رازک گیاهی علفی، چند ساله 20 پایه ، بالا رونده و دارای اعضای پوشیده از تارهای خشن است به حالت خودرو در جنگلها و اماکن پوشیده از درختچه ها و انبوه بوته ها می روید از اختصاصاتش اینست که به سهولت تحت تاثیر عوامل محیط قرار می گیرد و شکل متفاوت پیدا می کنند مانند آنکه در مناطق معتدله ساقه گیاه دارای دسته های فراوان فیبر می شود. از این نظر در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد در حالیکه در آب و هوای خشک و گرم ، تارهای فیبری آن کاهش پیدا کرد. به صورت غیر قابل استفاده در می آید ولی در عوض گیاه دارای ماده رزینی فراوان می شود. رازک دارای برگهای متقابل ، دانه دار و مرکب از 3 تا 5 لوب نامساوی است. پایه نر آن ، گلهای کوچک به وضع مجتمع به صورت خوشه های مخصوص دارد. هر گل نر آن را پوششی مرکب از 5 کاسبرگ آزاد فرا میگیرد و در داخل پوشش ، 5 پرچم به وضع منطبق بر کاسبرگها جای دارد.در پایه های ماده رازک ، گلهای به رنگ سفید مایل به حنائی به حالت مجتمع به صورت مخروطهای تقریباً کروی ظاهر می شود این مخروطهای از فلسهای نازکی تشکیل یافته اند که در کنار هر یک ، 2 تا 6 گل ماده همراه با براکته های کوچک جای دارد. میوه این گیاه فندقه هایی است که در سطح و قاعده آنها تارهای ترشحی فراوان بوجود می آید. چون قسمت مورد استفاده این گیاه مجموعه گلهای ماده آن می باشد که گیاه پرورش یافته بدست می آید از این جهت در زمین های زراعتی منحصراً پایه ماده گیاه را می کارند و حتی اگر پایه های نر در مزرعه بوجود آمده باشند.آنها را از بین می برند تا از آمیزش گل ممانعت بعمل آید زیرا گلهای آمیزش نیافته از نظر کیفیت بر گلهای آمیزش یافته ترجیح داده می شود در بعضی نواحی نیز خلاف آنچه که ذکر شد در مقابل هر 100 پایه ماده یک پایه نر پرورش می دهند زیرا به این نتیجه رسیده اند که عمل آمیزش دوران رشد را سریع تر و مقدار محصول را زیادتر می کند بر اثر تحقیقات ارقام متنوعی از رازک بدست آمده است که بنام رازک سرخ رازک سبز رازک دورگ معروفند.
رازک در طول رویش به درجه حرارت زیادی نیاز ندارد. اندام های حیوانی هوایی این گیاه به سرما حساس ولی اندام های زیرزمینی در برابر سرما مقاوم بوده و قادر به تحمل درجه حرارتهای تاثیر می باشند. جوانه های رویشی ریزوم در دمای شش تا هشت درجه سانتی گراد شروع به رویش می کنند در صورت افزایش دما رویش این جوانه ها افزایش می یابد و زارک را در مناطقی که میانگین درجه حرارت سالانه 7 تا 11 درجه سانتی گراد باشد می توان کشت نمود. این گیاه در مرحله گل دهی بیشترین مقدار دما نیاز دارد. بطوریکه میانگین دما در مرحله گل دهی 16 تا 18 درجه سانتی گراد مناسب است رازرک اگر چه ریشه طویل دار و قفادر به جذب آب از اعماق زمین است ولی به لحاظ سطح وسیع گیاه (12 تا 15 متر مربع در هر بوته) ضریب تعرق بسیار زیادی دارد از این رو بارندگی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. رازک را نباید در مناطق باد خیز کشت نمود زیرا بادهای شدید نه تنها سبب خوابیدن ساقه های بالا رونده بر روی زمین میشود بلکه موجبات خرابی داربستها و قیم ها میشود. رطوبت هوای محل رویش گیاه نیز باید مناسب باشد و از تغعییرات زیادی برخوردار نباشد کشت این گیاه در اماکن مه آلود نه تنها سبب کاهش نر و در نتیجه کاهش مواد موثره گلها میشود بلکه گسترش بیماریهای قارچی بسیار موثر استا. زمینهایی که رازک کشت می شود باید کاملاً صعف و فاقد هر گونه پستی و بلندی باشد خاکهایی بابافت متوسط و با ضخامت زیاد و حاوی مقادیر فراوان ترکیبات کلسیم خاکهای مناسبی برای کشت رازک است. شت رازک در خاکهای رسی و خاکهایی با بافت نا مناسب و همچنین خاکهایی که از مقادیر زیادی کربنات کلسیم برخوردار باشند نیست کشت گیاه در مناطقی که سطح آب زیر زمینی باشد توصیه نمی شود.
