منو
 کاربر Online
898 کاربر online
 : زمین شناسی
برای پاسخ دادن به این ارسال باید از صفحه قبلی اقدام کنید.   ناشناس   در :  شنبه 05 آذر 1384 [04:10 ]
  انتقال یافته از پرسش و پاسخ : جغرافیا (از طریق تماس با ما)
 

نام و نام خانوادگی:
پرویز زارع شاهمرسی
بنام خدا
پرویز زارع شاهمرسی
دبیر جغرافی روستای عین الدین. بخش تیکمه داش. آذربایجان شرقی
shahmarasi@yahoo.com
جغرافیای قره باغ
قره‏باغ سرزمینی است در جنوب قفقاز که اکنون رسماً در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار دارد. این سرزمین باستانی به دو پارة جلگه‏ای (سفلی) و کوهستانی (علیا) تقسیم شده است. بخش سفلی در شمال واقع شده که شهر گنجه مرکز آن است و قسمت کوهستانی آن با عنوان رسمی «استان خودفرمان قره‏باغ کوهستانی» "Mountainous Karabagh Autonomous District" شناخته می‏شود. قسمت کوهستانی تقریباً 5/12 درصد کل سرزمین قره‏باغ را دربرگرفته است. مساحت این استان 4388 کیلومتر مربع ، درازای آن از جنوب به شمال 120 کیلومتر و پهنایش از خاور به باختر بین 35 تا 60 کیلومتر است. این استان از 5 ناحیه (عسکران، مارتونی، هادروت، شوشا و مارداکرت ) تشکیل می‏شود. دارای دو شهر به نامهای خان‏کندی(استپاناکرت) و شوشا، 5 شهرک، یک قصبه و 220 روستا است.
از دیدگاه موقعیت جغرافیایی بین 39 درجه و 25 دقیقه و 40 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 20 دقیقه و 47 درجه و 20 دقیقه طول شرقی قرار دارد. قره‏باغ از سوی شمال به کوههای قفقاز کوچک (موروداغ با قله 3724 متری جامیش داغی)، از باختر و جنوب به کوههای موسوم به قره‏باغ (قله‏های قیزقالا‏سی به بلندی 2843 متر، قیرخ قیز 2827 متر و بویوک کیره 2725 متر) و از خاور و شمال خاور، به کناره‏های باختری دشت میل مغان و دشت قره‏باغ می‏پیوندد. حدود این منطقه در جنوب، از پل خداآفرین آغاز و به پل شکسته بر روی رود ارس پایان می‏پذیرد. مرز قره‏باغ در خاور، رود کُر است که در روستای جواد (صابرآباد کنونی) به رود ارس می‏پیوندد. رود گوران، حد شمالی را از مرز ایالت گنجه تا رود کُر بوجود آورده است و قلة کوههای کوشبَک، سالوارتلی و اَریکلی به عنوان پایانة این سرزمین در باختر شناخته می‏شوند. دشت گنجه – قازاخ بین دامنه‏های شمال خاوری کوههای قفقاز کوچک و رود کُر قرار دارد. این دشت در شمال باختری به زمینهای هموار کارتلی پایین (در گرجستان) و در جنوب شرقی به دشت قره‏باغ محدود می‏شود. بلندی این دشت از 100 تا 550 متر از سطح دریا در نوسان است.
جلگة کُر- ارس توسط رودهای کُر و ارس به 5 قسمت تقسیم می‏شود: دشتهای شیروان، قره‏باغ، میل، مغان و سالیان. ارتفاع قسمتهای شرقی و مرکزی جلگه، پایینتر از سطح دریای آزاد است (در سواحل خزر تا 28 متر پایینتر از دریا)، در دامنة کوهها و دشتهای شیبدار به حدود 200 متر (در شمال) و بعضی جاها به 300 تا 400 متر می‏رسد. (محل تلاقی دشت قره‏باغ و دامنة کوهها) در دشت قره‏باغ بریدگیها و گودیهای زیادی وجود دارد. در این جلگه شبکة کانالهای آبیاری (شیروان بالا، قره‏باغ بالا و مغان بزرگ) احداث شده است. آبهای زیرزمینی آن عمدتاً شوراند. کانالها و کولکتورهای زهکشی (شیروان – میل - قره‏باغ – مغان و سالیان) کشیده شده است.
