__بخش سی و دوّم
مراکز تمدنی در فلات ایران تا باستانشناسی ایران باستان و تجملگرائی و جواهردوستی ایرانیان __
مراکز تمدنی و فرهنگی فلات ایران فقط منحصر به مرکز ثقل کشور ایران که پایتخت و مرکز حکومت باشد منحصر نبودهاست بلکه قبل از آن که دولتهای ماد و هخامنشی با تشکیلات حکومتی خود، کشور را یکپارچه و متحد سازند، در گوشه و کنار این فلات عظیم نیز در تپههای و درههای متفاوت وسائل تمدنی و فرهنگی که در دوره خود، بسیار پیشرفته بودهاست. مثلآً در تپّهی سیلک که بین قریه فین و شهر کاشان قرار دارد، در حدود چهار هزار سال قبل از میلاد، در ساختن ظروف سفالین بسیار پیشرفتهتر از مراکز تمدنی بودهاست. که در حسنلو در آذربایجان و گنج تپه قزوین بودهاست و هر یک از این مراکز حکومتهای قبیلهای به سبک ابتدایی وجود داشته است. این تپهها به منزله مراکز حاکمیت و پایتخت آنها بودهاست. نگارنده جهت تحقیق در این مورد از منابع زیر سود جستهاست: الف: ایران در عهد باستان پیش از اسلام، نوشته مرحوم دکتر محمدجواد مشکور. ب: فرهنگ (دایره المعارف)) هیجده جلدی دانشگستر. ج: پایتختهای ایران نوشته گروهی از مورخین به سرپرستی دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی. د: اطلس تاریخ ایران از انتشارات سازمان نقشهبرداری کشور. در تقویم اجرایی برای شرح تاریخ ایران از ابتدای اسلام باید متذکر شد که بعد از پایان این بخش به چند بحث میپردازیم.
1-پادشاهی خسرو پرویز 2-از پایان کار خسرو پرویز تا پایان دوره ساسانیان و سپس معرفی شبه جزیره عربستان و ظهور آئین مقدس اسلام که انشاءالها با استعانت از خداوند متعال به شرح حوادث ایران بعد از ظهور اسلام خواهیم پرداخت.
فصل اوّل: فهرست آثار ماقبل تاریخ فلات ایران
آثار ماقبل تاریخ به دو دوره پارینه سنگی (حجر قدیم) (Paleolithic) و حجر جدید (نوسنگی) (Neolithic) تقسیم میشوند. این دو دوره از دورترین زمان آغاز و تا چهار یا پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح ادامه دارد که عصر نئولیتیک (حجر جدید) را مربوط به زمانهایی در حدود چهار هزار یا پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح تا عصر فلزات میدانند.
آثار یافته شده در تپه سیلک (Sialk) کاشان از 1933 میلادی تا 1938 توسط گیرشمن فرانسوی، متعلق به چهار هزار سال قبل از میلاد. آثار تپه حصار دامغان توسط، دکتر هرتسفلد و اشمیت از 1931 تا 1933 مربوط به سه هزار سال قبل از میلاد. آثار تپه گیان نهاوند، از 1921 تا 1932 بین /1400 و /1000 (ق م) میدانند. آثار تپه جمشیدی در شمال شرقی منطقه الیشتر و مشرق هرسین توسط دکتر کنتونو و گیرشمن در 1931 که هم عصر تپه گیان نهاوند است. آثار تپه بدهورا در هفتاد کیلومتری غرب همدان در 1932 توسط دکتر گیرشمن و کنتونو، هم عصر تپه گیان و تپه جمشیدی کشف شد. آثار موجود در آنو بین عشقآباد و مرو توسط پومپلی آمریکایی، حفاری گردید. آثار چشمه علی ری، آثار تل بگوم در تخت جمشید، آثار تورنگ تپه و شاه تپه در استرآباد، آثار کله دشت واقع در ساوه و آثار تپه حسنلوی آذربایجان در 85 کیلومتری جنوب ارومیه. آثار حوزه سند از سال 1920 توسط سرجان مارشال در دو نقطه موهنجودارو و هاراپا، درخور ستایش است، زیرا آثار شگفتانگیزی در این منطقه که فعلاً جزئی از پاکستان است بدستآمده است.
