تعریف
قهوه، دانه خوراکی درختی از خانواده Coffea است که از این دانه که خاصیت محرک دارد، در تهیه
مواد غذایی مختلف و همچنین انواع
نوشیدنی استفاده می کنند. گیاه قهوه معمولاً در نواحی
گرمسیر رشد و پرورش می یابد. این مناطق، قهوه ی تولیدی خود را بیشتر به نقاطی که قهوه در
آب و هوای آن مناطق رشد نمی کند، صادر می کنند.
شناخت گیاه قهوه
گیاه قهوه را در نواحی گرمسیر می کارند؛ قهوه در ابتدا به شکل بته یا درختچه کوتاه و نیرومندی است که قادر است به راحتی تا ارتفاع 3 الی 3.5 متری رشد نماید. این گیاه در برابر هرس کردن های شدید هم از خود مقاومت نشان می دهد. اما نمی تواند در
برف و
یخ زمستان دوام آورد. بهترین آب و هوا برای رشد گیاه قهوه،
آب و هوای گرم می باشد. برای محصول دهی مناسب قهوه (17 تن قهوه در هر هکتار)، آبیاری کافی و کود مناسب، لازم به نظر می رسد.
انواع قهوه بسیار زیادند، اما در میان آنها
قهوه عربی (Arabica) بهترین کیفیت را داراست. انواع دیگر قهوه (از جمله قهوه Robusta ) در آب و هوایی که نوع عربی قادر به رشد در آن نیست هم پرورش می یابد.
گیاه قهوه میوه های
بنفش یا
قرمز رنگی تولید می کند که داخل هر کدام از این میوه ها، دو دانه قهوه وجود دارد. البته این دانه قهوه باید مراحل زیادی طی کند تا برای مصرف آماده شود.
گیاه قهوه پس از گذشت 3 تا 5 سال از زمان کاشت،
میوه می دهد. این گیاه عمر بسیار طولانی داشته و تقریبا به مدت 50 تا 60 سال همچنان میوه می دهد. شکوفه های گیاه قهوه از نظر رنگ و بو به شکوفه
یاسمن شبیهند. تقریباً نه ماه طول می کشد که میوه گیاه قهوه کاملاً رسیده شود.
تهیه نمودن قهوه
پس از کندن میوه قهوه، آنرا پوست می کنند تا دانه های قهوه را از آن خارج نمایند. سپس دانه ها را
تخمیر می نمایند (معمولاً برای این کار، دانه را به مدت 10 الی 36 ساعت در آب خیس می کنند). بعد دانه ها را می شویند و در نور آفتاب خشک می کنند. این فرایند بسیار وقت گیر و پرهزینه بوده و نیازمند کار سخت است.
زمانی که دانه های خام قهوه به کشوری که مقصد آنهاست (کشور وارد کننده قهوه) می رسد، دانه را در دمای 200 درجه سانتی گراد برشته می نمایند. این کار باعث تیره شدن رنگ دانه می شود و به علاوه، خواص شیمیایی قهوه و در نتیجه
عطر و
طعم آنرا هم تغییر می دهد. یکی از مهم ترین این تغییرات شیمیایی،
کاراملی شدن قند موجود در دانه قهوه می باشد. سپس دانه قهوه را آسیاب می کنند. معمولاً برای بهتر شدن طعم و مزه قهوه، 8 یا 9 نوع مختلف قهوه را با هم مخلوط می کنند.
مشکلات تولید قهوه خوب
برای
تولید قهوه با کیفیت عالی مسائل زیادی وجود دارد.
وجود آفات گیاهی،
هرس کردن نامناسب،
ندادن کود مناسب و کافی به گیاه،
برداشت اشتباه محصول (برداشت دیر هنگام قهوه)،
تخمیر نامناسب دانه قهوه که طعم نامطبوعی ایجاد می نماید و... همگی سبب تولید قهوه با
کیفیت پایین می شوند.
تولید قهوه
تقریباً 10 میلیون نفر در کار پرورش گیاه قهوه در سراسر دنیا در حال فعالیت هستند. هر کشاورز می تواند روزانه 50 تا 100 کیلو میوه قهوه بدست آورد که از این مقدار، 10 تا 20 کیلوگرم قهوه تولید می شود. قهوه های تولید شده در
برزیل و
کلمبیا، تقریباً 40 درصد قهوه تولیدی در
کل دنیا را در بر می گیرند.
