| خزه‌ها (Bryophyta) شاخه‌ای از گیاهان هستند که جزء ابتدایی‌ترین گیاهان محسوب می‌شوند. این شاخه از گیاهان خود به رده‌هایی تقسیم می‌شوند. |
مقدمه
خزه‌ها گیاهانی هستند که در مکانهای مرطوب و مردابی می‌رویند و نمونه‌هایی از آنها که در آبهای شور زندگی می‌کنند دیده شده است. تخته سنگها و تنه درختان در نواحی مرطوب و جنگلها پوشیده از یک قشر خزه است. گروهی ابتدایی از گیاهان را تشکیل می‌دهند که آثار سنگواره‌ای آنها در
دوره دونین و
کربونیفر مشاهده شده است. فاقد گل هستند که دستگاه رویشی آنها از
ساقه و
برگ تشکیل شده است.
دستگاه آوندی مشخصی در آنها دیده نمی‌شود و بجای
ریشه کرکهای یک یا چند یاخته‌ای به نام
ریزوئید عمل جذب مواد را برای آنها انجام می‌دهند.خزه‌ها چرخه زندگی مخصوص به خود را دارند که با چرخه زندگی گیاهان متعلق به شاخه‌های دیگر متفاوت است. در این گیاهان وجود
گامتوفیت طولانی و بسر بردن
اسپروفیت روی گامتوفیت یکی از ویژگیهای چرخه زندگی است.
ساختمان دستگاه رویشی
یک خزه به ظاهر دارای دستگاه رویشی مشابه
گیاهان گلدار می‌باشد. یعنی دارای ساقه راست با تقارن محوری و ندرتا صفحه‌ای و پوشیده از برگهای مرتب است. ولی باید دانست که این تشابه ظاهری است و تنه خزه هرگز دارای ریشه واقعی نیست. بلکه کرکهای یک یا چند یاخته‌ای ریزوئید نامیده می‌شود و از لایه خارجی ساقه منشا می‌گیرند کار ریشه را انجام می‌دهند. بافت آوندی حقیقی وجود ندارد و دارای روزنه نیست و از طرفی تمام سلولها
هاپلوئید هستند. در گروهی از خزه‌ها به نام
هپاتیکها ساقه برگدار گیاه به شکل صفحات پهن با تقارن صفحه‌ای دیده می‌شود که قابل مقایسه با
ریسه‌های جلبکها می‌باشد.
ساختمان دستگاه زایشی
خزه‌ها گیاهانی هستند که اندامهای جنسی مولد
گامت آنها به دو شکل دیده می‌شود.
آنتریدی که در آنها آنتروزوئیدها یا گامتهای نر بوجود می‌آیند و
آرکگون که در آنها گامت ماده یا اووسفر تولید می‌شود.
آنتریدی
آنتریدی به شکل کیسه‌ای است با جدار نازک که از یک ردیف سلول ساخته شده است. در داخل آنتریدی یاخته‌هایی قرار گرفته‌اند که مستقیما به یاخته‌های مادر آنتروزوئید تبدیل می‌شوند.
هسته این یاخته دوکی شکل است و دیواره یاخته از بین می‌رود و در انتهای آن دو تاژک بوجود می‌آید و یک آنتروزوئید یا گامت نر شکل می‌گیرد. آنتریدی غالبا از راس خود پاره می‌شود و آنتروزوئیدها را به خارج پراکنده می‌کند و گامتهای نر که قدرت تحرک دارند با شنا کردن در آب اطراف گیاه خود را به آرکگون می‌رسانند.
آرکگون
اندام زایشی ماده یا آرکگون به شکل یک بطری دیده می‌شود که دیواره آن از یک ردیف یاخته ساخته شده است. آرکگون شامل بخش گردن و بطن است. در داخل بطن یاخته مادر گامت ماده وجود دارد. که این یاخته بوسیله
تقسیم به دو یاخته نامساوی تقسیم می‌شود. یاخته بزرگتر گامت ماده را می‌سازد. آنتروزوئید پس از ورود به بطن آرکگون با یاخته اووسفر ترکیب شده و سلول تخم را بوجود می‌آورد که بلافاصله در اطراف آن دیواره سلولزی تشکیل می‌شود. با تشکیل تخم
مرحله گامتوفیتی گیاه پایان می‌یابد و
مرحله اسپروفیتی آغاز می‌شود.