آثار یافته شده در گنج تپه در مغرب خوروین قزوین، آثار یافته شده در لرستان مربوط به تمدن کاسیها، آثار بدست آمده در بلوچستان و سیستان در خور توجه هستند. هم چنین است آثار بدست آمده در تپه چراغعلی در رودبار گیلان.
نظری به کاوشهای تپه سیلک کاشان
میگویند که منطقه سیلک واقع در بین شهر کاشان و قریه فین، در واقع نامش سی ارک بودهاست که در محل به سیلک مشهور شدهاست. بنا به کشفیات گیرشمن در 1933 و 1934 تا 1937، یکی از قدیمیترین نقاطی که در ایران مور سکونت مردم پیش از تاریخ قرار گرفتهاست. دکتر گریشمن فرانسوی به نمایندگی موزه لوور پاریس به دعوت دولت ایران به ویژه وزارت فرهنگ که عهدهدار اداره باستانشناسی و تحقیقات بود برای اکتشاف به منطقه سیلک آمد. اولین اثری که کشف شد از شاهکارهای صنعتی تمدن سیلک بود، قطعه استخوانی بود انسان نما که به شکل دسته چاقویی به کار برده میشدهاست. لباس تشکیل میشد از یک شب کلاه و پارچهای که دور او پیچیده شده بود. این پیکر مردی بود که در مقابل خدای خود در حال تواضع و دست به سینه ایستادهبود. این پیکره نخستین مجسمه انسان پیش از تاریخ است که تا کنون به دست ما رسیدهاست.
سایر اشیاء آن جا عبارت بودند از دستبندهای سنگی و مهرههای سنگی و رنگین و ظرف بسیار کوچک سنگی و آسیای کوچک و هاون و ظروف سنگی و ظروف سفالینی در حفریات مرتبه سوم از خاک، فلزاتی مانند مس و مفرغ و آلاتی چون خنجر و داس و سنجاق، درفش و پیکان نیز به دست آمدهاست.
ناحیه کاشان در 3000 سال قبل از میلاد (سه هزار سال)
کویر مرکزی ایران باقی ماندهای از دریاچه بزرگی است که در قدیم وجود داشته است و در کنار کویری بودهاست. ناحیه کاشان درکنار همین کویر است. که تدریجاً پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی تا جلگههای کوچک و حاصلیخزی در اطراف آن تشکیل شدهاست ولی برای این فرونشستن افراد ساکن آن به منطقه فین که آب فراوانی دارد مهاجرت کردهاند و آن جا را برای سکونت اختیار کردهاند و در جایی مستقر شدند که حالا به آن سیلک میگویند. شغل مردم سیلک زراعت و شکار حیوانات وحشی مانند شیر و پلنگ بودهاست. شیر از حیواناتی بوده که به صورت بومی در فلات ایران از شمال تا شرق و غرب به ویژه خوزستان زندگی میکردهاست و مدرکی که بدست آمده نشان میدهد که غیر از مجسمه بز کوهی که روی جامها و ظروف نقش میکردند، در اکثر آثار هنری فلات ایران چهره شیر نقش بستهاست. و به تدریج بر اثر تغییرات آب و هوا از میان رفته، چنانکه در حال حاضر نسل پارهای از ببرها و پلنگها در حال انقراض است. مردم سیلک کاشان علاوه بر سفالسازی بر صنعت مس نیز دست یافتند و حتی اقوامی که در این منطقه زیست میکردند، در آثارشان صدفهای دریایی نیز به کار میبردند و حتی از نقاط مختلف لاجورد از خراسان وارد میکردند.
گیرشمن تمدن سیلک (Sialk) را از جنوب تا منطقه اصفهان و فارس و از غرب تا منطقه زاگرس گسترش یافته میدانست و مرکز این تمدن که به منزله مرکز حکومت و پایتخت آن بود. منطقهای بین قریه فین و کاشان بود. انتخاب قریه فین به سبب وجود آب فراوان بود. باستانشناسان حدود استمرار تمدن سیلک را از پنج هزار در سال قبل از میلاد تا سه هزار قبل از میلاد میدانستند. اشیاء مسی، استخوانی، سنگی، سفالی اعم از لعابدار و بیلعاب که در بردارنده کلیه وسایل زندگی بوده است در این منطقه کشف شده که بخش عمده آن در موزههای اروپایی است.
