یورش سه ساله
«790- 788 ق/ 1388- 1386»
امیر گورکان در 788هجری، دومین یورش خود را آغاز کرد که مدت سه سال به طول انجامید. در این یورش تیمور، بار دیگر، در همه جا دست به کشتار و ویرانی زد.
او در طی
اولین یورش قبلی خود، با ایجاد رعب و وحشت، و بنای کله مناره های دهشت بارش، روحیه مقاومت مخالفان خود را به شدت تضعیف کرد ، بطوریکه با این عمل راه گسترش فتوحات آینده را برای خود هموار ساخت.
حمله به مازندران
در دومین یورشش، از
خراسان به
ری و
مازندران تاخت که در بین راه،
خواجه علی سربدار و
سید کمال الدین مرعشی نیز به لشگر او پیوستند .
به این ترتیب او برای بیرون آوردن
بغداد از دست
سلطان احمد جلایری، سعی و کوشش زیادی نمود.
حمله به لرستان
نخست به
لرستان کشید و ملک عزالدین سر را در حمله ای که به
خرم آباد انجام داد، مغلوب کرد؛ هر چند که سردار و متحدش خواجه علی سربدار در این جنگ هلاک شد «788 ق/ 1386 م»
به این ترتیب او ملک عزالدین را به اسارت گرفت، و خرم آباد و بروجرد را به دست کشتار و ویرانی سپرد .
حمله به آذربایجان
سپس از لرستان ، آهنگ آذربایجان کرد.
گذشته از آن سلطانیه و تبریز را نیز از دست
سلطان جلایر بیرون آورد. بعلاوه
گرجستان و ارمنستان را تقریباً بی هیچ مشقتی تسخیر کرد. سپس
قارص،
تفلیس، و آن اخلاط را تسخیر کرد.
حمله به دیاربکر(شرق ترکیه فعلی)
در این هنگام
قرا یوسف ترکمان، متحد
سلطان احمد جلایر در
دیار بکر با وی به مخالفت برخاست، اما چون نتوانست در برابر سپاهش مقاومتی از خود نشان دهد ، گریخت و با فرار او در دیار بکر، غارت و کشتار و ویرانی برپاشد .
حمله به فارس
رابطه با آل مظفر
تیمور از آنجا به قصد تنبیه زین العابدین
آل مظفر که از قبول طاعت اش سرپیچی کرده بود، عازم
فارس شد.
با توجه به اینکه
شاه شجاع آل مظفر، در پایان عمر، طی نامه ای که به تیمور نوشت، زین العابدین را به او سپرده بود. در آغاز یورش دوم، تیمور فرستاده ای به
شیراز روانه کرد که در پی آن از زین العابدین خواست تا بر طبق وصیت پدر به خدمت وی بشتابد.
امّا زین العابدین نه تنها به این پیام هیچ توجهی نکرد بلکه به فرستاده تیمور نیز اجازه بازگشت نداد. تیمور که از این رفتار زین العابدین به خشم آمده بود تنبیه او را لازم دید.
حمله به اصفهان
او در عزیمت به فارس از طریق
همدان به
اصفهان تاخت. حکمران اصفهان نیز از درِطاعت در آمد با این وجود فاتح بی گذشت، مالیات سنگینی از مردم برای لشکرش مطالبه کرد.
چون لشکر در کار وصول مالیات، خشونت از خود به خرج داد و به تجاوزات و غارت پرداخت ، اهل اصفهان سر به شورش برداشتند «ذی الحجه 789 ق/دسامبر 1387 م بطوریکه تعدادی از سربازان تیمور در این شورش کشته شدند.
سرکوب شورش اصفهان
انتقام تیمور وحشیانه بود؛ هنگامیکه
امیر گورگان، دستور قتل عام را صادر کرد بالغ هفتاد هزار تن و به روایتی دویست هزار نفر در آن واقعه کشته شدند. از آن گذشته نزدیک به پنجاه کله منار هم در اطراف حصار شهر به وجود آورد که پیش از سه هزار جمجمه انسانی مصالح بنای آنها شد.
شورش اصفهان، که از یک آشوب کوچک به یک آشوب عام تبدیل شد، در واقع تیمور را غافلگیر و به شدت «دستپاچه» کرد. بطوریکه، صاحبقران، در فرونشاندن آن از هیچ گونه خشونت و رذالتی خودداری نکرد.
مقاومت مردم اصفهان
از طرفی یک ماجراجوی روستایی، به نام علی کج پا، مردم را به خودداری از پرداخت باج تشویق کرد. به همین خاطر جمعیت انبوهی گرد او جمع آمدند .
در مقابل لشکر فاتح نیز برای متفرق کردن مردم، بی رحمی های بسیاری از خود نشان داد و مقاومت عامه مردم تعدادی تلفات از لشگر تیمور نیز بهمراه داشت.