این ناحیه از دیدگاه اقلیمی، به سه منطقة آب و هوایی معتدل گرم، معتدل سرد و سرد تقسیم می‏شود. جنگلها 33 درصد زمینهای آن را پوشانده و در این جنگلها درختان میوه‏ای همچون گردو، سیب، گلابی، گوجه سبز و زغال اخته پرورش یافته‏اند. زمینهای کوهپایه‏ای، زمستانهای خشک و تابستانهای ملایم و کوهستانهای بلند اقلیمی سرد دارند. متوسط درجه حرارت کوهپایه‏ها در دی ماه 2 تا 5/0 درجه سانتیگراد، بلندیها 3 تا 4 درجه و در ماه خرداد بین 16 تا 25 و 14 تا 15 درجه است. به طور میانگین هر سال در کوهپایه‏ها و دشتها 400 تا 550 میلیمتر و در بلندیها بین 800 تا 900 میلیمتر باران می‏بارد. بارندگی در رشته کوه قره‏باغ و فلات آتش‏فشانی آن در بهار، اوایل تابستان و پاییز صورت می‏گیرد.
در این سرزمین کوههای بلندتر از 5000 متر یا قله‏های آتشفشانی همچون اِلبروس یا البروز و کازبَک برافراشته‏اند. بلندیهای رشته کوه موروداغ سراسر سال پوشیده از برف است. دربلندیهای 2000 تا 2300 متری سبزه‏زارهای آلپی و نیمه آلپی گسترش یافته‏اند. در سواحل رود کُر و در پاره‏ای موارد ارس، بیشه‏زارهای کوچک توغای (بلوط گرمسیری، تبریزی، بید، سنجد، گز، بید خادار) و در دشت قره‏باغ جنگلهای گرمسیری (درخت بن و بلوط گرمسیری) وجود دارد.
این سرزمین از رودهای بزرگ همچون کُر(با شاخه‏های تَرتَرچای ، اینجه‏چای، خاچین‏چای و قارقارچای) و ارس (با شاخه‏های کوندَلَن‏چای و قوروچای) بهره می‏گیرد. رود ارس از دامنه‏های کوه بیسال در ترکیه سرچشمه گرفته و به دریای خزر می‏ریزد. ارس به وسیلة آبهای زیرزمینی و برف تغذیه شده و آب آن از مارس تا ژوئن کاملاً بالا می‏آید. این رود قابل کشتیرانی نبوده و در بخش پایینی، برای آبیاری مورد استفاده قرار می‏گیرد. درازای آن 1072 کیلومتر و مساحت حوضة رود 102000 کیلومتر مربع است.
رود کُر با درازای 1364 کیلومتر، در گرجستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه جریان داشته و درازترین رودخانة قفقاز به شمار می‏آید. حوضة آن 18800 کیلومتر مربع پهنا دارد. در تأمین آب این رودخانه برف 36 درصد، آبهای زیرزمینی 30 درصد، باران 20 درصد و توده‏های یخ 14 درصد سهم دارند. تأسیسات مهم برق هیدروالکتریک مینگه چِئویر و مخزنی با مساحت حدود 605 کیلومتر مربع و حجمی نزدیک به 16 کیلومتر مکعب بر روی این رود ساخته شده است. رود ترتر از بلندیهای قره‏‏باغ (محلی به نام گَلین قایا در ارتفاع 3120متر) سرچشمه گرفته و شاخة چپ رود کُر را به وجود می‏آورد. این رود 184 کیلومتر درازا و 2650 کیلومتر مربع حوضة آبریز دارد. از آبهای زیرزمینی تغذیه شده، از آوریل تا ژوئن بالا می‏آید. از این رود برای آبیاری زمینهای کشاورزی بهره گرفته می‏شود. این رودخانه در نواحی کَلبَجَر، آغ‏دره و بَردع جریان دارد. جریان پایین دست آن، در دشت قره‏باغ بوده و ارتفاع رود در مصب آن 3 متر است.