ناحیه دامغان و کاوشهای تپه حصار
دامغان در 361 کیلومتری شرق تهران واقع شدهاست. اولین بار پروفسور ارنست هرتسفلد به فکر کاوش در آن افتاد. دکتر اشمیت دنباله کار او را گرفت و به خیال یافتن شهر صد دروازه پایتخت اشکانی در روی چند تپه که مهمترین آنها تپه شیر ژیان و تپه حصار میباشد. از 1931 تا 1933 به کاوش پرداخت. در تپه شیر ژیان آثار اندکی از مردم پیش از تاریخ کشف شد ولی عمده آثار در تپه حصار کشف گردید. ظروف کشف شده در این تپه عموماً نقشدار و عکسهایی که روی آن ترسیم شده بود با تمدن سیلک شباهت داشت. اشیاء فلزی که کشف گردید عبارت بودند از خنجر، سنجاق و میلههای مسی و اشیاء سنگی و پیکان و وسایل زندگی.
نهاوند و کاوشهای تپه گیان
تپه گیان در جنوب غربی نهاوند واقع است. اهالی قدیم این ناحیه مانند تمام تپههای حفاری شده نشان میدهد که اجساد مردگان خود را با زیورآلات دفن میکردند. در این تپه، جواهرات، کمربند، خنجر، ظروف سفالی و حتی اشیاء آهنی نیز کشف شدهاست. تمدن گیان بین هزارو چهارصد تا یک هزار قبل از مسیح بودهاست.
شوش: تمدنی شبیه بینالنهرین
شوش در واقع در خوزستان نقطه مشترک بین مردم فلات ایران و مردم جلگه بینالنهرین است و بدین علت در تمدن اقوام خوزستانی و آشوری، بابلی شرکت داشتند. کاوشهای شوش از 1897 در زمان ناصرالدین شاه قاجار شروع شد و تا زمان ما ادامه دارد. نخستین کسی که در حفاریهای شوش شرکت کرد دمورگان باستانشناس فرانسوی بود. آثار بدست آمده در قبور حفاری شده از اشیاء سفالین شروع میشود و تا اجناس سنگی، فلزی یافت شده است. تبرهای سنگی و فلزی، گرز، هاون، سنجاق فلزی و حتی پارچههای نخی نیز بدست آمدهاست که در موزه ایران باستان و لوور پاریس موجود است.
آثار مکشوفه در آنو آنو جایی بین عشقآباد و مرو است و کاوشهای آن به وسیله پامپلیPumpelly امریکایی در روی دو تپه انجام شده که آنها را تپه شمالی و جنوبی نامیدهاند. قدمت تپه شمالی را تا هشت هزار سال قبل از میلاد بالا برده و تصور مینماید که تمدن آنو در ابتدای تپههای خاور زمین قرار میدهد. اما آثار سفالی بدست آمده در آنو را با ظروف سفالی تپههای شوش و ابتدای سیلک و تپه حصار در یک ردیف دانستهاست.
آثار مکشوفه در شهرستان ری
در شش کیلومتری جنوب تهران در خرابههای ری آثار زیادی از دورههای مختلف پیدا شده و در 1935 کاوشهای علمی توسط دکتر اشمیت در تپههای چشمه علی انجام گرفته و معلوم میشود که قدیمیترین ظروف منقوش ری شباهت کاملی به ظروف اوایل تمدن سیلک دارد و ظروف سفالی به رنگ خاکستری و سیاه وجود دارند که با چرخ کوزهگری ساخته شده است. این آثار با آثار کشف شده در قیطریه شمیران تقریباً شبیه به هم است.
آثار تل بگوم
در فاصله دو کیلومتری از آثار هخامنشی تخت جمشید واقع شدهاست. آثار بدست آمده در تل بگوم مانند آثار اوایل تمدن شوش ماقبل تاریخ است. مردم تل بگوم ظاهراً خورشید را میپرستیدند و آن را به شکلهای متفاوت روی ظروف سفالی خود نقش میکردند.
