گیاهی است علفی و پایا، نوع وحشی آن دارای میوه، گل و برگهای کوچکی است. انواع بزرگ آن که در بازار عرضه می شوند دو رگه هایی هستند که از تلاقی گونه آمریکای جنوبی با گونه امریکای شمالی در قرن 18 به دست آمده است.
گیاه دارای ساقه ای بر دو نوع خوابیده (مولد ریشه های نابجا و پایه های جداگانه) و قائم است. نوع اخیر ارتفاعی در حدود 8 تا 15 سانتی متر دارد و در انتها به گل ختم می شود. توت فرنگی برگهای سه برگچه ای دندانه دار و دمبرگ دراز و منتهی به سوش فیبری دارد. گلهای آن منظم به رنگ سفید و مجتمع به تعداد 2 تا 5 تائی و حتی بیشتر است. کاسه گل آن مرکب از 5 قطعه سبز رنگ است و 5 کاسبرگ فرعی نیز آنرا از خارج فرا می گیرد. در توت فرنگی کاسه و کاسبرگهای فرعی حتی پس از رسیدن میوه با آن باقی می مانند در داخل پوشش گل آن تعداد فراوانی پرچم جای دارد. در توت فرنگی نهج گل که از کاسبرگها احاطه گردیده است تدریجاً گوشتدار و دارای اندوخته های گلوسیدی فراوان می شود و همین قسمت است که به مصرف تغذیه می رسد. میوه حقیقی گیاه که به صورت دانه های کوچک و تیره رنگ در قسمت گوشتدار و خوراکی توت فرنگی جای دارند هر یک عبارت از یک فندقه محتوی یک دانه می باشد.
توت فرنگی ارقام مختلفی دارد که در بعضی تقسیم بندی ها به زودرس و میان رس و دیررس تقسیم می شوند.
آب و هوا : اگر چه توت فرنگی از آب و هوای نسبتاً سرد گرفته تا آب و هوای گرم کاشته می شود ولی بهترین آب و هوا مناطق نسبتاً گرم و ملایم و بویژه بدون امکان یخ زدن بهاره است. در نقاط سرد ناهموار، شیب جنوبی را به دلیل گرمای بیشتر ترجیح می دهد. کمبود نور به طور واضح اثر منفی روی مزه آن دارد. های مرطوب چندان برایش مناسب نیست چون گرفتار بیماریهای قارچی می شود. برعکس زمین مرطوب در هوای خشک و آفتابی را دوست دارد. شرایط آب و هوایی مناسب برای کاشت توت فرنگی به قرار زیر است :
1- بادهای شدید و دائم نداشته باشد.
2- سرمای دیررس بهاره در آن مطرح نباشد.
3- هوا به طور دائم مرطوب نباشد
4- آفتاب فراوان و گرم داشته باشد
5- خاک مرطوب همراه با هوای خشک و آفتاب زیاد برایش ایده آل است.
آبیاری توت فرنگی در دوران رسیدن میوه ها به آب فراوان نیاز دارد. پس از کاشت بوته ها باید آبیاری شده تا ریشه ها بتوانند فوری و براحتی با خاک تماس و ارتباط برقرار کنند. باید مواظب بود که خاک به طور دائم یا حتی به مدت زیاد (چند ماه) خیس نباشد. مرطوب بودن خاک برای گیاه کافی است. آبیاری کم یا ناقص تولید ریشه و ریشه دواندن را برای گیاه مشکل می کند و اگر زیاد طول بکشد در سال بعد میوه نخواهد داد. در مناطق خشک از اوایل بهار به محض باز شدن نخستین جوانه ها آبیاری را شروع کرده تا پایان برداشت محصول در فواصل معین (مثلاً هر سه تا چهار روز یکبار) ادامه می یابد.
خاک : توت فرنگی به خاکهای هوموس دار که به اندازه کافی و متناسب کود دریافت کرده باشد علاقمند است خاکهایی را که در آنها چمن و خیار می توانند رشد کنند برای کاشت توت فرنگی نیز مناسبند. زمینهای شنی زمانی خوبندکه اولاً تازه باشند. دوماً به اندازه کافی هوموس ، کود شیمیایی و حتی آب دریافت کنند. در زمینهای شنی اغلب گل دهی زودتر شروع می شود و زودتر محصول می دهد. pH خاک باید کمی ترش تا خنثی باشد یعنی 5/6 تا 5/7 مناسب است. بطور کلی توت فرنگی خاکهای سبک را بر خاکهای سنگین ترجیح می دهد.
