| بیماری دیابت با درگیری عروق ریز ، باعث آسیب گسترده بافتی از جمله در چشم میشود. رتینوپاتی دیابتی عارضه ای ناشی از دیابت قندی است که بدلیل تغییرات ایجاد شده در رگهای خونی رخ می‌دهد. پرده شبکیه لایه عصبی در پشت چشم است که نور را درک میکند و تصاویر را به مغز میفرستد. وقتی عروق خونی در شبکیه آسیب میبینند ممکن است باعث نشت مایع یا خون شده یا منجر به رشد شاخههای عروقی شکننده و کلاف مانند شده و باعث تخریب شبکیه شود در نتیجه تصویری که شبکیه به مغز میفرستد تار شده یا کج و معوج میشود. و این آسیب شبکیه را رتینوپاتی می‌گویند. |
کلیات
رتینوپاتی دیابتی از علل شایع کاهش دید و کوری (25% موارد کوری در کشورهای غربی) میباشد. کسانی که دیابت درمان نشده دارند 25 برابر شانس بیشتری برای کوری نسبت به افراد عادی دارند. وجود و شدت رتینوپاتی دیابتی بیشتر با سن بیمار در هنگام تشخیص و طول مدت دیابت ارتباط دارد تا شدت بیماری و
کنترل قند خون. ظرف 20 سال پس از شروع بیماری در 100% بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و 80 - 60 درصد بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 رتینوپاتی پدید می‌آید. امروزه با بهبود وسائل تشخیصی و درمانی ، فقط درصد کوچکی از بیماران مبتلا به دیابت مشکلات جدی ناشی از کاهش دید خواهند داشت، مشروط به اینکه به موقع به چشم پزشک مراجعه نمایند.
انواع رتینوپاتی
رتینوپاتی دیابتی شامل رتینوپاتی زمینه‌ای (آنوریسم‌های کوچک عروق ، انفارکت یا قطع جریان خون قسمتی از شبکیه) و رتینوپاتی پرولیفراتیو است. رتینوپاتی زمینه‌ای معمولا با از دست دادن بینایی همراه نیست. با این وجود ایجاد ادم ماکولار یا رتینوپاتی پرولیفراتیو (بخصوص عروق جدید نزدیک به دیسک اپتیک) نیاز به درمان فوری فوتوکواگولاسیون لیزری جهت نگهداری بینایی دارند.
- رتینوپاتی زمینه‌ای مرحله اول رتینوپاتی دیابتی است. در این مرحله عروق کوچک در پرده شبکیه صدمه دیده و مایع یا خون از آنها نشت میکند. مایع نشت کرده باعث تورم پرده شبکیه شده و یا رسوباتی به نام اگزودا را ایجاد مینماید. با اینکه این مرحله معمولاً روی دید تاثیری نمیگذارد اما ممکن است بعداً به مراحل شدیدتری که منجر به کاهش دید میشود، تبدیل می‌گردد. از اینرو رتینوپاتی زمینه‌ای به عنوان یک علامت هشدار دهنده محسوب میشود.
گاهی مایعی که نشت کرده است در مرکز دید جمع میشود. مرکز دید مسئول دیدن جزئیات ریز اشیا میباشد (مثلاً حروف یا اعداد). این مسئله به نام تورم مرکز دید (ادم ماکولا) خوانده میشود و ممکن است سبب شود خواندن یا انجام کارهای نزدیک مشکلتر شود.
- رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری) حالتی است که رگهای خونی جدید و غیرطبیعی بر روی سطح شبکیه رشد میکنند. این پدیده "نئوواسکولاریزاسیون - Neovascularization" خوانده میشود. این عروق جدید دیواره ضعیفتری داشته و شکننده هستند و ممکن است منجر به خونریزی شوند. زجاجیه ماده شفاف و ژله مانندی است که مرکز چشم را پر میکند. خون نشت کرده باعث کدر شدن زجاجیه شده و بصورت نسبی عبور نور را از مردمک به پرده شبکیه را مانع میشود در نتیجه تصویر تار و درهم میشود.