گرگان – (استرآباد) و کاوشهای تورنگ تپه و شاه تپه
تورنگ تپه در فاصله 19 کیلومتری شمال خاوری گرگان و شاه تپه در 16 کیلومتری غربی آن واقع است و با دریای خزر در حدود 42 میل فاصله دارد. در فاصله 1931 تا 1932 کاوشگران اروپایی در این دو تپه کاوشهای نمودند. در این تپه سفالهای نقشدار یافت گردید که بیشباهت به آثار تپه حصار دامغان نیست. در این تپهها چندین مجسمه گلی پیدا شدهاست که نظیر آن در تمام فلات ایران نیست. این مجسمهها که از گل پخته و قرمز رنگ است در گنجینه استرآباد در موزه ایران باستان نگهداری میشود. بیشک آنها پیکرهای از خدایان یا نیمه خدایانی هستند که دستهای خود را به جانب سینههایشان برده شیر خود را نثار میکنند. با این ظروف تعداد معینی آلات برنزی پیدا شدهاست.
آثار بدست آمده از منطقه کله دشت ساوه
در کله دشت نزدیک ساوه در سال 1312 خورشیدی کاوشهای زیادی به عمل آمده و در نتیجه ظروف عتیقهای یافت شدهاست. اولین ظروف زرد رنگ با نقش سیاه که به ظروف تپه گیان و تپههای لرستان شباهت داشت، کشف گردید.
اکتشافات باستان شناسی در آذربایجان
اکتشافات در آذربایجان نمونههایی جدید به دست سفالهای رنگ خاکستری و بیشتر اشیاء بدست آمده برنزی شبیه آثار بدست آمده در لرستان مانند تبر و پیکان، خنجر، شمشیر، دهانه اسب، زنگوله و غیره در مناطق مختلف آذربایجان کشف گردید با این تفاوت که خنجرهای لرستان بلندتر از خنجرهای آذربایجان است. علاوه بر آن اشیاء زینتی مانند گوشواره و دستبند نیز یافت شدهاست.
اکتشافات در تپه حسنلو
در هشتاد و پنج کیلومتری جنوب اورمیه (ارومیه) در کنار جادهای از اورمیه که به شهرهای نقده و اشنویه منتهی میگردد، به فاصله سه کیلومتر در سمت چپ جاده تپهای است به نام حسنلو که هم نام قریهای است که در دامن آن است. قریه حسنلو و اطراف آن در جلگه وسیعی قرار دارد که به سلدوز معروف است که از شمال به دریاچه اورمیه یا چی چست و از جنوب و غرب به کوههای لاهیجان و مهاباد و از مشرق به رود قادرچای محدود است. جلگه حسنلو در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد مسکن اقوام مهاجر بود و تا زمان تشکیل دولت مادها در هزاره اول قبل از میلاد این محل خاله از سکنه نبود، چه کشف اشیایی از قبیل مفرغ و آهن و ظروف لعابی که همدوره با این زمان است. نظریه فوق را تایید میکند. در آن جا آثاری از یک شهر قدیمی پیدا شده که حدس زده میشود که آن شهر توسط آشوریها یا قوم دیگری نابود شده باشند. اولین کاوشی که در این محل انجام شده است در سال 1313 خورشیدی بودهاست که جنبه تجارتی داشته است. در سال 1315 خورشیدی، سراورل اشتاین در آن جا حفریات علمی که تا 1328 بوسیله اداره کل باستانشناسی ادامه یافت. بعد از این حفریات بود که نشان داده شد که تپه حسنلو مرکز و پایتخت یک تمدن شرقی بوده است. آثاری که بدست آمد عبارت بودند از ظروف ساده و لعابدار رنگی، اشیاء فلزی از قبیل مفرغ و آهن و نقره و لوازم استخوانی و مهرههایی از لاجورد، عقیق و سنگ شیشه و مینا و اسباب جنگ، گرز و پیکان و دهنه اسب از مفرغ میباشد. چون در اغلب مقابر سفالین و قرمز رنگ مشابه با ظروف سیاه و قرمز رنگ تپه سیلک کاشان پیدا شده، لذا میتوان آنها را هم عصر قبرستانهای سیلک دانست.
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!