تاریخچه قهوه
به احتمال زیاد قهوه اولین بار در کشور
اتیوپی تولید شد. البته برخی کشور
یمن را منشا تولید قهوه می دانند. این دانه اولین بار در
قرن 13، در جهان عرب شهرت یافت و شهرت آن هم بیشتر به این دلیل بود که دین
اسلام که ابتدا در جهان عرب گسترش یافت، نوشیدنی های الکلی را حرام بشمار می آورد و نوشیدنی قهوه به عنوان جایگزینی برای نوشیدنی های الکلی استفاده می شد.
پس از آغاز
قرن 17، گیاه قهوه که با قاچاق دانه های بسیار حاصلخیز به کشور
هند راه یافته بود، در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال
1650م، قهوه به کشور
انگلستان وارد می شد و
کافی شاپ ها در شهرهای
آکسفورد و
لندن تاسیس شدند. کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفت ها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسی ها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت
چای روی بیاورند.
تا قبل از آغاز
قرن 18، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیر معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند.
امروزه بزرگترین کشورهای تولید کننده قهوه عبارتند از:
پورتو ریکو،
برزیل،
کلمبیا،
ویتنام،
اندونزی،
مکزیک و هند. البته در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید می شود، ولی میزان تولید آن کشورها کمتر است.
بزرگترین وارد کنندکان قهوه،
ایالات متحده آمریکا،
آلمان،
ژاپن،
فرانسه،
ایتالیا و
اسپانیا می باشند.
بیشترین میزان مصرف سرانه قهوه در کشورهای
فنلاند (11 کیلوگرم)،
دانمارک (9.7 کیلو گرم)،
نروژ (9.5 کیلوگرم)،
سوئد (8.6 کیلوگرم) و
استرالیا (7.8 کیلوگرم) مشاهده شده است. ایالات متحده آمریکا با اینکه بزرگترین وارد کننده قهوه است، اما مصرف سرانه آن تنها 4.1 کیلوگرم می باشد.
انواع دانه های قهوه
قهوه ها به دو گونه کلی تقسیم می شوند:
- نوع عربی Arabica نوعی قهوه سنتی است که عطر و طعم آن از همه بهتر است.
- نوع روبوستا Robusta که میزان کافئین آن بیشتر است و در آب و هوایی که نوع اول در آن قادر به رشد نیست، پرورش می یابد. بنابراین از این نوع قهوه به دلیل ارزان تر بودن، برای مصارف مختلف استفاده می کنند. از نوع روبوستا معمولاً به تنهایی استفاده نمی شود، چون طعم تلخ و ترشی دارد. انواع بهتر آن را برای تهیه اسپرسو به کار می برند.
قهوه عربی را بر اساس بندری که این نوع قهوه از آنجا صادر می شد نام گذاری کرده بودند. امروزه انواع قهوه ها نسبت به گذشته خاص تر شده است. معمولاً نام قهوه ها را با توجه به نام کشور، ناحیه و گاهی نام ایالت تولید کننده قهوه می گذارند.
نگهداری طولانی مدت قهوه
انواع خاصی از قهوه هستند که با گذر زمان، طعم و مزه بهتری پیدا می کنند. این دسته از قهوه ها هرچه بیشتر بمانند حالت ترشی آنها کمتر شده و عطر بهتر و مناسب تری پیدا می کنند. برخی تولید کنندگان قهوه، دانه های قهوه ای که به
مدت 3 سال مانده اند را به فروش می رسانند. مغازه هایی هم در کشور اندونزی وجود دارند که دانه های خام قهوه که به
مدت 8 سال مانده را می فروشند.
برشته نمودن دانه قهوه
برشته کردن، فرآیند مکملی برای تولید نوشیدنی خوش طعم و دلچسب است. زمانی که دانه ی قهوه
سبز رنگ را برشته می کنند، حجم دانه به دو برابر افزایش می یابد و رنگ و غلظت دانه تغییر می کند. وقتی که دانه حرارت می بیند، ابتدا به رنگ زرد و به تدریج به رنگ قهوه ای روشن که به رنگ
دارچین شبیه است در می آید. هنگام حرارت دادن،
چربی دانه قهوه بر سطح دانه پدیدار می شود. هر چه دانه را بیشتر حرارت دهیم، به رنگ قهوه ای تیره در می آید.
