‌ای میزان حمله‌های بیماری آسم را کاهش می‌دهند. اما بعد از شروع حملات آسم هیچ ارزش درمانی ندارند. مصرف این داروها، بویژه در کودکان، برای پیشگیری از بیماری آسم مفید است ولی باید به مدت طولانی مصرف شوند. مانند کرومولین سدیم ـ کترتیفن
- داروهای ضد حساسیت (ضد هیستامین): این داروها در خنثی سازی هیستامین (مادهی که بر اثر واکنشهای حساسیت‌زا ایجاد می‌شود) بکار می‌رود. مانند پرومتازین (فرگان)، پیریلامین مالئات، دیفن هیدرامین، ترفنادین و ..
- داروهای محرک دستگاه تنفس: این داروها در فوریتها جهت تحریک عمل تنفس بکار می‌رود در موارد مصرف بیش از حد دارو (خودکشی)، موارد خفگی و نوزادانی که به کندی تنفس می‌کند استفاده می‌شود. مانند تیکتامید، نالوکسون.
- داروهای مسکن سرفه: پزشکان میل چندانی به تجویز داروهای برطرف کننده سرفه ندارند، زیرا سرفه خود واکنشی است برای بیرون راندن ترشحات و خلط عفونی و مواد خارجی و ممانعت از ورود آنها به راههای تنفسی می‌باشد با این همه نوع داروها بسیار زیاد بکار می روند بی آنکه واقعاً سودمند باشند. مانند ترکیبات کدئین دار.
دستگاه اعصاب
داروهایی که بر دستگاه اعصاب تأثیر می گذارند بسیارند. برخی از آنها بسیار سودمندند. ولی برخی نیز باید با داروهای دیگر همراه شوند تا تعادلی بین اثرهای مثبت روانی و عوارض جانبی آنها بوجود آید. داروها از هشت راه مختلف بر دستگاه اعصاب اثر می گذارند که عبارتند از:
- داروهای درمان بیخوابی و اضطراب: داروهای خواب‌آور (قرص خواب): این داروها برای افرادی که به سختی به خواب می روند تجویز می شوند. مقدار کم این داروها معمولاً اضطراب را نیز کاهش می دهد. مانند بنزود یا زپین‌ها (نیترازپام، دیازپام، تمازپام)
- داروهای اضطراب و مسکن و آرام بخش: این داروها برای کاهش اضطراب تجویز می شوند. مانند بنزود یا زپین‌ها (دیازپام، کلردیازپوکساید، لورازپام، اکسازپام)
- داروهای مؤثر بر اختلالهای شدید روانی (ضد روان پریشی) این داروها، هزاران نفر را به جای راهی شدن به سوی بیمارستانهای روانی به زندگی عادی در جامعه موفق ساخته است. بسیاری از آنها آرامبخش است. مانند فنوتیازین‌ها و داروهای مشتق از آنها
- داروهای ضد افسردگی: همه داروهای ضد افسردگی دو تا سه هفته طول می کشد تا مؤثر واقع شوند. مصرف این داروها باید تحت مراقبت پزشکی انجام شود. مانند آمی تریپتلین، ایمی پرامین و …
- داروهای محرک دستگاه اعصاب و اشتها برها: محرکهای ملایم مانند کافئین برای رفع خستگی و خواب آلودگی مصرف می شوند و داروهای مشتق از آمفتامین گاهی برای سرکوب اشتهای افرادی که قصد کم کردن وزن را دارند بکار می روند. مانند داروهای شبه کافئین، داروهای مشتق از آمفتامین.
- داروهای ضد تهوع و سرگیجه: این داروها برای پیشگیری از نشانه های نامطلوب ناشی از بیماری سفر، التهاب گوش درونی و همچنین در بارداری بکار می رود. مانند ضد هیستامین‌ها، فنوتیازین‌ها، B6
- داروهای ضد درد: این داروها معمولاً به دو گروه اصلی تقسیم می شوند. داروهای غیر اعتیاد آور(غیرمخدر) و اعتیادآور(مخدر). داروهای گروه اول چندان قوی نیستند و نسبتاً کم خطرتر هستند و هر کس برای رفع درد می تواند آنها را مصرف کند. غالب داروهای غیراعتیادآور حاوی آسپرین، استامینوفن یا ترکیبات مربوط به آنهاست. داروهای مخدر یا اعتیادآور خاصیت ضد درد بیشتری دارد که حاوی تریاک، مرفین و مخدرهای کوکائین هستند. سومین گروه از این داروها برای تسکین درد میگرن و دردهای عصبی بکار می‌روند. مانند
- داروهای غیراعتیادآور: آسپرین و ترکیبهای استامینوفن
- داروهای ضدالتهاب: مانند پونستان یا مفنامیک اسید، ایبوبروفن و …
- داروهای اعتیادآور: مشتقات کدئین که خاصیت اعتیادآور کمی دارند.
- داروهای ضد میگرن و دردهای عصبی: داروهای بسیاری برای مقابله با بیماری میگرن و دردهای عصبی ساخته شده‌اند که از حملات میگرن و دردهای عصبی می‌کاهند و آنها را تسکین می‌دهند. برخی داروها برای پیشگیری از حملات میگرن و دردهای عصبی است و باید بطور منظم مصرف شوند. مانند داروهای میگرن و داروهای حاوی ارگوت (ارگوتامین و پراپرانولول)، داروهای ضد دردهای عصبی کاربامازپین و ...
- داروهای پیشگیری کننده غش (ضد تشنجها): این داروها بیماری صرع را درمان نمی کند اما از بروز حمله پیشگیری می‌کنند به همین دلیل معمولاً درمان طولانی ضروری است و بیشترین تأثیر درمانی و کمترین عوارض را با تنظیم دقیق تعداد دارو می‌توان بدست آورد. مانند فنوباربیتال(لومینال)، فنیتوئین، کابامازپین، یریمیدون و دیگر داروهای ضدتشنج (کلونازپام، دیازپام)
- داروهای سخت شدگی ماهیچه و رعشه: داروهای ضد بیماری پارکینسون: این داروها در مغز بر محل ضایعه اثر می‌کند و بر روی ماهیچهها اثر نمی کند. مانند لوودوپا، آمانتادین، بروموکریپتین.
عفونت ناشی از موجودات ذره بینی
موجودات میکروسکوپی مختلف، به اندازه‌های متفاوت ممکن است بدن انسان را آلوده کرده و باعث عفونت در دستگاههای مختلف بدن شوند. داروهای ضد عفونت به 5 گروه تقسیم می‌شوند:
- داروهای ضد عفونتهای باکتریایی: این داروها (ضد باکتریها) تعداد بسیاری از این داروها در 50 سال اخیر ساخته شده‌اند. این داروها عفونتهای باکتریایی وخیم پیشین مانند مننژیت، ذات الریه، سل و … را بسیار کاهش داده‌اند. مانند پنی سیلین‌ها، آموکسی سیلین، آمپی سیلین،
