نخود گیاهی علفی یکساله، کوچک، کرکدار، روز بلند که تقریباً 25 تا 50 سانتی متر ارتفاع دارد. ریشه آن بخوبی منشعب می شود و تا عمق یک الی دو متری خاک نفوذ می کند.
ساقه آن منشعب استوانه ای و پرزدار است. برگهای آن مرکب، متناوب که حدود 5 سانتی متر طول داشته دارای 9 تا 15 جفت برگچه با یک برگچه منفرد در انتهاست. گلهای نخود به صورت منفرد و بر روی دمگل نسبتاً بلندی قرار گرفته است. رنگ گلها سفید یا آبی بنفش است. گلهای نخود دارای کاسه گلی بلند و باریک است که از 5 کاسبرگ به هم پیوسته تشکیل یافته است. دارای یک تخمدان و 10 پرچم به شکل دیادلفوس است.
پرچم ها همزمان با باز شدن جداره غشای بساک بطور دسته جمعی و قبل از بازشدن گل در بالای کلاله قرار می گیرند و لذا امکان دگر کشنی را کاهش می دهند. با توجه به اینکه جدار غشای بساکها قبل از باز شدن غنچه ها از هم جدا و دانه گرده بر روی کلاله پخش می شود نرعقیم کردن مکانیکی آن مشکل است. میوه آن غلافی است متورم و پرزدار که حاوی 1 تا 3 دانه است.
دانه نخود به رنگ سفید، کرمی رنگ، زرد، قرمز قهوه ای و یا سیاه است. سطح دانه در بعضی ارقام صاف و در برخی دیگر چروکیده است. وزن یکصددانه آن بین 9 تا 40 گرم متغیر بوده و هرچه رنگ بذر روشن تر باشد وزن آن بیشتر است.
تثبیتِ ازت:
نخود همچون دیگر حبوبات بازندگی همزیستی با باکتریها قادر به تثبیت ازت اتمسفر است. نژادهایی از ریزوبیوم که درنخود گره سازی میکنند. ( R. Leguminosarum ) بسیار اختصاصی بوده و فقط در گونه های نخود قادر به تولید گره می باشند.
اگر نخود به طور صحیح با باکتری تلقیح شده باشد ریزوبیوم ها حدود 30 درصد ازت مورد نیاز آنرا تامین می کنند و بقیه را هم بایستی از طریق خاک تأمین کرد. معمولاً 10 الی 12 روز پس از کاشت گره ها شکل می گیرند. و 15 تا 20 روز پس از کاشت تثبیت ازت شروع می شود. طول دوره تثبیت ازت تحت تأثیر شرایط محیطی مخصوصاً درجه حرارت و رطوبت خاک است.
نخود گیاهی است مقاوم به خشکی نیاز به اقلیمی خشک و سرد دارد. و دارای دو تیپ زمستانه و تابستانه است تیپ زمستانی آن دارای دانه های ریز بوده و بیشتر در ممالک شرقی آسیا و ایران کاشته می شود. این دسته از گیاهان کوچک با گلهای صورتی و فوم رویش خوابیده هستند. دانه های آنها به رنگهای مختلف بوده و دارای رنگیزه آنتوسیانین می باشند.
تیپ تابستانه آن دارای دانه های درشت وبه رنگ کرم است. این تیپ نخود را در کشورهای غرب آسیا و همچنین ایران می کارند. این دسته از گیاهان فاقد آنتوسیانین بوده و گلهای آنها سفید است. این نوع نخودها به تیپ مدیترانه ای هم مشهور هستند. نخود نه تنها دمای بالا بلکه دمای پائین را نیز به خوبی تحمل می کند.
جوانه زنی بذرهای آن در دمای 2 تا 5 درجه سانتی گراد آغاز می شود. و شاخ و برگ آن تا دمای
(8- الی 11-) درجه سانتی گراد را تحمل می کند. دمای مطلوب برای رشد آن 20 تا 30 درجه سانتی گراد است. این گیاه در طی دوره گل دهی نیاز به دمایی معتدل دارد و هوای داغ وتنش خشکی باعث کاهش محصول می شود دوره گل دهی آن ممکنست بیش از یک ماه طول بکشد و با توجه به اینکه نخودگیاهی است با رشد نامحدود غلافهای آن به طور همزمان به مرحله بلوغ نمی رسند. هنگامیکه دمای روز 35 درجه سانتی گراد و دمای شب 14 الی 15 درجه سانتی گراد باشد این گیاه بهتر می رسد. رطوبت بالا و هوای ابری اثری نامطلوبی بر روی گل دهی و غلاف دهی آن داشته و مقدار مواد قابل ذخیره در بذر را کاهش می دهد. نخودگیاهی روز بلند است و عمل متقابل درجه حرارت و طول روز تاریخ گل دادن آن را تحت کنترل دارد. بین مقدار شاخه های فرعی گیاه و عملکرد گیاه رابطه مستقیم وجود دارد. تراکم بوته در واحد سطح تعداد شاخه های فرعی گیاه و غلافهای آنرا تحت تاثیر قرار می دهد، با افزایش تراکم و دور شدن از تراکم مطلوب تعداد شاخه های فرعی گیاه در نتیجه غلافهای آنها کاهش می یابد از طرفی دیگر با کاهش تراکم و دور شدن از تراکم مطلوب نیز قادر به جبران کاهش محصول حتی با افزایش تولید بیشتر شاخه های فرعی نمی باشد. با بزرگ شدن غلاف معمولاً تعداد گل و تعداد غلاف در گیاه کاهش پیدا می کند.غلاف نخود با توجه به برداشتن کلروفیل وانجام عمل فتوسنتز در مناطق خشک دارای اهمیت است ریشه های نخود قوی و انبوه هستند ومعمولاً ریشه های واریته های دیررس به مراتب از واریته های زودرس راست تر و انبوه تر هستند.