دانه هایی که کمتر حرارت دیده اند، هنوز طعم و مزه اصلی خود را دارا هستند. منظور از طعم اصلی، مزه دانه است که طی شرایط آب و هوایی و همچنین خاکی که دانه در آن رشد نموده بوجود آمده است. معمولاً دانه های قهوه نقاط معروفی همچون کنیا و جاوا را کمی حرارت می دهند تا طعم دانه محفوظ بماند.
وقتی دانه قهوه را زیاد حرارت دهیم، به رنگ قهوه ای تیره در می آید و طعم اصلی دانه، تحت تاثیر خود فرایند برشته نمودن، دچار تغییر می شود. در مورد دانه های تیره، حرارت دادن و برشته نمودن دانه مانع می شود که طعم اصلی دانه باقی بماند و بنابراین معمولاً نمی توان مکانی که دانه در آن رشد نموده را تشخیص داد. این دانه ها را بر اساس درجه ی حرارت دادنشان دسته بندی می کنند.
البته می توان دانه ی قهوه خام
سبز رنگ را خریداری نمود و آنها را با توجه به نوعی که می پسندید طبق حرارت دلخواه داخل فر حرارت داد (تقریباً مثل روش تهیه ذرت بو داده). حتی گاهی می توان دانه قهوه را داخل تابه حرارت داد و برشته نمود. دستگاه های خاصی هم برای برشته کردن قهوه در خانه وجود دارد.
آسیاب کردن دانه قهوه
پودر کردن دانه قهوه بر طعم آن اثر مطلوبی دارد. هرچه قهوه را بهتر آسیاب نمایند، عطر و طعم واقعی آن بیشتر آشکار می شود. برای آسیاب کردن دانه قهوه ای که قرار است آن را دم کنند (تهیه نوشیدنی قهوه) سه روش وجود دارد:
- آسیاب کردن: استفاده از آسیاب سنگی که دارای دو قسمت متحرک است که می چرخند و دانه بین این دو سنگ آسیاب می شود، در حالی که احتمال سوختن دانه هم بسیار کم است. آسیاب های سنگی احتمال کند و یا خراب شدنشان از انواع دیگر آسیاب کمتر است.
آسیاب های سنگی معمولاً عطر و بوی دانه را حفظ نموده و دانه های نرم و ریز تری تولید می کنند. هرچه سرعت کمتر باشد، حرارت کمتری به دانه قهوه وارد می شود و بنابراین قسمت عمده رایحه و عطر قهوه حفظ می شود. این نوع آسیاب ها قادرند که دانه ی قهوه را آن قدر ریز کنند که برای تهیه قهوه ی ترک، اینگونه باید قهوه را آسیاب نمود.
آسیاب هایی که از نوع صفحه دار باشند با سرعت بیشتری نسبت به آسیاب سنگی، دانه ها را آسیاب می کنند و بنابراین دانه قهوه گرم تر می شود. این آسیاب ها با صرفه ترین نوع آسیاب بوده و قهوه پایدار و با دوامی تولید می کنند که برای مصارف مختلف می توان از آن استفاده کرد. البته به خاطر داشته باشید که این نوع پودر قهوه به نرمی و ریزی قهوه ای که با آسیاب سنگی آسیاب می شود، نیست.
- ریز کردن: بیشتر آسیاب های امروزی دانه قهوه را به تکه های ریز تبدیل می کنند. اگرچه نتیجه ی این کار همچون آسیاب نمودن است، برخی افراد عقیده دارند که تهیه ی پودر قهوه به این صورت، زیاد مناسب نیست.
آسیاب های برقی دارای تیغه های تیزی می باشند که با سرعت 20000 تا 30000 دور در دقیقه می چرخند. دانه قهوه ای که با این آسیاب ها پودر شود، یک دست نبوده و دارای دانه های ریز و درشت است. همچنین نسبت به پودر قهوه ای که با آسیاب سنگی به دست می آید، حرارت بالاتری دارد. از این آسیاب ها برای پودر نمودن انواع
ادویه جات هم استفاده می شود.
- کوبیدن: این روش مخصوص تهیه قهوه ترک است. قهوه ترک از قهوه ای تهیه می شود که آن قدر دانه را در هاون کوبیده اند که تبدیل به گرد قهوه شده است. این نوع قهوه به قدری ریز است که نمی توان برای مصارف مختلف از آن استفاده نمود. طرز تهیه قهوه ترک در قسمت نوشیدنی قهوه آمده است.
همچنین ببینید