در زمینهای پست و بلند قره‏‏باغ، دریاچه‏های بسیاری وجود دارند. به طور مثال در بلندیهای آتشفشانی این ناحیه در ارتفاع 2729 متری، دریاچه‏ای به نام آلا گؤل با مساحت 5 کیلومتر مربع و ژرفای 8 متر جای گرفته که بزرگترین دریاچة پدید آمده از توده‏های یخ در قفقاز است. درازی این دریاچه حداکثر به 7/3 کیلومتر و پهن‏ترین قسمت آن 9/2 کیلومتر است.
خاک قره‏‏باغ را خاکهای شاه بلوطی رنگ، خاکهای کوهستانی، جنگلی قهوه‏ای رنگ، کوهستانی، جنگلی خاکستری رنگ، کوهستانی، استپی سیاه رنگ و دیگر گونه‏ها تشکیل می‏دهند. این ناحیه دارای کانهای پربار روی، مس، باروت، مرمر، تراورتن، گچ، گل نسوز، سنگهای آسیاب و تعداد بیش از 120 چشمه آب معدنی گازدار، آهن‏دار و کربن‏دار( به ویژه در نزدیکی شهر شوشا) می‏باشد که می‏توان به چشمه‏های تورش سو، شیرلان، توغ، کیرس و زرداناشن اشاره کرد. در نواحی کلبجر و گئده‏بیگ معادن مس وجود دارد. در ناحیة کلبجر معادن شوربولاق و آقایاتاق دارای منابع غنی جیوه بوده و بسیار معروفند. آب معدنی «ایستی سو» در کلبجر به جهت دارا بودن ویژگیهای کم نظیر، معروفیت جهانی دارد ولی از 10% آن بهره‏برداری می‏شود.
جمعیت قره‏باغ 10% در بلندیهای تا 500 متر، 86% بین 500 تا 1500 متر، 3% بین 1500 تا 2000 متر و 1% در بیش از 2000 متر بالاتر از سطح دریا پراکنده‏اند. در جغرافیای تاریخی از قره‏باغ به گونة سرزمینی پهناور، بلند و گذرناپذیر شمال ارس با یخچالهای طبیعی و زیبا، جنگلهای پوشیده از درختان و رستنیهای گوناگون در سایة جاودانة کوههای سر به فلک کشیده یاد شده است.

پی نوشتها:
. بنا به تحقیق نگارنده، این مناطق در جهان با نام قره‏باغ شناخته می‏شوند:
- روستایی در یکی از دهستانهای بخش مرکزی شهرستان شیراز که مرکز آن طغرآباد است. رودخانه‏ای نیز به این نام در آنجا جاری است که از کوههای قبله سرچشمه گرفته و پس از سیراب نمودن قره‏باغ به دریاچة بهارلو می‏ریزد.
- دهی از دهستانهای انزل بخش حومة شهرستان اورمیه که مرکز آن انزل است.
- دهی جزء دهستان قاقازان بخش ضیاءآباد قزوین
- منطقه‏ای در استان کابل و زادگاه داود سرمد شاعر افغانی است که در 1358 شمسی به دست روسها کشته شد. قره‏باغ در 37 مایلی جنوب غربی غزنین قرار دارد. در زمان حملة نادرشاه به هندوستان در سال 1738م/1151ه.ق، زمانی که سپاهیان ایرانی به قره‏باغ رسیدند، حکمران غزنین به کابل گریخت. آنگاه قضات، دانشمندان و بزرگان غزنین همگی به قره‏باغ آمده و در حضور نادرشاه تسلیم شدند. ن.ک:
لاکهارت، لارنس. نادرشاه آخرین کشورگشای آسیا. ترجمة اسماعیل افشار نادری. نشر دستان. 1377. تهران. ص 392
- دهی از دهستان طاغنکوه بخش فدیشة شهرستان نیشابور
- منطقه‏ای در شمال رود ارس و در قلمرو جمهوری آذربایجان که مورد بحث این کتاب است.
