گیاهی است پایا و به ارتفاع یک تا یک و نیم متر که معمولاً در اماکن مرطوب و سایه دار و یا در محل عاری از درخت جنگلها بر روی خاک برگ اشجار و یا در زمینهای آهکی به حالت خودرو و وحشی می روید شاهبیزک ، ریشه ای دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنائی دارد. ساقه آن استوانه پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات 2 تایی یا 3 تایی است. برگهائی منفرد با دمبرگ کوتاه بیضی شکل و نوک تیز دارد.ولی اگر به قسمت فوقانی ساقه آن توجه شود، هر دو برگ آن در مجاور یکدیگر ، آنهم به اندازه های نامساوی مشاهده می گردد. بلادون گلهائی درشت و به وضع منفرد در کنار برگها دارد. کاسه گل آن پایاست بطوریکه پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آنرا فرا می گیرد جام گل آن رنگ قهوه ای چرک با مایل به بنفش دارد و به شکل استوانه ای است که در انتها به 5 لوب کوتاه و برگشته ختم می شود.
میوه اش سته ، به بزرگی گیلاس و در آغاز سبز رنگ است ولی پس از رسیدن تدریجاً قرمز و سیاه رنگ می شود از مشخصات آن این است که قاعده میوه چنانچه ذکر شد از کاسه گل پوشیده باقی می ماند و اگر شکافی در میوه داده شود دانه های کوچک ، مسطح و تیره رنگ در داخل قسمت گوشتدار آن دیده می شود.
به علت گسترش زیاد ریشه (طول ریشه به 4 تا 60 سانتی متر می رسد) برای کشت شاهبزک باید از زمینهایی با ضخامت زیاد سطح الارض استفاده نمود/ شاهبیزک در طول رویش بعه اماکن مرطوب و آب فراوان نیاز دارد. این گیاه در هوای خشک به کندی رشد می کند و عملکرد آن نیز به شدت کاهش می یابد. از این رو کاشت شاهبیزک در اماکن مرطوب و در مناطقی که مقدار رطوبت هوا زیاد باشد موفقیت آمیز خواهد بود. گرما و نور فراوان نقش عمده ای در افزایش ترکیبات شیمیایی گیاه دارد. خاکهای مناسب برای کاشت و تکثیر شاهیزک خاکهای شنی غنی از ترکیبات کلسیم دار و خاکهایی که حاوی مقادیر فراوانی مواد و ترکیبات هوموسی اند می باشد.
خاکهای سنگین کاملاً رسی و همچنین خاکهای اسیدی برای کاشت و تکثیر شاهبیزک مناسب نمی باشد PH خاک برای شاهبیزک بین 5/4 تا 4/7 مناسب است.
فصل پائیز پس از افزودن 20 تا 25 تن در هکتار کود حیوانی کاملاً پوسیده به زمین ، شخم عمیقی زده می شود. به منظور گسترش ریشه کلیه سنگها را از زمین جمع می کنند. سپس زمین را با دیسک تسطیح کرده و بستر را برای کشت گیاه کاملاً آماده می نمایند.
شاهبیزک را تقریباً با هر گیاهی به تناوب می توان کشت کرد اما چون بیماریهای گیاهان تیره بادمجان کم و بیش مشترک می باشند،باید شاهبیزک با گیاهانی چون تاتوره، بذر البنج ، گوجه فرنگی و سیب زمینی به تناوب کشت نشود.
زمان مناسب برای تکثیر رویشی شاهبیزک اوایل بهار (فروردین) یا اواسط پائیز (آبان) می باشد. قطعات هر ریشه در ردیف هایی به فاصله 70 تا 80 سانتی متر کشت می شوند. فاصله دو بوته در هر متر ردیف 50 تا 60 سانتی متر مناسب می باشد. چنانچه تکثیر از طریق بذر صورت گیرد می توان از خزانه های زیر پلاستیک و خزانه هوای آزاد استفاده نمود. اوایل بهار زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه در زیر پلاستیک می باشد. در اینصورت فاصله ردیف ها از یکدیگر 5 تا 6 سانتی متر و عمق بذر 5/1 سانتی متر باید باشد.
نشاء ها را اواخر (خرداد) به زمین اصلی منتقل می کنند. اواخر بهار – اوایل تابستان (خرداد – تیر) زمان مطلوبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد می باشد. برای هر متر مربع به 4 تا 5 گرم بذر نیاز خواهد بود. در اینصورت می توان اوایل پائیز (مهر) نشاء ها را به زمین اصلی انتقال داد. در زمین اصلی فاصله ردیف ها از یکدیگر 60 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف نیز 60 سانتی متر مناسب خواهد بود.
تکثیر شاهبیزک به دو روش رویشی و تکثیر توسط بذر صورت می گیرد.
