هنر مانوی از همان آغاز ظهور آیین مانی _ حدود سه قرن پیش از ظهور اسلام _ که روزگاری زبان شاخص و زنده‌ی تصویری ایرانی بود به عنوان عاملی کاربردی برای تعیین،توجیه و تبلیغ آموزه‌های آن و ثبت و ضبط و بیان اصول آیین مذکور به کار گرفته شد. به همین دلیل علی رغم این که آیین مانی از میان رفت تامدت‌ها و پس از آن ،هنر مانوی هم چنان در فرهنگ ایرانی به عنوان نیروی پویا و پایدار به شمار می رفت.ضمن این که به موارد ذکر شده، باید وجود تشکیلات پنهانی و تبلیغات مجادله آمیز و توسعه یافته‌ی این آیین را اضافه کرد.
مانی ( 215 / 216 – 277 م ) به ادّعای نبوّت و انگاره‌ی تبلیغ عقاید دینی خود،که مجموعه ای از اعتقادات و نظریات بودایی ،مهرپرستی ،مسیحیت و زرتشتی بود نقاشی را به عنوان `ابزار مناسب` برگزید. این زبان تصویری به سرعت فراگیر شد و حتّی به بیرون از مرزهای ایران از آسیای مرکزی گرفته تا کره و ژاپن و چین راه یافت و مقامی ارجمند و والا یافت. از این رو نقّاشی که از ارکان آیین وی به شمار می رفت به تزیین و مصوّرسازی کتاب‌ها به کار گرفته شد و ضمن همبستگی با کتاب به نوعی ترقّی و پذیرش اجتماعی در کشور دست یافت.
به دستور مانی ،تالارهایی به نام `نگارستان` ساخته شد و دیوارهای آن‌ها با نقّاشی‌هایی بر اساس فلسفه ی آیین او و با مضامینی چون خلقت انسان و سرنوشت وی تزیین شد.این روش بعدها در آیین `سنطوری` راه یافت و سپس کلیسا نیز آن را برگزید. زیبایی و چشم نوازی نسخه‌های مانوی موجب شده بود آن ها در قرن پنجم تا یازدهم هنوز هم در خزانه‌ی `غزنه` نگهداری شوند و بخش هایی از این مجموعه احتمالاً به سلطان محمود،شاه هنرپرور غزنوی،تعلّق داشت.
در هنر مانوی تأثیر هنر ساسانی هویداست و حواشی آثار با آرایه و زینت‌های گیاهی پوشیده است. شاخ و برگ‌های گیاهی در هنر مانوی ظاهراً بر گونه‌ای بیان تصویری خیالی و معروف جانوران نسخه منافع الحیوان استوار شده است.مانویان سطوح نقّاشی خود را معمولاً قبل از اجرا می کوبیدند تا محکم شود،سپس خطوط مرزی آثار خود را با مرکب قرمز یا سیاه طراحی کرده و در نهایت با رنگ‌های مختلف پر می کردند و در این کار نهایت دقّت و ظرافت را به کار می‌بردند. مانی به وسیله ی نقّاشی می کوشید که معانی و مفاهیمی هم چون سیرت زیبا و زشت و خوبی و بدی را به تصویر بکشد. بر این اساس، نیکویی و نیکوکاران را به زیبایی و انسان‌های زشت‌خو را به شکل هیولای نفرت انگیزی نقّاشی می‌کرد تا بر مخاطبان خود تأثیر بگذارد.
طراحی و رنگ در آثار نقّاشی مانوی تند و صریح و آثار مملو از رنگ‌های قرمز، ارغوانی در زمینه‌ی آبی فیروزه ای و شاد و انواع سبزها به همراه نقره و طلای فراوان برای جلا و تشعشع است.رنگ زرد طلایی که مانی بسیاری از نقّاشی های خود را با آن می آراست،رنگی است که نماد نور و بی وزنی است.در آثار مانوی ،همواره این رنگ به جای نور و روشنی ،آخرت،پادشاهی و سلطنت جاوید و هم چنین معرفت و دانایی به کار گرفته می شد . به اعتقاد مانی،مدارج تکامل روح بسیار متنوّع است. هم چنین نفوس از خورشید به آسمان و فضای لایتناهی با ستونی از نور فاخر و با شکوه می پیوندند و در این سیر،خورشید به عنوان نمادی از منزلگاهی برای تزکیه به شمار می رود.
در گذشته پایه و اساس نقّاشی در لباس های ایرانی بر نگاره ها و نگارگری مانوی استوار بود،زیرا علاوه بر مواردی که ذکر شد هنرمندان مانوی پس از گسترش اسلام و اضمحلال حکومت ساسانیان با نظام جدید همکاری کردند و به تزیین قصرها و اماکن عمومی و خصوصاً تصویر کردن کتاب های غیر مذهبی پرداختند.پس از مدتی مانی و آیین وی مورد خشم موبدان واقع شد،از این رو وی برای نجات جان خویش به شرق گریخت و در آن جا به رواج آیین خود ادامه داد. آیین مانی با مخالفت‌های روحانیون مسیحی و زرتشتی تا ظهور اسلام همراه بود پس از اسلام نیز تا مدّتی کوتاه پیروان او با فضایی بازتر روبرو شدند،امّا با فشار حکومت های اسلامی تارومار شدند و بسیاری از آنان به سوی سرزمین های شمال و شرق ایران گریختند.حاکمان اویغور ترکستان به دین آنان گرویدند و حتّی فرمانروای چین آیین مانی را پذیرفت.
بدین ترتیب اویغورها و پایتختشان به مرکز فعالیت فرهنگ و هنر مانوی مبدّل شد،هر چند آیین مانوی و در نتیجه هنر آن تا چین نیز پیش رفت. در یک متن چینی آمده‌است که به سال 231 ه.ق سرداران، عُمال خود را وادار می کردند که کتاب‌های مصوّر دینی و نقّاشی‌های مانویان را گردآوری کنند و در میادین و معابر بسوزانند. این نحوه‌ی برخورد با آیین مانی به سال 311 ه.ق در بغداد نیز روایت شده است .فردوسی و فرّخی نیز در اشعار خود از مانی `سخن` به میان آورده‌اند. مانی به سال 277 ه.ق (و به قولی 274) و در زمان سلطنت بهرام اوّل به قتل رسید.
«دکتر مرتضی گودرزی»
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 252
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!