• مقدمه
• سطوح رشته
• درسهای رشته
• صنعت و بازار کار

مقدمه

با پیشرفت و تحول سریع علوم و فنون و پیچیدگی‌های روزافزون آن، بالطبع نظامهای تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته‌است. اداره صحیح و مناسب این گونه واحدها، مستلزم به کارگیری تکنیکهای علمی و پیشرفته است. مباحث تولید و خدمات چنان گسترش یافته که رشته‌های مهندسی سنتی نظیر شیمی، راه و ساختمان، برق،‌ مکانیک و ... پاسخگوی این مسایل نیستند. بنابراین برای دفع چنین کمبودهایی در قرن حاضر و به ویژه طی چند دهه اخیر، از پیوند رشته‌های گوناگون مدیریت، اقتصاد و علوم مهندسی، رشته جدیدی تحت عنوان ‹‹ مهندسی صنایع›› به وجود آمده است.

انجمن مهندسین صنایع آمریکا (AIIE)، مهندسین صنایع را چنین تعریف می‌کند:

‹‹ شاخه‌ای مهندسی که طراحی بهبود و ایجاد سیستم‌های یکپارچه متشکل از انسان، مواد ، تجهیزات و انرژی را در برمی‌گیرد. این رشته، از ترکیت دانش مهارتهای تخصصی در علوم ریاضی، فیزیک و علوم اجتماعی با اصول و روشهای تحلیل و طراحی مهندسی پدید آمده و هدف از آن، تشخیص، پیش‌بینی و ارزیابی نتایجی است که باید از چنین سیستم‌هایی حاصل شود. ››

به طور کلی، وظیفه مهندسین صنایع، گرد آوردن افراد، تجهیزات، مواد و اطلاعات است، به گونه‌ای که قادر به انجام یک عملیات مفید و مؤثر گردند. یک مهندس صنایع لزوماً درگیر طراحی یک سیستم است و وظیفه او در درجه اول نظارت است. در عین حال، همان گونه که در تعریف فوق عنوان شد، عنصری که در مهندسی صنایع اهمیت بسیار زیادی دارد، ارتباط این رشته با انسان و علوم اجتماعی، علاوه بر علوم طبیعی (مثل فیزیک، شیمی و...) است. این مسأله، محدوده دانش مورد نیاز و نوع سیستم‌هایی را که یک مهندس صنایع با آنها در ارتباط است، گسترش می‌دهند. بنابراین، مهندس صنایع نه تنها با طراحی نصب، ارزیابی و طراحی مجدد اجزا سر و کار دارد، بلکه با انسانهایی که در سیستم فعالیت دارند یا با سیستم مرتبط هستند نیز سروکار دارد، به گونه‌ای که انسانها نیز بخشی از عناصر فعال در سیستم محسوب می‌شوند.

سطوح رشته

ردیف	نام دانشگاه	کاردانی	کارشناسی	ارشد	دکترا
1	آزاد- ایلام		*
2	آزاد- تهران		*
3	آزاد- خرم آباد		*
4	آزاد- سیرجان		*
5	آزاد- شیراز		*
6	آزاد- قزوین		*
7	آزاد- گچساران		*
8	آزاد- مسجد سلیمان		*
9	آزاد- نجف آباد		*
10	آزاد- نراق		*
11	آزاد- کرج		*
12	آزاد- کرمان		*
13	آزاد- کرمانشاه		*
14	آزاد-ابهر		*
15	آزاد-اراک		*
16	آزاد-زاهدان		*
17	الزهرا تهران		*
18	بندرعباس		*
19	بوعلی سینا همدان		*
20	تبریز		*
21	تهران		*
22	حفاظت وزارت کار		*
23	دانشکده حفاظت وبهداشت کار		*
24	سنندج		*
25	صنعتی اصفهان		*
26	صنعتی امیرکبیر		*
27	صنعتی خواجه نصیر		*
28	صنعتی شریف		*
29	یزد		*

درسهای رشته

ردیف	نام درس	ردیف	نام درس
1	آزمایشگاه آمار و احتمالات مهندسی	2	آزمایشگاه شیمی عمومی
3	آمار مهندسی	4	ارزیابی کار و زمان
5	اصول حسابداری و هزینه یابی	6	اصول شبیه سازی
7	اصول مدیریت و تئوری سازمانی	8	اقتصاد عمومی 1
9	اقتصاد عمومی 2	10	ایمنی بالابرها
11	ایمنی در ساختمان و معدن	12	برنامه ریزی تولید
13	برنامه ریزی و نگهداری تعمیرات	14	برنامه نویسی کامپیوتر
15	بیماری های شغلی و اورژانس های طب کار	16	پروژه طراحی ایجاد صنایع
17	تئوری احتمالات	18	تحقیق در عملیات
19	تحلیل سیستم ها	20	روانشناسی صنعتی
21	روش های تولید	22	ریاضیات عمومی 1
23	ریاضیات عمومی 2	24	زبان تخصصی
25	طراحی سیستم های اطلاعاتی و کنترل مدیریت	26	طراحی قالب
27	علم مواد	28	عملیات حرارتی
29	عوامل فیزیکی محیط	30	فیزیک عمومی 1
31	فیزیک عمومی 2	32	قید و بندها
33	مبانی مهندسی برق و آزمایشگاه	34	محاسبات عددی
35	معادلات دیفرانسیل	36	مقاومت مصالح
37	مهندسی فاکتوهای انسانی	38	مونتاژ مکانیکی
39	نقشه کشی صنعتی 1 و 2	40	کاربرد کامپیوتر
41	کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع	42	کنترل عددی