2 . در زبان ترکی «داغلیق قاراباغ مختار ولایتی» و در زبان روسی «ناگورنو کاراباخسکایا آوتومنایا اوبلاست».
- در دایرة المعارف کلمبیا (دانشگاه کلمبیا آمریکا) چاپ 1947 ص 953 به این صورت آمده است:
Autonomous province of mountainous karabagh
3 . برخی از پژوهشگران وسعت قره‏باغ کوهستانی را 4400 و 4392 کیلومتر مربع گفته‏اند. در دایرة المعارف بریتانیکا 4400 کیلومتر مربع آمده است. طبق نظر رسمی سفارت آذربایجان در ایران، مساحت قره‏باغ کوهستانی 4388 کیلومتر است.
4. Aliyef,Egrar. Daglig Garabag.Elm. Baku.1989.Se.3
5. در مورد شوشا مفصلاً توضیح داده خواهد شد.
- آغ‏دره را ارمنیان مارداکرت می‏نامند. در 63 کیلومتری شمال خان کندی و 41 کیلومتری جنوب غربی بردع و برسرراه بردع – ایستی سو واقع است. از بناهای باستانی آن معبد گانزاسار در روستای بانکلو، قلعة خانابرت، بازماندة قلعة گلستان، قلعة جرموک در قصبة جرابرد، کلیسا، معبد یاکوب مقدس در روستای کولاتاغ(635م)، معبد روستای ماغاویز(سدة 12م)، پل رودخانة ترتر، بازماندة قلعه در نزدیکی روستای ماغاویز (سدة 12 و 13 م)، پل رودخانة ترتر، معبد اورک در نزدیکی روستای طالش (سدة 12م)، معبد در مجاورت رود ترتر(سدة 12م)، قلعة ملیک حاتم در روستای قاساپت، معبد یکیش آراکل در روستای ماداگیز(سدة 12م) و ... را می‏توان نام برد. تا 1939 جرابرد نام داشت. از 1930 شهرستان شد. 1705 کیلومترمربع وسعت، 2 شهر و 57 روستا دارد. به طو متوسط در هرکیلومترمربع 26 نفر ساکن هستند. در جنوب کوهستانی و در شمال مایل به دشت است. در شمال به سلسله کوههای موروداغ می‏پیوندند. اقلیمش در بسیاری جاها سرد ملایم و در بلندیها سرد است. دمای میانگین در ژانویه 1 تا 10- درجه و در ژوئیه 10 تا 25 درجه است. بارندگی سالانه 400 تا 900 میلیمتر است. رودخانه ترتر و خاچین از اراضی آن می‏گذرد. دریاچه کوهستانی قاراگؤل در آنجا قرار دارد. 44% مساحت شهرستان را بیشه زار (بلوط، پسته ، صمغ و ... ) تشکیل می‏دهد. چمنزارهای آلپی نیز موجود است. حیواناتی چون بز کوهی، سنجاب و خرس در آنجا زندگی می‏کنند. از پرندگانش نیز می‏توان قرقاول و دراج را نام برد. نشریة بارکاماتیون از 1932 در آنجا منتشر می‏شد.