تکثیر رویشی : تکثیر رویشی با تقسیم ریشه انجام می گیرد. گیاهانی که 3 تا 4 سال از عمر آنها می گذرد انتخاب می شوند این گیاهان باید سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی یا ویروسی باشند. پس از خارج کردن آن از خاک از قسمت فوقانی ریشه قطعاتی به طول 12 تا 15 سانتی متر جدا می کنند. هر قطعه باید دارای تعداد مناسبی جوانه رویشی (حداقل یک جوانه) باشد سپس آنها را در فواصل ذکر شده به زمین اصلی منتقل می کنند. قطعات مذکور باید در عمق 15 تا 25 سانتی متری خاک کاشته شوند.
تکثیر توسط بذر :
بذور شاهبیزک قوه رویشی ضعیفی دارند لذا به منظور افزایش قوه رویشی بذور 18 تا 20 ساعت در آب با درجه حرارت 30 درجه سانتی گراد قرار می دهند. پس از آن به مدت 24 تا 48 ساعت به دمای انجماد (زیر صفر) منتقل می گردند.
بذور تیمار شده را می توان در زمان ذکر شده در خزانه های زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد کشت نمود در صورتیکه از خزانه هوای آزاد استفاده شود می توان روی خاک را به ضخامت 1 تا 2 سانتی متر با کاه یا پوشال پوشاند. در اینصورت نه تنها از تبخیر خاک جلوگیری می شود بلکه گرمای ایجاد شده سبب یکسانی در رویش بذور نیز می گردد.پس از آبیاری مرتب محیط خزانه و وجین علفهای هرز در صورتیکه گیاهان در طول ردیف متراکم باشند آنها را طوری تنک می کنند که فاصله دو بوته از هم 4 تا 5 سانتی متر گردد. سپس نشاءها را به زمین اصلی منتقل می کنند. بهتر است ریشه اصلی نشاءها قبل از انتقال هرس شوند. بطوریکه ریشه ها از قسمت تحتانی به طول حداکثر 10 سانتی متر بریده شوند. پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی بلافاصله باید گیاهان را آبیاری نمود.
شخم عمیق در فصل پائیز نه تنها سبب تهویه خاک می شود بلکه در رشد و توسعه ریشه ها نیز بسیار موثر است. رویش اولیه گیاهانی که از طریق بذور و در خزانه تکثیر می شوند بسیار کند است و آبیاری و رطوبت زیاد در محیط خزانه سبب تسریع در رشد آنها می شود. از این رو آبیاری مرتب محیط خزانه نقش عمده ای در رویش بذر و رشد نشاء دارد. پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی باید بلافاصله آنها را آبیاری نمود. مبارزه با علفهای هرز در محیط خزانه ضرورت دارد.افزودن 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار قبل از گل دهی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد.
چنانچه گیاه به طریق رویشی تکثیر شده باشد ریشه را می توان پس از 2 تا 3 سال برداشت کرد. اگر تکثیر از طریق بذر صورت گیرد. ریشه پس از 3 تا 4 سال قابل برداشت می باشد اما برگها را از همان سال اول رویش را می توان برداشت کرد. برگها در مرحله گل دهی حاوی بیشترین مقدار آلکالوئید می باشند. از این رو از آغاز تشکیل گل تا زمانیکه میوه ها می رسند می توان برگها را برداشت کرد.
برداشت برگها را از قسمت پائین گیاه آغاز می کنند. برای خشک کردن آنها می توان برگها را به ضخامت 3 تا 4 سانتی متر در سایه پهن نمود و جهت تسریع در خشک شدن برگها را باید چند بار زیرور و نمود. در صورتیکه مقدار برگها زیاد باشد برای خشک کردن آنها باید از خشک کنهای الکتریکی استفاده نمود. نسبت برگهای تازه به خشک 6 به 1 می باشد.برگهایی که خوب خشک شده باشند رنگ آنها سبز روشن است برگها در ابتدای خشک شدن کمی شیرین مزه هستند اما وقتی کاملاً خشک شوند تلخ مزه یا تند مزه می شوند. مقدار محصول برگ خشک 7/0 تا 5/1 تن در هکتار است. فصل پائیز قبل از شروع سرما و یخبندان زمان مناسبی برای برداشت ریشه است. در صورتیکه فصل پائیز اوضاع برای برداشت ریشه ها مناسب نباشد می توان آنها را در بهار برداشت نمود.
برداشت ریشه در فصل بهار بر مقدار ماده موثره ریشه ها تاثیر منفی خواهد داشت و سبب کاهش ترکیبات شیمیایی آن می شود. پس از برداشت ریشه ها آنها را از خاک پاک می کنند ریشه های فرعی را از آن جدا و سپس ریشه های اصلی را به قطعات 15 تا 20 سانتی متری تقسیم و آنگاه هر قطعه را به 2 تا 4 قسمت تقسیم می کنند.
ریشه ها را در دمای 40 تا 50 درجه سانتی گراد خشک می کنند بطوریکه ریشه ها پس از خشک شدن به راحتی شکسته می شوند. نسبت وزن ریشه تازه به خشک 3 به 1 و عملکرد ریشه خشک 5/1 تن در هکتار است. به علت ترکیبات سمی در برگ و ریشه و بذور در هنگام با اندامهای یاد شده باید کلیه مسائل ایمنی را رعایت نمود.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
.jpg)