این رگهای خونی غیرطبیعی ممکن است تبدیل به بافت سفتی شده که شبکیه را از پشت چشم جدا کنند و باعث جدا شدگی پرده شبکیه شوند که در صورت عدم درمان میتواند منجر به کاهش شدید دید و کوری شود. رگهای خونی غیرطبیعی همچنین ممکن است اطراف مردمک ، روی عنبیه (قسمت رنگی چشم) رشد کرده و با افزایش فشار داخل چشم باعث ایجاد آب سیاه شود. رتینوپاتی دیابتی تکثیری پرولیفراتیو شدیدترین نوع بیماری شبکیه ناشی از دیابت میباشد. حدود 20% افراد دیابتی به آن مبتلا میشوند و میتواند باعث کاهش شدید دید و کوری شود.
علائم
معمولاً در مرحله رتینوپاتی زمینه ای علامتی وجود ندارد. اگرچه ممکن است در صورت ایجاد تورم مرکز دید ،
تاری دید بصورت تدریجی ایجاد شود. شما ممکن است هرگز به تغییر میزان دید خود پی نبرید. معاینه چشم پزشکی تنها راهیست که به کمک آن میتوان تغییرات داخل چشم شما را پیدا کرد. وقتیکه خونریزی ایجاد میشود دید شما تار شده ، لکههایی در آن پیدا میشود و حتی ممکن است به کلی دید شما از بین برود. رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو اگرچه بدون درد است اما شکل شدیدی از بیماری است و نیازمند توجه پزشکی فوری است.
تشخیص
بهترین راه برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی معاینه چشمی در فواصل منظم میباشد که توسط چشم پزشک بایستی انجام شود. رتینوپاتی بسیار شدید ممکن است کاملاً بدون علامت باشد. برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی چشم پزشک با استفاده از دستگاهی به نام
افتالموسکوپ به داخل چشم شما نگاه میکند. چشم پزشک ممکن است قبل از معاینه با استفاده از قطره چشمی مردمک را باز کند.
چنانچه چشم پزشک رتینوپاتی دیابتی را تشخیص دهد ممکن است نیاز به عکس رنگی ته چشم یا آزمایش خاصی به نام آنژیوگرافی با فلوئورسئین باشد تا مشخص شود که شما احتیاج به درمان دارید یا نه؟ در آنژیوگرافی با فلوئورسئین یک ماده رنگی به داخل رگ شما تزریق میشود و عکسهای مخصوصی از چشم شما گرفته میشود.
درمان
برای درمان مسائلی از قبیل سن ، تاریخچه پزشکی و چگونگی نحوه زندگی بیمار و اینکه چه مقدار از شبکیه صدمه دیده است، مد نظر قرار میگیرد. در بسیاری موارد احتیاجی به درمان نیست اما بیمار باید بطور مرتب تحت معاینات چشمی قرار گیرد. در دیگر موارد ، درمان برای متوقف کردن صدمات ناشی از رتینوپاتی دیابتی و در صورت امکان بهبود دید انجام میشود.
- جراحی لیزر: این روش اغلب در درمان رتینوپاتی دیابتی موثر است. یک اشعه قوی از نور لیزر بر روی قسمت صدمه دیده شبکیه متمرکز میشود. تابش اشعه لیزر رگهای نشت کننده را میبندد و بدینوسیله تورم مرکز دید کم میشود. این نوع درمان فوتوکوآگولاسیون - Photocoagulation نامیده میشود. در موارد رشد رگهای خونی غیرطبیعی (نئوواسکولاریزاسیون) تابش اشعه لیزر در تمامی قسمتهای کناری پرده شبکیه استفاده میشود. اثرات ناشی از لیزر باعث کاهش رشد رگهای خونی غیرطبیعی شده همچنین شبکیه را به پشت چشم میچسباند و مانع جدا شدگی شبکیه میشود.
جراحی لیزر ممکن است در مطب چشم پزشک و یا در یک کلینیک بصورت سرپایی انجام شود. چنانچه رتینو پاتی دیابتی در مراحل اولیه تشخیص داده شود جراحی لیزر میتواند سیر کاهش دید را کُند کند. حتی در مراحل پیشرفته بیماری (رتینوپاتی پرولیفراتیو) نیز ، جراحی لیزر شانس کاهش شدید دید را کم میکند.