تبدیل تخم به گیاه کامل
تخم بلافاصله بعد از تشکیل در داخل آرکگون تقسیمات مکرر خود را آغاز می‌کند و
جنین را بوجود می‌آورد. در این مرحله جنین کاملا بوسیله آرکگون پوشیده شده است. ادامه رشد جنین و تشکیل
اسپروگون باعث می‌شود تا آرکگون پاره شود. قسمت بالای آرکگون همراه با رشد جنین به بالا کشیده می‌شود و در راس کپسول یعنی قسمت اصلی اسپروگون قرار می‌گیرد. همه این موارد در روی گیاه که همان گامتوفیت است صورت می‌گیرد و از مواد غذایی گامتوفیت استفاده می‌کند.
ساختمان اسپروگون
اسپروگون یا بخش اصلی اسپروفیت گیاه شامل 3 قسمت است.
پایه که در لابه لای بافتهای گیاه قراردارد و مواد غذایی برای اسپروگون را تهیه می‌کند ،
تار که وسیله ارتباط کپسول و پایه است و
کپسول که دارای ساختمان پیچیده‌ای است و در داخل آن اسپورها یا هاگ در نتیجه
تقسیم میوز یاخته‌های مادر اسپور بوجود می‌آیند. با تشکیل اسپور مرحله اسپروفیتی گیاه خاتمه می‌یابد و مرحله گامتوفیتی آن آغاز می‌شود. هر گاه اسپور در محیط مناسب قرار بگیرد رویش کرده و رشته سبز رنگ و منشعبی به نام
پروتونما بوجود می‌آید. در نقاط مختلف پروتونما جوانه‌های سبز رنگی دیده می‌شود که نهایتا هر کدام از آنها به یک گیاه خزه تبدیل می‌شوند.
رده بندی خزه‌ها
این شاخه از گیاهان در سه رده مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
رده خزه‌های اصلی
خزه‌های اصلی (Bryosida) دارای تقارن محوری هستند و مشخصاتی که در مورد خزه‌ها ذکر شد بیشتر متعلق به این گروه است. مهمترین راسته‌های این رده عبارتند از:
راسته خزه‌های اصلی (Bryales) و
راسته خزه‌های توربی یا باتلاقی (Sphagnales).
رده هپاتیکها
هپاتیکها خزه‌هایی هستند که دستگاه رویشی آنها به شکل نوارهای پهن و با ساقه برگی شکل با تقارن صفحه‌ای می‌باشند. این گیاهان از نقطه نظر ظاهری ساختمان متفاوتی را باهم نشان می‌دهند و در بین آنها انواعی به صورت هپاتیکهای برگدار که نشان دهنده شباهت آنها با خزه‌های اصلی است. گروهی دیگر به صورت خزه‌های دارای تال دیده می‌شوند که شباهت آنها بیشتر با
جلبکهای سبز است. هپاتیکها دارای پروتونمای کوچک یا فاقد آن هستند. مهمترین راسته این رده
راسته Marchantiales می‌باشد.
رده شاخ واشها
گروه کوچکی از گیاهان را تشکیل می‌دهند که سابقا در گروه هپاتیکها رده بندی می‌شدند ولی امروزه مستقل هستند. گامتوفیت آنها به صورت تال کوچکی به ابعاد 15 - 5 میلیمتر است که در هر دو سطح آن روزنه دیده می‌شود و در کلیه بافتهای آن
کلروپلاست دیده می‌شود. از این گیاهان می‌توان به
آنتوسروز و
نوتوتیلا اشاره کرد.
مباحث مرتبط با عنوان