PH خاک برای گیاه بین 5/6 تا 7 مناسب است.
رازک برای 16 تا 18 سال در یک منطقه می ماند. پس از تسطیح زمین و اضافه کردن 40 تا 60 تن کود حیوانی کاملاً پوشیده شخم عمیقی به عمق 50 تا 80 سانتی متر زده می شود. دراین مرحله 65 درصد کودهای شیمیایی مورد نیاز را به خاک اضافه می کنند (لازم به ذکر است در زمینهایی که رازک کشت میشود هر یکصد گرم خاک به حاوی 200 تا 250 میلی گرم ازت ، 35 تا 40 میلی گرم اکسید فسفر و 35 تا 50 میلی گرم اکسید پتاس باشد). بهترین زمان برای شخم زمین اوایل تیر ماه اواسط مرداد می باشد برای کاشت بهار می توان شهریور – مهر این عمل را انجام داد. در اینصورت تابستان زمان مناسبی برای اضافه کردن کودهای حیوانی به مزین می باشند هنگام شخم خاک را علیه آفات و بیماریها می توان ضد عفونی کرد. مواد مناسب برای ضد عفونی کردن خاک عبارتند از : بازودین 5 به مقدار 35 کیلوگرم در هکتار بازودین 10 به مقدار 5/17 کیلوگرم در هکتار فوردان 10 گ به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار (البته مواد ضد عفونی کننده به نوع آفت و با عوامل بیماریزا بستگی دارد). پس از شخم زمین را باید تسطیح کرد. و تیرکها را نصب می نمایند. تیرکها در ردیفهایی به فاصله 10 تا 12 متر از یکدیگر اقدام می نمایند جنس این تیرکها ممکن است چوبی، سیمانی ، نیمه شیمیایی – نیمه چوبی باشد 12 متر فاصله تیرکها بطوریکه در این فاصله می توان اقدام به کاست سه ردیف رازک به فاصله سه متر از یکدیگر نمود بهتر است بعد از نصب داربستها زمین را مجدداً به عمق 25 تا به 30 سانتی متر شخم زد.
تذکر : ثلث تحتانی ساقه رازک فاقد انشعابات است انشعاباتی ساقه ای که از نظر تولید گل بسیار مهم می باشند از ثلث قسمت تحتانی به بعد بوجود می آیند. از این رو به منظور بهبود در کیفیت و کمیت محصول باید به نیمه داربست و قیم های مناسبی برای این گیاه اقدام نمود. ( طول برگها باید 6 تا 5/6 باشد) البته ارقام دیررس طول تیرکها باید 7 متر باشد).
اواسط مهر تا اواخر فروردین هنگامی که هوا سرد نبوده و رطوبت کافی نیز وجود داشته باشد زمان مناسبی برای انتقال قلم ها و کاست آنها در زمین اصلی است البته قلم ها با در فصل بهار می‌توان کشت کرد ولی کشت آنها در فصل پائیز مناسب تر است تعداد بوته در هکتار متفاوت است و به رقم گیاه بستگی دارد برای ارقام زودرس و میان رس 12 تا 15 هزار بوته در هکتار و فاصله گیاهان در طول ردیف ها 90 تا 110 سانتی متر مناسب است. بار ارقام دیررس 8 تا 11 هزار بوته در هکتار پیشنهاد میشود. در اینصورت فاصله بوته ها در ردیف 120 تا 140 سانتی متر مناسب است.
تولید رازک از گیاهانی است که تولید آن هزینه زیادی دارد. کاشت وتکثیر رازک به روش رویشی و در مقیاس وسیع تنها از طریق قلمه های ریشه ای انجام می گیرد. اگر چه از پیکر و رویشی گیاه برای تکثیر آن می توان استفاده کرد ولی این روش مناسب نسبت و احتمال رویش آنها در مقایسه با قلمهای ریشه ای بسیار ضعیف است.
تکثیر رویشی از طریق قلمهای ساقه به اقدام به جدا کردن ساقه های از گیاه نموده که قلم های مذکور باید کاملاً سالم و عاری از هر گونه آلدوگی میکروبی و قارچی باشد این قلم ها باید از ضخامت و طول مناسبی (20 تا 25 سانتی متر طول و به ضخامت بندانگشت) برخوردار بوده و حداقل دارای یک تا دو جوانه رویشی باشد و انتهای آنها حتی الامکان باید صاف باشد (توسط قیچی بریده شوند)
به منظور ریشه زایی قلم های ساقه آنها را باید در نهاستانهای که بستر آنها برای این کار آماده شده باشد با در کلدانهای یک بار مصرف کشت کرد. خاک مناسب و آبیاری برای تسریع در رشد و ریشه زایی قلم ها موثر است. زمان مناسب برای کاشت قلم ها در نهاستان فروردین قرار می باشد.
قلم های در ردیفهایی به فاصله 8/1 تا 3 متر کاشته می شوند فاصله قلم ها در طول ردیف ها متفاوت است و به رقم گیاه بستگی دارد. و بین 10 تا 15 سانتی متر است پس از ایجاد شیارهای مناسب قلم ها را در فواصل معین داخل آن قرار داده و روی آنها را با خاک پوشاند به منظور افزایش رطوبت بهتر است به ضخامت 5 تا 10 سانتی متر بالاتر از سطح زمین روی آنها خاک ریخته شود.
تکثیر رویشی رازک وسیله ریشه : اواخر شهریور – اوایل مهر هنگامی که برگ گیاهان شروع به ریزش می نمایند زمان مناسبی برای جمع آوری قلم های ریشه ای است بر این کار توسط ماشین مخصوص (ماشین هرس ریشه) اقدام به قطع ریشه ها از فاصله 10 تا 15 سانتی متری سطح خاک کرده و سپس بر حسب کیفیت آنها را دسته بندی می کنند. پس از جمع آوری قلم های ریشه باید آنها را کشت کرد.
تعداد این قلم ها در هر هکتار به فاصله ردیف ها بستگی دارد. بطور کلی در هر هکتار 30 تا 40 هزار قلم ریشه ای را می توان کشت کرد.
از سال دوم رویش به بعد بهار زمان مناسبی برای جمع آوری قلم های ریشه ای است بطوری که تعداد قلمه های ریشه ای در فصل بهار هفت تا هشت مرتبه بیش از مقدار آن در سایر فصول است. از ریشه هر گیاه می اتوان 10 تا 15 قلم و به طول 8 تا 10 سانتی متر انتخاب کرد. پس از انتخاب قلم ها اقدام به کاشت آنها در خاکهای شنی – توری می نمایند قلم های را نیز می توان در گلخانه هایی که خاکهای آن مخلوطی از شن و هوموس است کشت کرد فاصله ردیف های از یکدیگر 10 سانتی متر و فاصله قلم ها از یکدیگر نیز 10 سانتی متر مناسب است پس از کاشت ریشه باید به ضخامت یک سانتی متر با خاک پوشیده شود. دمای مناسب برای رویش ریشه ها 20 تا 22 درجه سانتی گراد است در اوایل کاشت خاک باید رطوبتی به میزان 80 درصد داشته باشد در حضور دما و رطوبت کافی ریشه پس از 10 تا 15 روز رویش کرده و انشعابات جدیدی بوجود می آورد معمولاً پس از شش تا هشت هفتم ریشه ها از رشد کافی برخوردار می شوند آنها را می توان به زمین اصلی متشل کرد.
برای ارقامی که از دوره رویشی طولهای برخوردارند تعداد مطلوب بوته 6 تا 7 هزار در هکتار فاصله گیاهان در طول ردیف 180 تا 200 سانتی متر مناسب است پس از خارج کردن قلمه های مورد نظر از خاک خزانه و قبل از کاشت در زمین اصلی بهتر است آنها را با محل از تولید به مدت 6 تا 12 ساعت ضد عفونی کرده و پس از هرس ریسه (قطع انتهای ریشه) در زمینهای دائمی کشت شوند.
هرس باید به گونه ای باشد که تمام اندام های تکثیر از شکل و اندازه کم و بیش یکسانی برخوردار شوند برای کشت قلم ها در زمین اصلی باید ابتدا به حفره گودالی به عمق 30 تا 40 سانتی متر اقدام نمود و قلم را در داخل آن طوری قرارداد که جهت ریشه ها به طرف پائین باشد. و ریشه تقریباً 15 سانتی متر پائین تر از سطح زمین قرار گیرد. سپس اوی آن را با خاک پوشاننده به طوری که به ضخامت 5 تا 8 سانتی متر از سطح گودال خاک ریخته شود. اگر در بهار به انتقال قلم ها به زمین اصلی اقدام شود بلافاصله پس از کشت باید زمین را آبیاری نموده.
پس از اینکه ارتفاع بوته ها به 20 سانتی متر رسید ساقه های را باید حلو قیمی که دریای آنتعبیه شده پیچاند چنانچه هر بوته دارای چند شاخه باشد باید فقط در تاسه شاخه را حول قیم قرارداد از اواخر خرداد علفهای هرز بین ردیفها را بادی یا توسط ماشین باید وجین کرد.
سال اول رویش در فصل تابستان ارقام نامناسب و بوته های بیمار را شناسایی و جمع آوری می کنند. واکاری در فصل پائیز انجام میگیرد در این فصل بوته های دگیر را جایگزین بوته های خشک شده باید کرد. سال اول رویش در فصل پائیز 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر 140 تا 160 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس باید به اخک اضافه کرد. سال دوم ر اوایل بهار 60 تا 80 کیلوگرم ازت به خاک اضافه می شود و همچنین سله های ایجاد شده در فواصل بین ردیفها را باید شکست بطورکلی مراقبتهای رازک شامل مراقبت بهار ، تابستانه و پائیزه می باشند.
مراقبتهای بهاری : شامل آماده سازی خاک ، حاصلخیز کردن زمین، هرس ریشه، مبارزه با علفهای هرز و کمک به قرار گرفتن گیاه حول قیم
مراقبتهای تابستانه : کمک به پیچیدن گیاه حول قیم بریدن و جدانمودن شاخه های عقیم زنانه ، مبارزه آفتها بیماریها
مرقبتهای پائیزه (پس از برداشت محصول) : بریدن ساقه ها، آماده سازی خشک افزودن کود مورد نیاز گیاهان به خاک بیماریهای رازک می توان سفیدک جفتی را نام برد.
که برای مبارزه با این بیماریها هر 5 تا 6 روز باید اقدام به سمپاشی گیاهان نمود و 10 تا 14 مرتبه سمپاسی را تکرار کرد.از آفتهای عمده رازک شته رازک می باشد که باید از آفت کش مناسب آن استفاده نمود.
رازک بطور متوسط 16 تا 18 سال عمر می کند و چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد طول عمر گیاه به 30 تا 40 سال نیز میرسد وی 8 تا 10 سال بازدهی اقتصادی دارد.
برداشت گلهای گیاه رازک همواره با ماشین انجام می گیرد هنگامیکه گلها کاملاً رسیده و گیاهان پوشیده از گل باشند. بایدآنها را برداشت نموده رسیده به رنگ زرد مایل به سبز می باشند زمان جمع آوری گلهای در ارقام مختلف متفاوت است ولی معمولاً در اواسط خرداد یا اواخر شهریور زمان مناسبی برای برداشت گل رازک است. برداشت به وسیله ماشینهای مخصوص انجام میگیرد. ابتدا به بریدن گیاه از فاتصله 60 تا 80 سانتی متری از سطح زمین اقدام می شود (به همراه قیم) سپس برای جدا کردن گبلها از سایر قسمتهای گیاه به مراکز مخصوص منتقل میشوند پس از برداشت گلها را باید بالافاصله خشک کرد برای خشک کردند گل نباید از دمای بیش از 60 درجه سانتی گراد استفاده شود. همچنین زمان خشک شدن گلها نباید از 5/3 تا 6 ساعت تجاوز کند. عملکرد محصل گل خشک 5/0 تا 5/2 تن در هکتار است نسبت گل تازه خشک 4 به 1 است.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