- خوناشئن اکنون مارتونی نامیده می‏شود.این نام گذاری به افتخار میاسنیکوف انجام گرفت. در 1930 شهرستان شد. در 41 کیلومتری خان‏کندی، در کنار جادة آغ‏دام – فضولی و در ساحل رود خوناشئن در دامنة کوه واقع است. این شهرستان 779 کیلومترمربع وسعت، 2 شهر و 39 روستا دارد. کوهستانی پست است. بلندی آن از 10 تا 1000 متر است. اقلیمش در بیشتر جاها تابستانی خشک و گرم ملایم است. دمای میانگین در ژانویه 1- تا 2- درجه و در ژوئیه 24 تا 36 درجه است. بارندگی سالانه 400 تا 500 میلمیتر است. رودخانة خوناشئن و کؤندلن چای در این شهرستان واقعند. بیشه‏زارهایی با درختان برگ پهن دارد. روباه، شغال، خرگوش، موش صحرایی و کبک و کبوتر و ... از حیوانات آن است. قبرستان مارتونی (سدة 17) و قبرستان هاترک از آثار باستانی آن هستند. نشریة «آشخاتانک» از 1932 در آنجا منتشر می‏شد که از 1964 نام آن به «کمونیزم» تغییر یافت.
- هادروت در 437 کیلومتری باکو، 95 کیلومتری خان‏کندی، 49 کیلومتری ایستگاه راه‏آهن هورادیز، در درة رود قوزلوچای و در دامنة جنوبی کوه آرگو قرار دارد. کشت انگور و بافت فرش از شغلهای مهم مردم است. قبل از 1939 دیزاق نامیده می‏شد. این شهرستان در 1930 تشکیل شده است. یک شهر و 41 روستا دارد. اساساً در شمال کوهستانی و در جنوب پست است. بلندی آن از 500 تا 2725 متر(قلة بویوک کیرس) است. زمستانهای سرد و تابستانهای ملایم دارد. میانگین دمای ماهانه در ژانویه 0 تا 50 درجه و در ژوئیه 20 تا 24 درجه است. بارندگی سالانه 600 تا 800 میلیمتر است. معدن گرانیت در این شهرستان موجود است. رودخانه‏های قوزوچای و قوروچای در این شهرستان واقع هستند. خاک آن قهوه‏ای‏ جنگلی است. 9/21 هزار هکتار جنگل دارد. گرگ، روباه، سنجاب و موش زمینی از حیوانات آن است. به طور متوسط 21 نفر در هر کیلومتر مربع زندگی می‏کنند. سکونتگاههای بزرگ آن قصبة هادروت و روستای متس تاغلار و توغ است. معبد گوتیک در روستای متس تاغلار (1241م)، معبد روستای دولانلار و معبد سرخ در روستای توغ ( سدة 10 میلادی) از آثار باستانی آن است.
- عسکران در 17 کیلومتری شمال شرق خان‏کندی و در کنار جادة شوشة یولاخ – لاچین – نخجوان، ساحل چپ رود قارقار و در دامنة شمال شرقی سلسله کوههای قره‏باغ قرار دارد. قلعة عسکران نیز در ساحل رست و چپ رود قارقار وقع و از سنگ رودخانه ساخته شده است. قلعة ساحل راست دارای برج و دیوارهای دولایه است. ضخامت دیوار 2 تا 3 متر است. اردوی ارتش روسیه در جنگ اول ایران و روس در نزدیک قلعه بود. مذاکرات صلح میان دو کشور نیز در این قلعه انجام شد. شهرستان عسکران در 1930 تشکیل شده و تا 1978 استپاناکرت نامیده می‏شد. 920 کیلومترمربع وسعت دارد. یک قصبه کارگری و 5 روستا دارد. اساساً کوهستانی و در طرف غرب سسلة قره‏باغ کشیده شده است. کوههای بلند آن قیزقالا (2843متر) و قیرخ قیز (2827متر) است. اقلیمش بیشتر گرم ملایم و در کوهها سرد است. میانگین دمای ماهانه در ژانویه -1 تا 1 درجه و در ژوئیه 22 تا 24 درجه است. بارندگی سالانه 500 تا 700 میلیمتر است. رودهایش به حوزه‏های کر و ارس می‏ریزند. رودخانة مهم آن قارقار است. خاکش قهوه‏ای چمنزاری است. 40% اراضی شهرستان را جنگل (بلوط، پسته و ...) پوشانده است. در کوههای بلند چمنزارهای آلپی وجود دارد. از حیوانات آن می‏توان خرس، گربة جنگلی، گرگ، روباه، کبک و کبوتر را نام برد. به طور متوسط در هر کیلومتر مربع 21 نفر ساکن هستند. 96% اهالی رووستایی هستند. مراکز مهم جمعیتی آن باللیجا، نوراگوغ، خرامورت؛ داش بولاق، چاناقچی و خان‏آباد است. از اراضی این شهرستان، راههای شوسه یولاخ – لاچین- نخجوان، فضولی - آغ‏‏دره و یولاخ - خان‏کندی می‏گذرند. رقصی نیز به نام رقص عسکرانی در دستگاه 8-6 رقص آذربایجانی وجود دارد که جوانان عسکران در مجالس عروسی آن را به صورت تک، دوتایی و جمع اجرا می‏کنند.
