مقدمه

غذاهای (Aliments) انسان متشکل از پروتئینها ، کربوهیدراتها ، لیپیدها ، ویتامینها ، املاح و آب هستند که به نسبتهای گوناگون در مواد خوراکی وجود دارند. غذاها در طی مراحل مختلف گوارش تبدیل به مواد غذایی (Nutriments) مانند اسیدهای آمینه ، مونوساکاریدها ، اسیدهای چرب ، الکلها ، ویتامینها ، نمکها ، یونها و آب می‌گردند که این گوارش تحت تاثیر آنزیمهای مختلف بخشهای مختلف دستگاه گوارش انجام می‌شود. مواد غذایی حاصل از هضم غذاها می‌توانند از غشای سلولی بگذرند و به درون سلول راه یابند و بدین وسیله می‌توانند انجام واکنشهای متابولیسم سلولی را میسر ساخته و نیاز سلول به ماده و انرژی را تامین کنند.

مراحل گوارش غذا

1. ورود غذا در دستگاه هاضمه.
2. دگرگونیهای شیمی - فیزیکی غذاها و تبدیل آنها به مواد غذایی.
3. عبور مواد غذایی از پرزهای مخاطی روده و ورود آنها به جریان خون و لنف و رسیدن به سلولها.
4. دفع مواد جذب نشده به صورت مدفوع و دفع مواد زاید متابولیسم سلولی به صورت ترشحات گوناگون در دستگاه گوارش.

گوارش دهانی

دهان محل دریافت غذا و جایگاه احساس طعم است. اعمال مکانیکی دندانها ، لبها و زبان موجب خرد شدن ذرات غذایی ، خیس و لغزنده شدن آنها توسط بزاق می‌گردد. بزاق از سه جفت غدد بزاقی بناگوشی ، زیر زبانی و زیر فکی ترشح می‌شود. مقدار آن برحسب غذا به 1.5 - 1 لیتر در 24 ساعت می‌رسد. PH طبیعی بزاق 7 - 6.8 است.

مواد آلی و معدنی بزاق

در هر لیتر بزاق 2 گرم موسین وجود دارد که باعث چسبندگی بزاق می‌شود. موسین مخلوطی از موکو پروتئینها و موکو پلی‌ساکاریدها است. در بزاق به مقدار جزئی پروتئین گلوبین وجود دارد. مواد معدنی بزاق شامل کلرورها ، سولفاتهای قلیایی ، فسفات کلسیم ، بی‌کربنات و منیزیم است. در هر لیتر بزاق 0.06 گرم تیوسیانات پتاسیم وجود دارد که مقدار آنها در افراد معتاد به دخانیات بیشتر است. الکل ، مرفین ، ید و جیوه که وارد بدن شوند توسط بزاق دفع می‌شوند.

آنزیمهای بزاق

مهمترین آنزیم بزاقی پتیالین یا آلفا آمیلاز می‌باشد که نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند. یونهای کلر ، فعال کننده این آنزیم می‌باشند. در بزاق آنزیمهای مالتاز و انورتاز وجود دارد که از میکروبهای موجود در دهان ترشح می‌شوند. آنزیم دیگر بزاق ، لیزوزیم است که باعث هضم پروتئینهای غشای باکتریها می‌شود. غذای خرد شده در دهان به کمک عمل بلع از حلق و مری گذشته و ضمن آغشته شدن با ترشحات آنها به معده می‌رسد.

گوارش معدی

اعمال مکانیکی معده و اثرات شیمیایی شیره معده موجب دگرگونیهای بیوشیمیایی غذا می‌شوند و حرکات معدی ، غذا را با شیره معده مخلوط می‌کند.

شیره معده

مخاط معده دارای غدد متعددی است که هر یک قسمتی از ترکیبات موجود در شیره معده را ترشح می‌کنند. تحریکات روحی و عصبی ، تحریکات مکانیکی و تحریکات شیمیایی عواملی هستند که سبب ترشح شیره معده می شوند. در یک لیتر شیره معده ، حدود 2 گرم اسید هیدروکلریک و یک گرم در لیتر کلرورهای سدیم ، پتاسیم و منیزیم ، سولفاتها و فسفاتهای قلیایی خاکی وجود دارد.

آنزیمها و مواد آلی شیره معده

یکی از مواد آلی موسین است که نقش حفاظتی مخاط معده را در برابر آنزیمها برعهده دارد و احتمالا زخم معده ناشی از اختلال در ترشح موسین و یا غیر فعال شدن آن توسط آنزیمهای موسیناز و لیزوزیم می‌باشد. آنزیم پپسین از سلولهای اصلی دیواره معده به صورت پپسینوژن غیر فعال ترشح می‌شود. پپسین جزء آنزیمهای آندوپپتیداز است. آنزیم رنین که پرزور هم نامیده می‌شود از سلولهای اصلی دیواره معده ترشح می‌شود.

این آنزیم در مجاورت یون کلسیم ، کازئین محلول شیر را به پاراکازئینهای نامحلول تبدیل کرده و موجب انعقاد شیر می‌شود و سپس پپسین روی لخته‌های شیر عمل می‌کند. آنزیم لیپاز معدی فعالیت کمتری دارد و PH بهینه آن 5 - 4 است. وجود آنزیمهای کاتپسین ، موسیناز و لیزوزیم نیز در شیره معده گزارش شده است.

نتیجه گوارش دهانی و معدی

خرد شدن ، خیس خوردن و لزج شدن غذاها ، حل شدن پکتین مواد گیاهی و کلاژن مواد گوشتی ، کشته شدن و یا غیر فعال شدن تعدادی از میکروبهای موجود در غذاها ، تبدیل شدن مواد نشاسته‌ای به ذرات معلق و تبدیل آنها به نشاسته محلول ، دکسترین و مالتوز و تبدیل قسمتی از مولکولهای پروتئین به پیتیدها توسط پپسین معدی.

گوارش غذا در دوازدهه روده کوچک

محتوای اسیدی معده بطور منقطع از دهانه پیلور در دوازدهه می‌ریزد و موجب تحریک دیواره آن می‌شود. این تحریک به ترشح هورمونهای پنجگانه سکرتین منجر می‌شود که از راه خون به کبد ، لوزوالمعده و روده کوچک رسیده و ترشحات آنها را باعث می‌شوند. شیره لوزوالمعده توسط مجرای ویرسونگ و صفرا از راه مجرای کلدوک در محل آمپول واتر به دوازدهه می‌ریزد و PH اسیدی محتوای معده را خنثی می‌سازد.

آنزیمهای شیره لوزوالمعده

شیره لوزوالمعده مایعی است بی‌رنگ با طعم شور که با حجم مساوی می‌تواند اسیدیته شیره معده را خنثی کند. آنزیمهای شیره لوزوالمعده شامل تریپپسین ، کیموتریپپسین ، کربوکسی پپتیداز ، آمیلاز ، لیپاز ، ریبونوکلئاز و داکسی ریبونوکلئاز و کلسترول استراز می‌باشند.

صفرا و عمل آن در گوارش

کبد علاوه بر نقش اساسی خود در واکنشهای متابولیسمی با ترشح مداوم صفرا در گوارش سهم دارد. صفرا مایعی است سیال ، زرد طلایی ، تلخ مزه و دارای PH قلیایی. مواد گوشتی و چربی غذاها ، هورمون سکرتین و تحریک اعصاب پنوموگاستریک و هورمون هپاتوکرینین موجب ترشح صفرا می‌شود. امولسیون کردن مواد غذایی ، خنثی سازی اسیدیته معده و دفع متابولیتهای سمی از اعمال صفرا می‌باشند.

گوارش در روده کوچک

شیره روده‌ای از غدد برونر دوازدهه و غدد لیبرکوهن موجود در مخاط روده کوچک در شبانه روز به مقدار یک لیتر ترشح می‌شود. مواد معدنی آن 0.6 گرم درصد و شامل کاتیونهای Ca⁺² ، Mg⁺² و Na و آنیونهای -CL و PO₄^-3 می‌باشد. مواد آلی آن شامل آنزیمها و موسین است. از آنزیمهای شیره روده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: آنتروکیناز ، آمینوپپتیداز ، دی‌پپتیداز ، نوکلئوتیداز ، لیپاز روده‌ای، لیستناز ، مالتاز ، ساکاراز و لاکتاز. محتوای دوازدهه وارد روده کوچک می‌شوند و تحت تاثیر حرکات دودی ، مالشی ، نوسانی و حرکات ویژه پرزها با شیره روده مخلوط شده و تحت تاثیر آنزیمها هضم مواد غذایی باقیمانده صورت می‌گیرد.

گوارش در روده بزرگ

بیشتر مواد غذایی تا این مرحله هضم شده‌اند و تنها مقداری از غذاهای هضم نشده مانند سلولز ، غضروف و مولکولهای پروتئینی و مواد جذب نشده وارد روده بزرگ می‌شوند. باکتریها نشاسته را به مالتوز و گلوکز تبدیل می‌کنند. باکتریها بر روی مواد دیگر هم عمل گوارش را انجام داده و مواد موجود در روده بزرگ به صورت خمیری در می‌آید، بعد از جذب مواد مورد استفاده ، مواد زاید به صورت مدفوع دفع می‌شود.

مباحث مرتبط با عنوان

• آنزیم
• اسید معده
• بیوشیمی
• دستگاه گوارش
• دهان
• روده بزرگ
• روده کوچک
• ساختمان معده
• صفرا
• لوزوالمعده
• کوآنزیمها
• هورمون