تعریف ضرب یا اقتران
هر یک از
اشکال چهار گانه قیاس اقترانی دو
مقدمه دارند که
صغری و
کبری نامیده می شوند.
هر یک از این دو مقدمه می تواند به چهار نحو، یعنی یکی از قضایای محصوره چهارگانه باشد.
به عبارت دیگر، صغری یا کبری، هر یک می تواند یکی از این چهار نوع قضیه باشد:
حال، وقتی صورت های چهارگانه صغری را در کنار صورتهای چهارگانه کبری قرار دهیم، از ضرب آن ها شانزده حالت و صورت برای هر قیاس اقترانی بدست می آید. (از ضرب 4× 4 ) که این مطلب در مورد همه شکل های چهارگانه قیاس صادق است.
هر یک از این حالت ها یا صورت ها
ضرب یا
اقتران یا
قرینه نامیده می شود.
به سخن دیگر،
ضرب یعنی صورتی که از تالیف دو مقدمه به وجود می آید.
بنابراین، هر یک از اشکال چهارگانه قیاس دارای شانزده (صورت) است.
ضروب منتج (نتیجه دهنده) و ضروب عقیم (بی نتیجه)
هر یک از اشکال چهارگانه قیاس دارای شانزده ضرب است؛ اما از این شانزده ضرب فقط بعضی حالت ها هستند که همیشه نتیجه می دهند(منتج هستند) و بقیه ضروب، عقیم می باشند.
برای نتیجه دادن هر شکل از اشکال چهارگانه، شرایطی وجود دارد که هر ضربی (از 16 ضرب آن شکل) واجد آن شرایط باشد، در آن صورت منتج است و هر ضربی که فاقد حتی یکی از آن شرایط باشد، عقیم است.
البته دو شرط عمومی نیز وجود دارد که در همه حالات منتج اشکال چهار گانه، صادق است.
این دو شرط عبارتند از:
1- هر دو مقدمه (صغری و کبری) با هم
جزئیه نباشند.
2- هر دو مقدمه (صغری و کبری) با هم
سالبه نباشند.
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه بنگرید به:
در قیاس ها یا اشکال منتج، روابط
حدود قیاس (
اکبر،
اصغر،
اوسط ) با یکدیگر و طرز تالیف و تنظیم مقدمات به نحوی است که ضرورتا نتیجه معینی می دهند. یعنی با در دست داشتن مقدمات و با توجه به طرز تالیف آن ها تمام انسان ها به یک نتیجه معین می رسند.
به همین دلیل توجه عمده
منطق دانان به همین اشکال منتج است؛ یعنی می خواهند بدانند از کدام ضروب و حالت ها همواره نتیجه های ضروری بر می آید.
در ادامه همین مطلب و آگاهی از شروط منتج هر شکل از اشکال چهار گانه قیاس، مراجعه کنید به:
منابع
- مجموعه آثار(شهید مطهری)، صفحه 94 و 95
- منطق مظفر، جلد 2، صفحه 30، 31، 33
- کلیات منطق صوری، صفحه 317 و 318