در خاکی که برای کاشت توت فرنگی در نظر گرفته می شود. باید قبل از شخم زدن مقداری کود فسفره و پتاسی اضافه نمود سپس آنرا شخم زد. با این کار کودها به عمق و داخل خاک فرستاده می شود تا بهتر در اختیار ریشه ها قرار گرفته، جذب گیاه شود. قدرت نفوذ کود پتاسی بویژه کود فسفر به داخل خاک خیلی کم است. بر عکس آنها کودهای ازته خیلی راحت و اغلب سریع به داخل خاک نفوذ کرده، در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد در فصل بهار 300 کیلو اوره در هر هکتار 300 کیلو سوپر فسفات و 300 کیلو سولفات پتاس به خاک اضافه می کنند. و در فصل پائیز 300 کیلو سوپر فسفات برای هر هکتار و 300 کیلو سولفات پتاس در هر هکتار به خاک اضافه می شود. همراه با کودهای شیمیایی می توان کود حیوانی یا کمپوست را هم روی زمین ریخته آنگاه با یک شخم همه آنها را به داخل و عمق خاک منتقل کرد. مقدار آن برای کود گاوی کهنه پوسیده 60 تا 80 تن در هکتار می باشد.
تاریخ و فواصل کاشت
در زمین اصلی گیاه را با فاصله 25×50 سانتی متر می کارند.
ازدیاد بوته های توت فرنگی از دو راه امکان پذیر است :
1- جنسی : بوسیله بذر 2- غیر جنسی : به وسیله ساقه های رونده
1- ازدیاد جنسی بوسیله بذر : برای اینکار میوه کاملاً رسیده قرمز تیره را که به محض دست زدن از گیاه جدا می شود، در چند ظرف کاملاً پهلوی هم می چینند بطوریکه میوه ها به همدیگر فشرده باشند. سر ظرفها را بسته و چند روزی صبر نموده، تا شل شوند. آنگاه آنها را بهم زده در یک ظرف می ریزند رویشان تنها آب اضافه نموده که میوه ها را بپوشاند. سپس در نقطه ای نسبتاً ملایم بمدت 24 ساعت گذاشته تا تخمیر شوند. سپس داخل غربالی ریزریخته زیر آب پرفشار بذر را از آن جدا می کنند سرانجام بذرها را در سایه خشک نموده تا زمان کاشت در پاکت می گذارد.
2- ازدیاد غیر جنسی : که امروز تقریباً منحصراً از این روش در ازدیاد توت فرنگی استفاده میشود که خود به دو روش صورت می گیرد.
الف) کاشت بافت که با کاشتن مرسیستم در داخل مواد غذایی به بافت امکان رشد و ازدیاد می دهند در این روش از هر گیاه می توان سالیانه هزارها گیاه تازه بدست آورد.
ب) ازدیاد ساقه های رونده : ساقه های رونده پس از کمی رشد، گیاه تازه ای تولید می کنند روی هر ساقه رونده معمولاً چند گیاه تولید میشود گیاه مادر باید یکساله باشد و از ساقه رونده اش قویترین گیاه تولید شده را انتخاب می کنند جدا کردن گیاهان دختر از ساقه های رونده بهتر است زمانی صورت گیرد که هوا ابری باشد.
هنگام برداشت و جدا کردن گیاه دختر باید مقدار زیادی ریشه به گیاه چسبیده باشد. بهتر است دو هفته قبل از انتقال گیاه دختر به باغ تازه آنرا از گیاه مادر جدا کرده تا گیاه دختر در این مدت مستقلاً زندگی و رشد کرده و بهتر ریشه در داخل زمین بدواند و ریشه هایش را زیاد تقویت کند.
بذرها را در خاک برگ یا تورب به فاصله تقریبی 30 میلی متر در گلدان یا جعبه می کارند در کاشت با دست بذر را با ماسه بادی یا شن ریز و خشک خوب مخلوط کرده روی زمین می پاشند تا بذرها به فاصله های تقریباً مساوی پخش شوند. خاک را خوب فشار داده رویش کمی خاک نرم یا شن ریز می پاشند روی گلدان را با یک شیشه پوشانده رویش روزنامه می گذارند چون نور خورشید، مانع رشد بذر می شود. مجموعه باید همیشه مرطوب باشد لذا نسبت به فصل کاشت روزانه 1 تا 3 بار با آبپاش نرم آرام آب می دهند. وقتی بذر شروع به رشد کرد باید درهوای ابری روزنامه ها را از سرگلدانها برداشته ولی در آفتاب دوباره رویشان را گذاشت.کاشت بذر را در هوای آزاد می توان از اوایل اردیبهشت آغاز نمود.کاشت بذرها باید گرم و دور از باد باشد. در روی یک خاک خوب (خاک برگ) یک لایه به قطر 4 انگشت از خاکی که 2 قسمت آن از خاک مخلوط با کود حیوانی خشک غربال شده و یک قسمت شن باشد، استفاده می کنند. از کمپوست و تورب هم می توان به همین منظور استفاده کرد. سطح بالایی این خزانه را غلتک می زنند یا با دست فشار می دهند. پس از بذر پاشی زمین را دوباره غلتک می زنند تا بذر بتواند بهتر با خاک تماس گرفته و آب مورد لزوم رشدش را جذب کند آنگاه خاک مخلوط با کود حیوانی را که قبلاً سائید شده است روی خزانه غربال می کنند تا آنرا خوب بپوشاند. در هوای خشک باید سه بار در روز با‌آبپاش نرمی آبیاری کرد. به محض اینکه بذرها 2 تا 3 برگ به بزرگی نخود زدند باید آنها را در جعبه چوبی پر از خاک باغبانی که به اندازه کافی کودهای حیوانی و شیمیایی دارند، نشاء کرد. فاصله گیاهان از یکدیگر 3 تا 4 انگشت است. درب جعبه باید تا زمانیکه گیاهان ریشه داده و آغاز به رشد کنند، بسته باشد. در مقابل نور خورشید باید به آنها سایه داد. در صورتیکه گرمای داخل جعبه از 20 درجه تجاوز نمود باید درب جعبه را کمی بار نمود. زمانیکه ارتفاع گیاهان به 3 انگشت رسید پنجره را بر می دارند. از این تاریخ هر هفته آنها را با محلولی از 10 لیتر آب و 25 گرم کود شیمیائی مخلوط آبیاری می کنند. پس از آنکه گیاه خوب رشد کرد آنها را در بستر نهائی با فاصله های 25×50 سانتی متر می کارند.