این گیاه بر روی اکثر خاکها مخصوصاً لومهایی که به اندازه کافی دارای آهک هستند رشد می کند بافتهای سنگین، رسی و مرطوب مناسب گیاه نیستند . استفاده صحیح از کود می تواند افزایش عملکرد نخود را باعث شود. این گیاه اکثراً برای افزایش محصول نیاز به کودهای فسفره پتاس دارو آهک دارد. آهک را بایستی قبل از کاشت استفاده کرد و بطور کامل آنرا با لایه شخم خاک مخلوط می کنند. بهتر است آنرا همراه با شخم پائیزه با خاک مخلوط کرد.
هنگامی که نیاز به منیزیم باشد، سنگ آهک دولومیت، مصرف می شود زیرا دارای کلسیم و منیزیم می باشد.
در موقع کاشت نخود حدود 20 کیلوگرم ازت در هکتار استفاده می شود واکنش نخود به فسفر متغیر است جایی که آب عامل محدود کننده ای برای رشد گیاه باشد معمولاً گیاه به فسفر واکنش نشان می دهد حتی اگر خاک از نظر فسفر در دسترس گیاه فقیر باشد.
نخودهنگامیکه درخاک تنها ppm2 فسفر قابل دسترس وجود داشته، باشد. کمبودی نشان نمی دهد. برای دستیابی به حداکثر عملکرد نخود نیاز به مقدار کافی گوگرد است بدون گوگرد نخود قادر به تثبیت ازت به میزان لازم نخواهد بود.
پس از آزمایش خاک چنانچه مقدار گوگرد آن حدود ppm 10باشد بایستی حدود 20 الی 30 کیلوگرم گوگرد در هکتار مصرف نمود. ا زمصرف آن به شکل گرانول به علت کند آزاد شدن باید خودداری کرد. عنصر گوگرد باعث کاهش pH خاک می شود. واکنش نخود به روی بسیار کم است و در صورتیکه مقدار آن در خاک کمتر از ppm 6/0 باشد بایستی به مقدار 5 کیلوگرم روی در هکتار مصرف نمود. در صورت کمبود منگنز نیز حدود 10 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود. چنانچه PH خاک کمتر از 5/5 باشد و یا نخود برای سومین سال در مزرعه کاشته شود ناچاراً باید مولیبدن مصرف کرد. نخود به شوری خاک بسیار حساس است. جوانه زنی ضعیف در خاکهای شور منجر به عدم یکنواختی در سبز شدن آن می شود. دانه های نخود در خاکهای شور پروتئین کمتری داشته و درصد جوانه زنی کاهش می یابد.
کاشت: نخود در فاصله بین ماه های اسفند و اردیبهشت کاشته می شود. شخم خاک درصورتیکه زمین تحت فرسایش نباشد در پائیز انجام می شود، تا ضمن نرم کردن خاک امکان کاشت گیاه در بهار زودتر فراهم شود. عمق شخم خاک بایستی حدود 10 الی 12 سانتی متر باشد.
برای کشت آن نیز به بستری فارغ از علف هرز و حاصلخیز می باشد. معمولاً بذر را در عمق 5/2 تا 6 سانتی متر و در ردیفهای با فاصله 15 سانتی متر در ابتدای بهار هنگامی که دمای خاک کمتر از 5 درجه سانتی گراد نباشد، کشت می کنند. کاشت آن معمولاً با یک بذر کار معمولی انجام پذیر است.
نخود را در تناوب پس از ذرت قرار می دهند. ترتیب معمولی مورد استفاده ذرت، نخود، غلات دانه ریز و یک گیاه علوفه ای است. تناوبی که دارای سیب زمینی است برای نخود مفید نیست زیرا برای کنترل جرب Scab سیب زمینی نیاز به PH اسیدی است.
بعد از انواع زودرس نخود گیاهی چون لوبیا سبز یا سویا می کارند و به عبارتی سیستم کاشت مضاعف را به اجرا می گذارند این امراز بعضی لحاظ موفقیت آمیز است اما خطر آفات و بیماری را افزایش می دهند مخصوصاً از این نظر که این گیاهان به برخی از ارگانیسم های مشترکاً حساس هستند.