- کرایوتراپی (سرد کردن): اگر زجاجیه به دلیل وجود خون کدر باشد جراحی لیزر را تا زمانی که خون جذب شود نمی‌توان انجام داد. در بعضی موارد خونریزی زجاجیه ، کرایوتراپی یا یخ زدن شبکیه ممکن است در کوچک شدن رگهای خونی غیرطبیعی کمک کننده باشد.
- ویترکتیومی (برداشتن زجاجیه): در رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو پیشرفته ممکن است چشم پزشک برداشتن زجاجیه را توصیه کند. این جراحی میکروسکوپی در اطاق عمل انجام میشود. ویترکتیومی زجاجیه پر شده از خون را بر می‌دارد و به جای آن ماده شفافی را جایگزین میکند. در حدود 70% بیماران بعد از برداشتن زجاجیه بهبودی دید دارند. گاهی اوقات قبل از انجام عمل برداشتن زجاجیه چشم پزشک ممکن است برای چند ماه یا یکسال صبر کند تا شاید خونریزی خودبخود جذب شود. برای بیماران دچار خونریزی زجاجیه یا جداشدگی شبکیه ، ویترکتومی اندیکاسیون دارد.
- ترمیم شبکیه: در صورتی که بافت تخریب شده منجر به جداشدگی شبکیه از پشت چشم شود کاهش شدید دید یا کوری را باعث میشود مگر اینکه جراحی برای چسباندن شبکیه بموقع و با موفقیت انجام شود.
سایر اختلالات چشمی همراه با دیابت
دیابت میتواند به اشکال مختلف روی دید تاثیر بگذارد. باعث ایجاد
آب مروارید ،
آب سیاه و مهمتر از همه صدمه به رگهای خونی داخل چشم و ... میشود. سایر اختلالات چشمی همراه با دیابت عبارتند از: تشکیل آب مروارید ، مردمکهای دارای اختلال حرکت ، آب سیاه یا گلوکوم ، نوروپاتی اپتیک ، فلج عضلات خارج چشمی ، اجسام شناور جلوی چشم ، عیوب انکساری نوسان کننده که اختلال آخر مربوط به تغییرات سطح
گلوکز خون میشود. وجود اجسام شناور جلوی چشم میتواند بیانگر خونریزی جلوی شبکیه یا زجاجیه بوده و ارجاع فوری برای ارزیابی چشمی ضروری است. کاتاراکت (آّب‌مروارید) پیری در دیابتی‌ها زودتر و شایعتر است.
نقش بیمار در درمان
مراقبت موفقیت آمیز رتینوپاتی دیابتی فقط به درمان اولیه توسط چشم پزشک شما بستگی ندارد. طرز برخورد و توجه شما به درمان دارویی و رعایت رژیم دیابتی ضروری است. شما بایستی میزان مناسب قند خون خود را حفظ کنید. از سیگار کشیدن خودداری کنید و به
فشار خون خود نیز توجه داشته باشید. فعالیتهای فیزیکی معمولاً برای بیماران مبتلا به رتینوپاتی دیابتی مسئله‌ای نیست. گاهی در بیماران مبتلا به نوع فعال رتینوپاتی پرولیفراتیو محدود کردن فعالیتهای فیزیکی توصیه میشود. حاملگی و
افزایش فشار خون ممکن است رتینوپاتی دیابتی را تشدید کنند.
معاینه سالانه توسط چشم پزشک
کاهش دید به میزان زیادی قابل پیشگیری است. رتینوپاتی دیابتی ممکن است بدون هیچگونه علامتی وجود داشته باشد. تشخیص اولیه رتینوپاتی دیابتی بهترین روش برای جلوگیری از کاهش دید است. در تمامی بیماران دیابتی باید سالی یکبار معاینه ته چشم با مردمک گشاد توسط چشم پزشک انجام شود که این معاینه برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 از همان ابتدای تشخیص و برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 در زمان بلوغ یا پس از 5 سال از تشخیص توصیه می‌گردد. بیماران مبتلا به دیابت بایستی حداقل سالی یکبار توسط چشم پزشک معاینه شوند. وقتیکه رتینوپاتی دیابتی ایجاد شد معاینات بیشتر چشم پزشکی با فواصل کمتر ضروری است. با کنترل دقیق چشم پزشک میتوانید درمان را قبل از صدمه دید شروع کنید.
مباحث مرتبط با عنوان
