با وجود گسترش اسلام در اقصیٰ نقاط ایران، تا مدت‌ها معمارى ایران بر عناصر گذشته استوار بود. پس از آن هنرمندان مسلمان با تکیه بر عناصر گذشته بخصوص هنر دوره ساسانى و با الحام از روح اسلامی، ابداعاتى در معمارى جدید این دوران بنیان گذاردند. با ورود اسلام و گسترش آن، نیاز به احداث بناهاى جدید، موجد بناهایى از قبیل مسجد، مدرسه، پل، کاروانسرا و ... گردید. احداث مساجد اولیه داراى اهمیت بسزایى بوده و مسجد بعنوان بزرگ‌ترین بناى هر شهر و روستا، هم محل انجام فرایض و اقامهٔ نماز بود و هم بعنوان مرکز اجتماعی، سیاسى و ادارى بشمار مى‌رفت. مسجد محل اجتماع مسلمانان، اقامتگاه مسافران، پناهگاه مستمندان و محل درس و بحث طلاب، اعلام جنگ، اخذ مالیات و ... بود؛ به همین دلیل در زندگى مسلمانان نقس مهمى را ایفا مى‌نمود. مساجد اولیه بناهاى ساده‌اى بودند، در محوطه‌اى مربع یا مستطیل شکل و رو به قبله، که با دیوارهاى خشتى ساخته مى‌شدند. از مساجد اولیه در ایران نمونه‌هاى زیادى برجاى نمانده، اما طبق متون تاریخى در قرون اولیهٔ اسلام، معمارى ایران، ادامهٔ معمارى ساسانى بوده است. مسجد شوش و فهرج از قدیمى‌ترین نمونه‌هاى مساجد ایران در دوران اسلامى هستند. در محوطهٔ باستانى شوش ضمن کاوش‌هاى باستان‌شناسی، بقایاى مسجدى کشف شد که طرحى ساده داشت و شبستانى ستوندار در یک طرف آن قرار گرفته بود. این بناى خشتی، فاقد تزئینات بوده است. مسجد فهرج یزد نیز به اعتقاد معماران و محققان، متعلق به صدر اسلام است. ویژگى‌هاى این مسجد، معمارى ساسانى را بیاد مى‌آورد.
تاریخانهٔ دامغان بناى دیگرى است که محققان تاریخ احداث این بنا را حدود سال ۳۰۰ هجرى مى‌دانند. این بنا با الهام از شیوهٔ معمارى ساسانى در ایران بنا شده است. این مسجد داراى حیاط بزرگى به شکل مربع است و رواق‌هایى با طاق ضربى اطراف آن را فرا گرفته است. در طى قرون این بنا بارها بازسازى شده و منارهٔ آجرى زیبایى در عهد سلجوقى به آن اضافه گردیده است.
با تأسیس سلسلهٔ امویان در دمشق و عباسیان در بغداد، معمارى دچار دگرگونى شد. بناهاى قبة‌الصخره و مسجد جامع دمشق و مسجد سامره حاصل این تحول هستند. این بناها نیز در شیوهٔ معمارى و در تزئینات از معمارى ساسانى الهام گرفته‌اند.
از دیگر شکاهکارهاى معمارى صدر اسلام، آرامگاه اسماعیل سامانى است. این بنا مربع شکل است و مقبره‌اى است داراى گنبد نیم‌دایره، که در چهار گوشهٔ آن چهار گنبد کوجک بنا شده است. شیوهٔ گنبدسازى آن شبیه معمارى پارتى و ساسانى است. این بنا ساده و موزون است و در سطوح داخلى و خارجى تزئینات فوق‌العاده‌اى بکار رفته که این بنا را در زمرهٔ شاهکارهاى معمارى صدر اسلام قرار داده است. این بنا داراى چهار در ورودى در چهار ضلع است.
مسجد نائین یا مسجد علویان از دیگر بناهاى این دوران است. این بنا نیز طاق‌هاى هلالى دارد. تزئینات آن یادآور سنت‌هاى گذشته است. اهمیت این مسجد در منبر و درب زیباى منبت‌کارى شدهٔ آن است. منبر داراى کتیبه‌اى به تاریخ ۷۱۱ هجرى و به خط نسخ است، که در زمینهٔ آن نقش شاخ و برگ کنده‌کارى شده است. در واقع منبر در قرن هشتم هجرى به این مجموعه بنا اضافه شده است. این بنا چند بار مرمت و تعمیر گردیده است.
از دیگر مساجد اولیهٔ اسلام، یکى مسجد جامع نیریز است و یکى مسجد جامع شیراز. از دیگر شاهکارهاى معمارى صدر اسلام، آرامگاه قابوس در دشت گرگان است، که از قدیمى‌ترین برج‌هاى آرامگاهى است که طبق کتیبهٔ آن در ۳۹۷ هجرى بنا شده است. شهر گرگان از شهرهاى معروف دورهٔ اسلامى است که در سال ۶۱۸ هجرى با حملات مغولان ویران شد. کشفیات باستان‌شناسى در این شهر نشان داده است که از قرن دوم تا هفتم هجرى این شهر از نظر معمارى و تزئینات معمارى و نیز توسعهٔ هنرهاى کاربردى شکوفایى خاصى داشته است.
پل - بند امیر در شیراز و رباط ماهى یا چاهه بر سر راه مشهد - مرو نیز از نمونه‌هاى معمارى این دوران بشمار مى‌رود.
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 252
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!