به جز خط میخی فارسی و خط دین دبیری که برای نوشتن زبان فارسی باستان و اوستایی به وجود آمد، خطوط دیگری که زبان‌های ایرانی با آن‌ها نوشته شده یا اقتباسی بوده و یا در آغاز برای کتابت زبان‌های دیگری پیدا شده‌بود.
خط در ایران را به سه دوره می‌توان تقسیم کرد.
دروه نخست تا پایان پادشاهی هخامنشیان(328 ق.م/952 ه.ق) را در بر می‌گیرد. که به اختصار ارایه می‌شود؛ الف) دوره باستان: زبان فارسی باستان با خط میخی نوشته شده است. علت این نامگذاری این خط، شباهت فراوان حرف‌های آن به میخ است. گویند که خط میخی فارسی به دستور داریوش بزرگ (جلوس 1143 ق.ه) ابداع و اصل آن از خط اکدی و آن نیز از تمدن سومریان (در دره‌های سفلای دجله و فرات) گرفته شده است. پس از این که داریوش، شاهنشاهی ایران به دست گرفت و با نوزده نبرد تقریباً به موقعیت خویش در تمام بخش‌های امپراتوری استحکام بخشید، آگاهانه تصمیم گرفت تا همه‌ی مردم را در جریان فرمانروایی خود قرار دهد. به این جهت به تقلید از نگاره‌ای که انوبنی‌نی شاه لولوبی حدود دوهزار سال پیش از میلاد در راه ماد به بابل کنده بود، دستور داد تا سنگ نبشته‌ای به ابعاد 3 در 5/5 در نزدیکی کرمانشاه بر سینه کوه بیستون (در در اصل بغستان به معنای جایگاه خدایان است) نقر شود. در این زمان چون هنوز خط میخی فاسی ابداع نشده بود، این سنگ را به خط غیلامی نوشتند. در این زمان چون بابل نیز بخشی از امپراتوری ایران به شمار می‌رفت، بخشی از کتیبه را نیز در سمت چپ به خط بابلی نوشتند. پس از این مرحله داریوش بر آن شد تا خط ویژه‌ای که همانا میخی فارسی است، در این سنگ نوشته به کار گرفته شود.
خط میخی فارسی 36 حرف و 2 واژه جدا کن و 8 اندیشه نگار (ldeogram) دارد. هر یک از حرف‌های این خط، غیر از سه حرفی که برای نشان دادن مصوت‌ها به کار می‌رود، مصوتی نیز همراه دارند و از این رو می‌توان این خط را هجایی دانست، هر چند که این خط آمیخته‌ای از الفبایی و هجایی است. این خط از چپ به راست نوشته می‌شود و تا پایان پادشاهی هخامنشیان (328 ق.م/952 ق.ه) رایج بود، اما پس از آن از رواج افتاد و بعدها خواندن آن نیز فراموش شد. از سده‌های چهارم و سوم پیش از میلاد تا اوایل سده نوزدهم میلادی در طی بیست سده، کتیبه‌های بازمانده از این خط و نیز بسیاری از خط‌های میخی دیگر، ناخوانا باقی ماند. گفتنی است که این کتیبه‌ها بسیار زودتر از خطی چون هیروگلیف مصری ناآشنا شد. نخستین کسی که در کشف خط میخی فارسی گامی بلند برداشت، گئورگ فریدریش گروتفند (1775 – 1853 م) آلمانی بود که اطلاع چندانی از زبان‌های شرقی نداشت. نخستین موفقیت وی در سال 1802 م با خواندن این متن انجام شد.«داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسب، هخامنشی، آن که این کاخ را ساخت.» پس از وی هنری راولینس (1810 – 1895م) که از افسران انگلیسی بود، در سال 1835م به سمت مشاورنظامی به استخدام دولت ایران درآمد. وی بر اثر کنجکاوی و علاقه‌مندی ویژه‌اش پس از سال‌ها کوشش موفق به خواندن کتیبه بیستون، طولانی‌ترین نوشته پارسی باستان، شد. بیشتر کتیبه‌های این دوره به سه زبان فارسی باستان، اکدی و عیلامی نوشته شده است. ترجمه نخستین ستون کتیبه بیستون چنین است: «من هستم داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه در پارس، شاه کشورها، پسر ویشتاسبپه، نوه ارشامه هخامنشی» دیگر خط‌های دوره باستان عبارت است از:
- خط سومری: از هزاره سوم پیش از میلاد در سومر (جنوب عراق امروزی) متداول بوده است. - خط اکدی: از هزاره سوم تا هزراه اول پیش از میلاد در بین‌النهرین رایج بوده است و 600 نشانه برای نشان دادن واژه‌ها و هجاها داشته است. - خط عیلامی: از هزاره سوم پیش از میلاد در عیلام (خوزستان امروزی) رایج بوده است.
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 252
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!