- یکی از شهرهای مهم قره‏باغ آغجابدیع است. در 374 کیلومتری باکو و در 45 کیلومتری ایستگاه راه‏آهن آغ‏دام قرار دارد. از سالهای 1959 تا 19862 به شهر تبدیل شد. در دشت میل و قره‏باغ واقع است. میان آن با شهرهای یولاخ، بردع، آغ‏دام و ایمیشلی راههای شوسه وجود دارد. از آثار باستانی آن کامل تپه، نرگس تپه، قاراکوبر، جان تپه و قالاتپه است. مقابری نیز در اوچ تپه، شاه تپه و ... وجود دارد. در گورستانهای برجای مانده از قرون وسطی گوسفندهای سنگی وجود دارد. آغجابدیع از 1930 شهرستان شد ولی در 1963 به آغ‏دام پیوست. در 1965 دوباره شهرستان شد. 1765 کیلومترمربع وسعت دارد. یک شهر و 44 روستا درد. مرکز آن آغجابدیع است. اراضی ان هموار است و از شمال شرق به جنوب غرب بلندتر می‏شود. اقلیمش گرم ملایم است. میانگین دمای ماهانه در ژانویه از 1- تا 7درجه و در اوت 25 تا 26 درجه است. بارندگی سالانه 300 تا 350 میلیمتر و شبکة رودخانه‏هایش پراکنده است. از 45 کیلومتری شمال شرق آن، رودخانة کر می‏گذرد. از بخش مرکزی آن نیز رودخانة قارقار جاری است. از اراضی این شهرستان کانالهای آبیاری قره‏باغ بالا و ارژنیکیدزه می‏گذرند. برکه‏های آب شور و در قسمتهای مرکزی آن شوره زار وجود دارد. 7/4 هزار هکتار جنگل دارد. جیران، گرگ، گراز، شغال، روباه، کفتار، خرگوش خاکستری، موش صحرایی آسیای کوچک، دراج ، کبوتر، قرقاول و ... می‏توان نام برد. منطقه محافظت شدة آغ گؤل در این شهرستان است. به طور متوسط در هر کیلومترمربع 7/36 نفر زندگی می‏کنند. 3/70% اهالی روستایی هستند. روستاهای مهم آن هیندارخ، اوزئییرکند، خوجاوند، حاجی بدللی، حوسولو، شنلیک، یئنی قاردولاق و قاراوللی هستند. کشت پنبه و دامداری شغل اصلی مردم است. جادة شوسة باکو – یولاخ- ایمیشلی از این شهرستان می‏گذرد. خط هوایی میان باکو و آغجابدیع قبل از آغاز جنگ دایر بود. در دوران کمونیستی نشریة «سرعت» از 1932 منتشر می‏شد. از 1936 رادیو محلی آغاز به کار کرد. ذوالفقار صمداوغلو آدی گوزلوف خوانندة مشهور آذربایجان در 1898 در روستای قرادولاق (شائومیان کنونی) و اوزئییر حاجی بیگوف آهنگساز بزرگ آذربایجان و پدر موسیقی مدرن آذربایجان در اوزئییر کند متولد شده‏اند.