دستور تیمور بر قتل عام
در این جریان که خشم و وحشت تیمور را دیوانه کرده بود، فرمان داد تا دسته ای «ده هزاره»، «هزاره» و «صده» ازمجموع سپاهیانش تشکیل شود تا هر یک به تعداد افراد جوخه خود، سرهای بریده را به «محسبان صاحبقرانیه» ( یعنی مأمورین حساب و کتاب دربار تیمور ) تحویل دهد.
ماموران نیز در اجرای حکم فاتح حداکثر شدت عمل را از خود نشان دادند بعلاوه سربازان دست به کشتار مردم اعم از پیر و جوان و زن و مرد کودک زدند.
حکایت وحشتناک سرگشتگی
در این بیان سربازانی بودند که توان اجرای اینهمه وحشیگری را نداشتند. به همین خاطر به روایت میرخواند، از مورخان آن عهد، سرهای بریده را از مأمورین قبلی می خریدند و به محاسبان تسلیم می کردند.
چنانکه در آن هنگامه و غوغا، خرید و فروشی مهیب به راه افتاد؛ به قول
میر خواند در اوایل روز هر سر بریده به بیست دینار معامله می شد ولی در پایان روز چون هردسته ای که سهمی را برعهده داشت که به خزانه سلطان سپرده بود، بهای سر آدمی به نیم دینار تنزل می کرد و دیگر خریداری برای آن پیدا نمی شد.
با اینحال کشتار همچنان ادامه داشت بطوریکه ترکان
سمرقند هر که را می یافتند، سر می بریدند.
تسلیم شدن شیراز در برابر تیمور
با این قتل و عام وحشیانه، که تیمور، کله منارهای اصفهان را بعنوان مقدمه سپاه خویش بکار برده بود ، وحشت ترکان سمرقندی در تمام دلها جا می گرفت.
به همین خاطر
شیراز، مقصد اصلی تیمور، تسلیم شد و زین العابدین به جانب بغداد و به درگاه سلطان احمد جلایر گریخت، اما در میان راه در حوالی شوشتر، به دست پسر عموی خود
شاه منصور گرفتار شد که او زین العابدین را در قلعه سلاسل زندانی کرد.
در این میان چون سلطان احمد فرمانروای
کرمان و پسر عموی دیگر یعنی
شاه یحیی. فرمانروای
یزد- با تیمور از در طاعت در آمدند، شیراز وحشت زده بدون هیچ مقاومتی تسلیم شد «789 ق/ 1387 م».
فرار شیراز از قتل عام
اهل شیراز، بهای سپاه فاتح را پذیرفتند. و بدون هیچ گونه تعللی نیز پرداخت کردند . بدینگونه اهالی شیراز از ویرانی و کشار جان سالم به در بردند.
به این ترتیب اگر آنگونه که از روایت افسانه آمیز
دولتشاه سمرقندی بر می آید صحت داشته باشد ملاقات تیمور با حافظ شیرازی باید در همین ایام اتفاق افتاده باشد.
بازگشت به ماوراءالنهر
در هر صورت لشکرکشی به فارس ناتمام ماند. با آنکه شیراز به دست تیمور افتاد، اما زین العابدین از چنگش گریخت.
در این هنگام، خبر شورش هایی که در
خوارزم و
دشت قبچاق روی داده بود، تیمور را وادار کرد تا با شتاب فارس را به قصد
ماوراءالنهر ترک گوید.
به همین خاطر فارس را بین سلطان احمد و سلطان یحیی تقسیم کرد و خود بی تأمل به
سمرقند بازگشت.
نافرمانی در ماوراءالنهر
ولی در این بین توقتمش خان، فرمانروای دشت قبچاق- که تیمور خود، او را در آنجا امیر کرده بود، به تحریک دوغلات- فرمانروای سابق آن دیار- برضد تیمور سر به شورش برداشت.
دو غلات از سمت
فرغانه و توقتمش از جانب
بخارا، ماوراءالنهر را معرض هجوم سپاه خویش قرار داده بودند .
در بی آن اهل خوارزم نیز سر به شورش برداشتند که به این ترتیب تمام ماوراءالنهر دچار نوعی آشوب شد.
سرکوب شورش ها
رفع این شورشها و دفع تمام این مدعیان مدت چهار سال و نیم «از 789 تا 794 ق/ 1387 تا 1392» برای تیمور طول کشید عاقبت در طی این جنگهای مکرر، خوارزم فتح شد و توقتمش شکست خورد و گریخت.
اینبار تیمور پس از فتح خوارزم فرمان داد تا تمام اهالی این شهر را به سمرقند کوچ دهند و سپس
خوارزم را به کلی ویران و تبدیل به بیابان کرد.
در پایان این لشکرکشیها، بار دیگر به سمرقند بازگشت و چنانکه رسمش بود به تجدید قوا پرداخت و چندی به عیش و عشرت مشغول شد.
مطالب مرتبط با این بحث
