ضربه ها
اگر دو دیاپازون را که اختلاف ارتعاش آنها سیکل در ثانیه است با هم مرتعش کنیم سر هر ثانیه تغییری در بلندی صوت صورت می گیرد و این پدیده را ضربه گویند.
بتدریج هر چه تفاوت بین عده امواج دو دیاپازون افزوده شود عده ضربه ها نیز افزایش می یابد. مثلاً دو دیاپازون با ارتعاش 256،257 سیکل در ثانیه یک ضربه در هر ثانیه ایجاد می کنند و دو دیاپازون با عده
امواج 256 و 258 سیکل در ثانیه دو ضربه در ثانیه ایجاد می کنند و به همین سان.
علت فیزیکی ایجاد ضربه اینست که وقتی دو دیاپازون دارای یک فراوانی با هم مرتعش شوند چون امواج آنها کاملاً یکیست بر هم منطبق می شوند و صوت یکدیگر را تقویت می کنند. اما وقتی دو دیاپازون که اختلاف آنها یک سیکل در دقیقه است با هم مرتعش می شوند امواج آنها یک بار در ثانیه کاملاً با هم جمع می شوند و صوت را بلند تر می کنند و یکبار در ثانیه یکدیگر را خنثی می کنند.
صوتهای موسیقی ترکیبی
وقتی دو منبع ایجاد صوت که بین فراوانی آنها 30 سیکل یا بیشتر تفاوت هست با هم به ارتعاش درآیند(1) صوتی می شنویم که مربوط است به تفاوت بین دو فراوانی و (2) صوت دیگری می شنویم که مجموعه دو فراوانی است. اولی را اصوات اختلافی و دومی را اصوات مجموع نامند.
اصوات اختلافی وقتی میله های فولادی (یا چیز دیگری) با فراوانی های 2،700 و 2،800 سیکل در ثانیه با هم به ارتعاش درآورند شوند صوت خفه کوتاهی با ارتعاش 100 سیکل در ثانیه شنیده می شود.این صوت اضافه بر دو صوت ابتدائی به گوش می رسد اگر میله هائی که فراوانی 2،700 و 2،900 سیکل در ثانیه دارند نیز مرتعش شوند صوت اختلافی بلند تری شبیه به صوت زنگ به
گوش می رسد. این صوت فراوانی 200 سیکل در ثانیه دارد وقتی به تدریج بر اختلاف فراوانی هر بار 100 سیکل افزوده شود صوت اختلافی ارتفاع بیشتری پیدا می کند.
اصوات مجموع
وقتی میله هائی که 2،700 و 2،800 سیکل در ثانیه ارتعاش دارند با هم به ارتعاش آیند ممکنست صوتی شنیده شود که معادل صوت 5،500 سیکل در ثانیه است. این صوت به دشواری شنیده می شود برای شنیدن آن باید گوش بزنگ صوتی بود که غیر از صوت اصلی و صوت اختلافی است. اگر صوتی به گوش رسید که مرتفع تر از مرتفع ترین هر یک از اصوات باشد، گوئیم صوت مجموع به گوش رسیده است.
پوشانندگی
می دانیم که یک صوت ممکنست صوت دیگری را محو کند و نگذارد شنیده شود یعنی ممکنست آن را بپوشاند. اثر پوشاندن را به این ترتیب ممکنست مشاهده کرد که ببینیم که صوت پوشاننده باید چند دسیبل بلند تر شود تا اینکه در مقایسه با صوت پوشانده، شنیده شود.
صوت های بم اثر پوشانندگی بیشتری از صوت های زیر دارند وقتی دو صوت از لحاظ فراوانی به هم نزدیک می شوند اثر پوشانندگی افزون تر می گردد.
تحقیقات روانشناسی درباره شنوائی نتایج عملی فراوان دارد. آزمایشگاههای روانی-شنوائی با مسائلی از این قبیل مشغول هستند که وسائل به شنوی را چگونه با محدودیتهای شنوائی اشخاص سازگار کنند و سخن گفتن آدمی را بهتر کنند تا واضح شنیده شود و با استفاده از امواج
نور به کران بیاموزند تا سخن گفتن اشخاص را درک کنند و در شهر های بزرگ از میزان صدا بکاهند.