6 . طول و عرض جغرافیایی گفته شده، به صورت تقریبی و توسط نگارنده به دست آمده است.
جمهوری آذربایجان دارای 114 هزار کیلومتر مربع مساحت و 3514 کیلومتر مرز مشترک با ایران، ارمنستان، گرجستان، روسیه و دریای خزر است. 11 کیلومتر نیز با کشور ترکیه مرز مشترک دارد. این کشور در 38 درجه و 25 دقیقه تا 41 درجه و 55 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 50 دقیقه تا 50 درجه و 51 دقیقه طول شرقی واقع است.
برای آگاهی از مختصات جغرافیایی منطقة قفقاز ن.ک:
- امیراحمدیان، بهرام. جغرافیای کامل قفقاز. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. تهران. 1381
- اسدی کیا، بهناز. جمهوری آذربایجان. نشر وزارت خارجه. تهران. 1374
7 . تکمیل همایون، ناصر. نگاهی به قره‏باغ در مسیر تاریخ ایران. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. سال2. شماره1. ص61
8. برای آگاهی بیشتر دربارة گذشتة ارتباطات میان دو سوی رود ارس و پلهای واقع در آن و همچنین پل خداآفرین ن.ک:
- حافظ زاده، محمد. ارس در گذرگاه تاریخ. انتشارات نیا. تبریز. 1374
9 . رود kyr . در زبان یونانی Y مثل زبانهای آلمانی و روسی صدای واو معدوله می رود یعنی Kurus با حذف us یونانی کور kyr یعنی kur می‏شود. فرانسویها k را طبق معمول به c تبدیل و سیروس می‏‏خوانند ولی انگلیسیها y را (آی) کرده و سیروس می‏گویند. عربها آن را نهرالکر و گرجیان کورو می‏نامند. ابوعبدالله بشاری مقدسی آن را نهرالملک نامیده و کسروی تبریزی برآن است که این رود به نام کوروش نامیده شده است به گفتة او، کوروش گونة یونانی نام کور است. در منابع قدیم از آن به نامهای کُر، الکور، متکواری و غیره نامیده شده است. کُر بزرگترین رودخانة قفقاز است.
ن.ک: رضا، عنایت الله. آذربایجان و اران(آلبانیای قفقاز). مجلة مطالعات سیاسی و اقتصادی. شمارة 55 و56. ص12
10 .Javanshir garabagi, mirza jamal. Garabag tarikhi. Yazichi.Baku.1989.Se.107-108
11. دشت قره‏باغ از شمالغرب به دشت گنجه – قازاخ، از غرب به کوههای قفقاز کوچک و موروداغ، از جنوب و جنوب شرق به دشت میل ختم می‏شود. به واسطة رودخانة کور از دشت شیروان جدا می‏شود. در دامنه‏ها بلندی‏اش 500 متر است. سطحی به صورت پلکانی ضعیف است. تیره‏های دوزداغ و گوکبوز در شمال غرب این دشت بوده و در بردع نیز یافت می‏شوند. اقلیمش گرم ملایم است. دمای میانگین در ژانویه 0 تا -2 درجه و در ژوئیه 27 درجه است. بارندگی سالانه 250 تا 350 میلیمتر است. در آن رودخانه‏های اینجه چای، ترتر، خاچین چای و قرقار جاری هستند که همگی آنها به کر می‏ریزند. چون از این رودخانه‏ها برای آبیاری استفاده می‏شود، بیشتر آنها به مصب نمی‏رسند. کانال قره‏باغ از این دشت می‏گذرد. از چاههای زیرزمینی نیز استفاده می‏شود. این دشت نیمه صحرایی جنگلهایی با درختان صمغ، بلوط ارانی، نارون و ... دارد. در ساحل رود کر جنگلهای کم پشت وجود دارد. در این دشت پنبه و انگور به دست می‏آید. دامداری جریان داشته و قشلاقهایی در آن قرار دارد.