کاشت ساقه های رونده : کاشت گیاهانی با ساقه های رونده در بهار و تابستان و پائیز امکان پذیر میباشد. تعیین دقیق زمان برداشت آن به آب و هوای منطقه و نوع خاک بستگی دارد. در مناطقی که آب و هوای مناسب برای کاشت گیاه دارند (مثل اغلب نقاط مرکزی ایران) حتی از اواسط تیر ماه می توان آنها را کاشت . مهم این است که گیاه را با تمام ریشه ها و خاکهای اطراف آن بیرون آورده و در جای اصلی کاشت. آبیاری بعد کاشت از ضروریات می باشد.
در توت فرنگی هرس وجود ندارد بلکه بجای آن موضوع حذف مطرح است یعنی هنگام باردهی بوته‌های کم محصول را کنده دور می اندازند و به جایشان بوته هایی تازه که از قدرت و پرمحصول بود نشان اطلاع دارند اوایل تابستان می کارند تا زمان لازم وجود داشته باشد که به اندازه کافی ریشه و برگ و جوانه زده و تا بهار سال بعد برای محصول آماده گردند. همیشه باید گیاهان پر محصول و عالی را بادقت علامت گذاری کرد. البته بوته های پر محصول معمولاً کمتر ساقه های رونده می دهند برای مجبور کردن بوته به ساقه رونده دادن باید بوته هایی که سال قبل علامت گذاری شده اند را نگذارند در سال بعد میوه بنشینند بدین طریق که گلهایشان را با دست چیده دور می اندازند تا بجای میوه ناچار به دادن ساقه های رونده شوند در مقابل به آبیاری آنها توجه زیادی می شود.
دراز دیاد بوته ها 4 عامل مهم است (1) انتخاب بوته های پرمحصول (2) علامت گذاری آنها (3) چیدن گلها در سال بعد (4) آبیاری نسبتاً زیاد
مراقبتهای گیاه توت فرنگی غیر از حذف، مبارزه با بیماریها و آفات میباشد. سه دسته بیماری و آفات در گیاه وجود دارد که عبارتند از : حیوانی – قارچی و ویروسی.
الف) حیوانی : اغلب انگلهای توت فرنگی بود و از گیاه آن تغذیه می کنند و یا عامل تخریب آن هستند که مهمترین آنها عبارتند از : موش کور، موش معمولی یا موش خانگی – شفیره‌های کفشدوزکها، کنه ها و نماتدها.
ب) قارچی : مهمترین آن قارچ خاکستری ( Botrytis cinerea) می باشد.
ج) ویروس : ویروسها بیشتر از همه به برگهای گیاهان حمله می کنند مثل بیماری موازئیک
اگرهر بوته را در نیمه اول تابستان روی زمینی خوب وکود داده بکارند در بهار سال بعد (پس از حدود 9 ماه) به محصول می نشیند.چیدن میوه ها بهتر است صبح زود یعنی زمانیکه میوه ها هنوز سرد و سفت هستند انجام گیرد در باغهای کوچک و میوه ها را زمانیکه کاملاً قرمز شده اندمی چینند ولی در مزارع بزرگ که میوه ها را به نقاط دور دست می فرستند میوه ها را زمانی که هنوز سفت هستند می چینند و این زمانی است که هنوز نوک میوه ها سفیدند. توت فرنگی را می توان در سردخانه و در دمای 2 تا 4 درجه بالای صفر به مدت یک هفته نگهداری کرد. هنگام چیدن میوه را باید با 2 انگشت و انگشت سبابه چید بدین طریق که با ناخن میوه را با کمی از دسته اش قطع کرد. همین کار را بوسیله قیچی هم می توان انجام داد.
در نواحی کوهستانی مختلف ایران به حالت وحشی می روید در ارتفاعات البرز، آذربایجان، قره داغ (حسین بگلو عمارلو و داماش (در ارتفاعات 2000 متری) چرم کش : بین بیورزن ، زردچین و کبوتر چاک پرورش نژادهای مختلف توت فرنگی در ایران معمول است.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