کشت مداوم نخود باعث افزایش بیماری و مشکل حشرات می شود. لذا در یک مزرعه هر 4 الی 5 سال یکبار بایستی اقدام به کشت نخود کرد.
آبیاری: آبیاری به موقع و منظم یکی از عملیات لازم داشت نخود است. نخود همچنانچه از کم آبی صدمه می بیند زیادی آب نیز اثر منفی برعملکرد آن دارد. فواصل بین آبیاری گیاه در هر منطقه را بایستی به طور مجرا با در نظر گرفتن وضعیت اقلیمی و شرایط گیاه تعیین کرد. در عین حال آبیاری بیشترین اثر خود را در مرحله گل دهی گیاه نشان می دهد.
بطور کلی نخود بین 110 تا 240 میلی لیتر آب مصرف می کند تا حدود 900 تا 3000 کیلوگرم در هکتار بذر تولید کند. نخود قادر است آب را از اعماق بیشتر از 150 سانتی متر خاک جذب کند. اما بیشترین جذب آن از عمق 60 سانتی متری خاک که بیشتر ریشه ها در آنجا متمرکز شده اند انجام می شود. در کشت دیم در مقایسه با کشت آبی نخود ریشه های عمیق تری تشکیل می دهند.
بیماریها: بیماریها نخود شامل :
(1) بیماری برق زدگی نخود عامل آن قارچی بنام Ascochytarabiei))است . بهترین راه مبارزه با آن کشت ارقام مقاوم نخود است ( در ایران بین ارقام داخلی فقط ارقام نخود سیاه زران زنجان و شماره 154 کرج به این بیماری حساس نیستند)
(2) سفیدک دروغین برای کنترل آن بایستی با مشاهده اولین علامت قارچ کاراتان یا میلدکس به فاصله زمانی 10 الی 14 روز به مدت دو نوبت استفاده کرد.
(3) بیماری بوته زردی عامل بیماری قارچ ( Fusarium Lataritum nees ) است که مبارزه با آن مشکل و اقدامات زراعی مانند آیش، تناوب و آبیاری صحیح توصیه می شود.
نخود در رقابت با علفهای هرز ضعیف است علفهای هرز با رشد زیاد ضمن تولید اشکال در برداشت محصول آنرا نیز کاهش می دهند مخصوصاًَ خارلته ( Circium arvense) .
مشکل علفهای هرز در صورت کشت نخود در زمینی که قبل از آن چمن کاشته شده بوده بسیار زیاد خواهد بود. هرس کردن در حد فاصل بین کاشت تا سبز شدن، گیاهچه های علف های هرز را از بین می برد. هنگامی که نخود سبز می شود از هرس کردن باید خودداری نمود تا گیاه بخوبی ریشه بگستراند. هرس کردن در مرحله 4 تا 6 برگی نخود امکان پذیر است. اما بدون خسارت نخواهد بود.
با زرد شدن برگهای پائینی نخود معمولاً آبیاری را قطع می کنند. علت قطع آبیاری در این مرحله جلوگیری از رشد زایشی گیاه است زیرا نخود دارای رشد نامحدود بوده و ادامه گل دهی یکنواختی تولید و برداشت را از بین می برد. از نظر تجربی بهترین زمان برداشت نخود هنگامی است که در صورت فشرده شدن در زیر دندان بشکند و له نشود. کیفیت نخود به هنگام رسیدن درمقایسه با تعداد از حبوبات سریعتر تغییر می کند. با وجود آنکه در این دوره مقدار قند کاهش می یابد نشاسته افزایش می یابد. اصولاًَ هرچه نخود بزرگتر می شود سخت تر می شود. نخود را می توان با کمباین برداشت نمود برای این کار باید دانه کاملاً رسیده باشد به همین خاطر از مواد شیمیایی برای تسریع در خشک کردن آن استفاده می شود. انبار کردن نخود زمانی انجام می شود که رطوبت آن حدود 16 درصد یا کمتر باشد، بهترین روش برای خشک کردن نخود جریان طبیعی هوا است. مشخصات مطلوب در برداشت نخود با کمباین:
1) فرم بوته ای: بوته های ایستاده در مقایسه با انواع خوابیده قابلیت برداشت با کمباین را داشته و عملیات داشت آنها با کولتیواتور بهتر انجام می شود.
2) ارتفاع بوته، بلندی بوته در نخود صفت مطلوبی برای برداشت مکانیزه است. فاصله اولین غلدف تا سطح خاک هرچه نخود در سطح بالاتری از زمین غلاف تولید کند، بهتر است.
(1) بزرگی بوته (2) تعداد غلاف در بوته (3) درشتی غلاف (4) تعداد دانه در غلاف (5) درشتی دانه (6) مقاومت نسبت به آفات بیماریها، از صفات مطلوب دیگر می توان درصد پروتئین و مواد معدنی، رنگ دانه ( نخود سفیدرنگ بازار پسندتر است) کیفیت پخت ( کاهش زمان لازم برای پخت) را نام برد.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