لازم به ذکر است که ییلاق‏ قره‏باغ نیز از مناطق مهم جغرافیایی و اقتصادی این منطقه است. این ییلاق آتشفشانی میان زنگزور و رشته کوه قره‏باغ واقع است. بیشتر مساحت آن در آذربایجان است. بلندی متوسط آن 2000 تا 2500 متر است. با رودخانه و دره‏ها بخش بخش می‏شود. اقلیمش اساساً سرد و در جنوب گرم است. دمای میانگین ماهانه در ژانویه 0 تا 10- درجه در ژوئیه 10 تا 22 درجه است. 500 تا 800 میلیمتر درسال باران می‏بارد. رودخانه‏هایش به کر و ارس می‏ریزند. رودخانة ترتر، حوجازسو، زابوخ و بازارچای از این ییلاق سرچشمه می‏گیرند. در آن برکه‏های آلاگؤل و قاراگؤل وجود دارد. دارای چمنزارهای آلپی است. در کوههای میانه، بیشه‏های بلوط وجود دارد. دامداری، توتون کاری رونق دارد.
12 . بهراد، عبدالاحد. قره‏باغ در چشم انداز تاریخ. انتشارات ارک تبریز. 1372.ص15
13. امیراحمدی (امیراحمدیان)، بهرام. سرزمینهای آن سوی ارس- قره‏باغ: پیشینة تاریخی و ریشه‏های درگیری. مجلة اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شمارة 71-72. ص78
- امیراحمدیان، بهرام. قره‏باغ از دیرباز تاکنون: بررسی رویدادها. مجلة مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 4. بهار 1373
- امیر احمدیان، بهرام. آذربایجان و مسئلة قره‏باغ. مجلة رشد جغرافیا. شمارة 23. سال 1369
14. یک جهانگرد سدة میانی گفته است:«اگر می‏خواهی قره‏باغ راببینی ، به وادی ترترچای سربزن». این وادی از نظر جغرافیا و طبیعت جایگاهی ویژه در قفقاز کوچک دارد. این دره که محل گذر کوچ روان از ییلاق به قشلاق است، آثاری از حوادث بسیار بر خود دارد. ین آثار عبارت است از: قلعه‏هایی بر بالای کوههای بلند، مجموعة عبادتگاههای دینی، قراولخانه و سکونتگاههای موقتی. یکی از آثار مهم اینجا، معبد خوتاونگ است. طبق افسانه این معبد بر مزار آپستول فادده یکی از 12 حواری عیسی علیه‌السلام در سدة اول میلادی ساخته شده است. معبدی که اکنون موجود است، اساساً در سدة 13 ساخته شده است. این معبد شامل کلیسا، بناهای کمکی، مهمانخانه، قربانگاها، دیوار قلعه و چند صومعه که تمام اینها را احاطه کرده است. یکی از نوشته‏های موجود در معبد نشان می‏دهد که بسیاری از حکمرانان خاچین و حتی میناخاتون همسر حسن جلالی حکمران معروف آلبانی در سدة 13 در اینجا دفن شده ‏اند. همچنین نوشته‏هایی از آرزوخاتون بانوی پرنفوذ زمانه باقی مانده است. صاحبان معبد، زمینداران بزرگی بوده و در حیات سیاسی و اقتصادی کشور نقش بزرگی داشتند. مخیتارقوش در خوتاونگ بوده و سنگی به یادگار گذاشته است. یکی دیگر از آثار مهم، سکونتگاه کالانکات محل تولد موسی کالانکاتویسکی (کالانکاتی) مورخ آلبان است. این شهر زیبا که در دامنة جنوبی موروداغ، ساحل راست ترترچای و درمیان جنگلهای سحرانگیز بنا شده است. یکی دیگر از آثار ترترچای، قانلی قایا است که لاچین قالا نیز نامیده می‏شود. این قلعه بر بالای پرتگاهی بر سر راه کنونی کلبجر-آغ‏دره و در ساحل راست ترتر واقع است. مردم آن قوش قونما

  امتیاز: 0.00