صنعت و بازار کار

بطور کلی، وظیفه مهندسین صنایع، گردآوری افراد، تجهیزات، مواد و اطلاعات است، به گونه‌ای که قادر به انجام یک عملیات مفید و مؤثر گردند.
یک مهندس صنایع لزوما درگیر طراحی یک سیستم است و وظیفه او در درجه اول، نظارت است، در عین حال، همانگونه که در تعریف فوق عنوان شده عنصری که در مهندسی صنایع اهمیت بسیار زیادی دارد ، ارتباط این رشته با انسان و علوم اجتماعی، علاوه بر علوم طبیعی ( مثل فیزیک، شیمی و...) است. این مسئله محدوده دانش مورد نیاز و نوع سیستم‌هایی که یک مهندس صنایع با آنها در ارتباط است، را گسترش می‌دهد.
بنابر‌این مهندس صنایع نه تنها با طراحی، نصب، ارزیابی و طراحی مجدد اجزا سر و کار دارد بلکه با انسانهایی که در سیستم فعالیت دارند یا با سیستم مرتبط هستند نیز سروکار دارد به گونه‌ای که انسانها نیز بخشی از عناصر فعال در سیستم محسوب می‌شوند.وظیفه مهندس صنایع طراحی اجزایی است که سیستم‌های انسان _ ماشین را تکمیل می‌کنند. سپس تک تک این اجرا، با یکپارچگی مناسب به منظور طراحی کل سیستم کنار هم قرار داده می‌شوند. در عین حال، اجزای مکانیکی ماشینها توسط مهندسین مکانیک طراحی و ساخته می‌شود. نیروهای محرکه نیز عموما توسط مهندسین برق و الکترونیک تأمین می‌شوند. فرایند‌های شیمیایی را نیز مهندسین شیمی فراهم می‌آورند. سایر متخصصین نیز وظیفه طراحی اجزایی را که در حیطه تخصص آنهاست بر عهده دارند. مهندس صنایع موظف است این متخصصین را هماهنگ کرده، با آنها همکاری کند.

وظیفه کلی مهندسان صنایع در تعریفی که توسط انجمن مهندسین صنایع آمریکا ارائه گردیده، به قرار زیر است:

(مهندسین صنایع، درگیر عملیات طراحی توسعه و نصب و راه اندازی نظامهای متشکل از انسان، مواد و تجهیزات هستند. آنان به کمک دانش و مهارت در ریاضیات، فیزیک و علوم اجتماعی خاص نظیر مدیریت، اقتصاد و... و با بهره‌گیری از روشهای طراحی و تحلیل مهندسی به ارزیابی و تحلیل این نظامها می‌ پردازد.)
طبق تعریف کلی یاد شده، مهندسان صنایع، قابلیت ارائه کار مطلوب در مجموعه‌های صنعتی اعم از کارخانه‌ها، واحد‌های تولیدی کوچک و بزرگ، وزارتخانه‌های صنعتی و واحد‌های خدماتی نظیر شرکتهای مهندسی مشاور، مؤسسه‌های بزرگ خدماتی، بیمارستانها، فرودگاهها و... را قبل از احداث، در حین راه اندازی و در حال کار، خواهند داشت، زیرا مهندسان صنایع با بهره‌گیری از ابزارهای مهندسی مناسب که در طول دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی کسب کرده‌اند، قدرت تفکر منظم را کسب کرده، در جهت طراحی نظامها و دستگاههای جدید متشکل از انسان، مواد ، اطلاعات، انرژی و تجهیزات و همچنین توسعه نظامهای فعلی و کاراکتر کردن آنها حرکت می‌کنند. همین امر باعث شده که مهندسان صنایع عملا در بسیاری از موارد خود تصمیم گیرنده نهایی باشند یا به عنوان مشاوران اصلی تصمیم گیرندگان، انجام وظیفه کنند.

در زیر به موارد اصلی وظایف مهندسین صنایع اشاره می‌شود:

1ـ انتخاب فرایندهای مناسب و روشهای به هم بندی (مونتاژ اقتصادی).
2ـ بررسی و انتخاب ابزار و تجهیزات مناسب جهت به کارگیری در یک سیستم.
3ـ طراحی امکانات شامل آرایش ساختمانها، ماشین‌ها، تجهیزات اصلی و کمکی خطوط تولید و به هم‌بندی.
4- طراحی انبارهای مواد اولیه، کالاهای نیم‌ساخته و محصولات تکمیل شده.
5- مکان یابی برای احداث کارخانه‌‌ها و مجموعه‌های خدماتی.
6- طراحی کارخانه و توسعه خطوط تولید.
7- مدیریت واحدهای تحقیق و توسعه.
8- اجرای شیوه‌های تشویقی و ارتقای بهره‌ وری در یک نظام.
9 - مدیریت تولید، مدیریت موجودیها و مدیریت عملیات (برای اداره‌ی یک واحد باید به گونه‌ای صحیح بر سه عامل مذکور مدیریت کرد).
10- مدیریت کیفیت محصولات تولیدی.
11- الگو سازی ریاضی با روشهای تحقیق در عملیات، آمار و شبیه سازی.
12- برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت.
13- برنامه ریزی تعمیرات و نگهداری.
14- ارزیابی اقتصادی طرحها و پروژه‌ها.
15- اجرای سیستم های تضمین کیفیت کالا به منظور ارتقای کیفیت محصولات و همکاری در صادرات آنها، نظیر سری ایزو 9000.
16- طراحی نظامهای اطلاعات مدیریت.

بیشتر مهندسین صنایع در کشور ما، همچون دیگر مهندسان، در این بخشها مشغول به انجام وظیفه هستند.
کارخانه‌ها، شرکتهای مهندسی مشاور و شرکتهای انتقال تکنولوژی، وزارتخانه های صنعتی، دانشگاهها و مراکز خدماتی. در این میان، شاغلین در کارخانه‌ها، تعداد بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند.