تعریف
هرشبکه ای که خرید و فروش کالاها و
خدمات در آن انجام پذیرد
بازار نامیده می شود. بازار نباید لزوماً وجود مادی داشته و فضای مشخصی را در بر گرفته باشد. به عنوان مثال بازار معاملات سهام در سطح جهانی بازاری است که عملیات آن صرفاً از طریق شبکه مخابرات بین المللی انجام می گیرد و در مجموع جای معینی ندارد. در اغلب رشته های
اقتصاد عصر حاضر بازار نقش اساسی دارد، زیرا در
اقتصاد بازار آزاد تخصیص منابع از طریق بازار انجام می گیرد.
در اقتصاد سنتی ایران بازار معمولاً مکانی مسقف بوده که در آن
صنف های مختلف در راسته های خاص خود به داد و ستد اشتغال داشته اند. بدین ترتیب بازار سنتی به دلیل مرکزیتی که در امور اقتصادی و
تجاری داشت خود به خود به مرکز زندگی سیاسی نیز تبدیل می شد.
بازار آزاد
اصطلاح
بازار آزاد دارای دو مفهوم اقتصادی نزدیک به هم است:
- بازاری که در آن دولت دخالتی نداشته باشد و نیروهای عرضه و تقاضا آزادانه عمل کنند. بازار آزاد در این مفهوم بیشتردر متون مربوط به نظریه های اقتصادی کاربرد داشته و معادل « اقتصاد بازار آزاد» است.
- بازاری که در آن با سوء استفاده از تقاضای بازار، کالاهای کمیاب به قیمت گزاف به فروش روند و بدون وقفه به خریدار تحویل داده شوند.
این وضعیت بویژه در خلال جنگ ها و انقلاب ها یا دوره های بحرانی پس از آن پدید می آید و اساساً با نظام دو قیمتی همراه است: قیمت متداولی که برخی مشتریان خاص می توانند براساس آن کالاهای کمیاب را مستقیماً از تولید کنندگان یا توزیع کنندگان اصلی دریافت دارند، و قیمت بسیار بالاتری که طبق آن همان کالا توسط برخی تولید کنندگان، توزیع کنندگان، یا
دلالان به متقاضیان معمولی بازار عرضه می گردد.
در ایران پس از انقلاب بازار آزاد در کنار بازار سیاه و نظام سهمیه بندی
کالاهای اساسی عمل کرده و در خصوص بعضی کالاها مصداق داشته است. مثلاً کره، پنیر، یا گهگاه گوشت مرغ و گوشت قرمز از جمله کالاهایی بودند که مشمول کارکرد بازار آزاد می شده اند.
فرق این بازار با
بازار سیاه آنست که معاملات بازار آزاد منع قانونی ندارد.
بازار حراج
منظور از
بازار حراج بازار سازمان یافته ای است که در آن
قیمت ها پیوسته با تغییرات
عرضه و
تقاضا انطباق می یابند. مشخصات اصلی بازارهای حراج عبارتند از: اقلام و
کالاهایاستاندارد شده،
معاملات مجهول الطرفین، و تعداد کافی
خریدار و
فروشنده که تضمین کننده رقابت باشند. بازار حراج در متون درسی الگویی برای نشان دادن رقابت در عرضه است.
بازار رقابتی
بازار رقابتی به بازاری اطلاق می شود که در آن تعداد بسیاری
خریدار و
فروشنده به طور مستقل مشغول داد و ستد باشند. بدینسان هیچ عضو
بازار نمی تواند تاثیر زیادی بر قیمت بگذارد.
بازار سیاه
به هر بازار
غیر قانونی در جامعه ای که در آن
دولت قیمت ها را در سطح حد اقل یا حد اکثر تثبیت کرده باشد
بازار سیاه اطلاق می شود. بدین ترتیب، هرگاه حداکثر حد
قیمت ها تثبیت شده باشد، معاملات ممکن است با قیمت هایی بالاتر از این سطح انجام گیرد.
بازار سیاه هنگام
جیره بندی یا بحران های ملی مانند وقوع جنگ، رواج می یابد. به نسبت تنوع، گستردگی و تداوم این قبیل بازارها، سوداگران و
احتکارگران بسیاری در رده های مختلف به
سودها و
ثروت های باد آورده چنگ انداخته و درمقابل،
قدرت خرید اقشار و طبقات پایین و متوسط، اعم از
کارگران و
کارمندان به شدت رو به کاهش می گذارد.
کارکرد چنین نظامی سرانجام به اختلاف طبقاتی بیشتر منجر می شود.
بازار طلا
بازار مبادله
طلا به صورت
سکه یا
شمش بازار طلا نامیده می شود. در همه مراکز مالی جهان غیر از نیویورک بازار طلا وجود دارد، ولی آزادی مبادله طلا در همه جا نامحدود نیست.
بازار طلای لندن، که سابقه ی آن به سال
1684م باز می گردد، کاملاً آزاداست، ولی در دوره پیش از لغو کنترل
ارز در
اکتبر 1979 میلادی مبادله ی طلا صرفاً منحصر بود به
دلالان مجاز و افراد غیر مقیم در بریتانیا.
در حال حاضر در بازار طلای لندن، که از معروفترین بازارهای جهانی است، پنج بنگاه دست اندر کار مبادلات طلا هر روز گرد هم می آیند و با در نظر گرفتن
عرضه و
تقاضا،
قیمت طلا را برای همان روز تعیین می کنند.
بازار عوامل
بازار خرید و فروش عوامل تولید را
بازار عوامل می نامند. تجزیه و تحلیل این بازارها چگونگی تعیین
قیمت عوامل تولید را مشخص می کند و از این رو زمینه مناسبی برای تعیین توزیع
درآمد است.
بازار کار
بازار کار بازاری است که در آن
عرضه و
تقاضا برای
کار معین جهت انجام فعالیت معین، نمود می یابد و فرآیند تعیین میزان پرداخت برای کارهای مختلف دنبال می شود. افزون بر این، چگونگی تغییرات
دستمزدها و جابجایی کارگران میان
شغل های مختلف و مراجعه آنها به
کارفرمایان مختلف نیز در این بازار انجام می گیرد.
باید توجه داشت که کاربرد اصطلاح
بازار در این مورد به معنای مشابهت کامل کار با دیگر
کالاها نیست، بلکه
« بازار کار» در
اقتصاد، « مکان » یا مکانیسمی است که از طریق آن عرضه و تقاضا برای کار با یکدیگر روبرو شده و تلاقی می یابند.
بازار مشترک
بازار مشترک بازاری است که علاوه بر اعمال
تعرفه مشترک خارجی و اتخاذ سیاست بازرگانی واحد
اتحادیه گمرکی در پی یک پارچگی همراه با حرکت آزادانه کالاها، خدمات و عوامل
تولید نیزهست.
بازار مکاره
بازار مکاره بازاری است که هر ازگاه برای مدتی کوتاه برپا می شود و فروشندگان و خریداران گوناگون از نقاط مختلف یک یا چند کشور برای معامله در آن گرد هم می آیند. این گونه بازارها در قرون گذشته تا قبل از عمومیت یافتن وسایل حمل و نقل جدید هنگام برگزاری مراسم مذهبی و جشن ها بر سر مهمترین گذرگاه ها تشکیل می شد و دراروپا هریک به نام یکی از قدیسان شهرت می یافت. پیدایش وسائط حمل و نقل جدید و نظام نوین داد و ستد که حمل مستمر
کالا به نقاط مختلف جهان را امکان پذیر می ساخت اندک اندک از رونق بازارهای مکاره کاست، تا جایی که امروزه
نمایشگاه های بین المللی جایگزین آنها شده اند.
واژه مکاره در زبان فارسی از نام قدیس ماکاریف (Saint Makariev)، که در روسیه تزاری بر بازار موسمی پر رونقی گذاشته شده بود، گرفته شده و ظاهراً از زمان
ناصرالدین شاه به تدریج در این زبان رواج یافته است. در گذشته اینگونه بازارها در ایران بسیار برپا می شد، لیکن امروزه بازارهای موقت در مراسم قالیشویان مشهد اردهال (کاشان)، جشن قره کلیسا، مراسم زرتشتیان و یا شاید بازارهای هفتگی را می توان باقیمانده این سنت کهن دانست.
همچنین ببینید
