برای پاسخ دادن به این ارسال باید از
صفحه قبلی
اقدام کنید.
ناشناس
در : دوشنبه 16 شهریور 1388 [04:50 ]
آیا ابوریحان بیرونی از گردش زمین به دور خورشید آگاه بود؟
سلام
از توضیحی که در مورد نوشتن منبع هر خبر دادید متشکرم.
مینا آذری
ابوریحان بیرونی در کتاب استیعاب‌الوجوه‌الممکنة فی صنعةالاصطرلاب در جریان بررسی روش‌های ممکن در ساخت اسطرلاب به معرفی اسطرلاب زورقی ساخته‌ی ابوسعید سجزی می‌پردازد. توصیف بیرونی از این گونه اسطرلاب بحث‌های بسیاری در تاریخ علم در پی داشته است. برخی ساخت این اسطرلاب را نشانه‌ی اعتقاد سجزی به حرکت وضعی زمین (حرکت به گرد خودش) دانسته و برخی دیگر به خطا این کار را نشانه‌ی اعتقاد سجزی به حرکت انتقالی زمین (حرکت به دور خورشید) دانسته‌اند. این در حالی است که بیرونی حرکت وضعی را شبهه‌ای دانسته که حل آن دشوار است.
بیرونی در هنگام بحث دربارهی اسطرلاب زورقی چنین آورده است :
«از ابوسعید سجزی اسطرلابی از نوع واحد و بسیط دیدم که از شمالی و جنوبی مرکب نبود و آن را اسطرلاب زورقی می‌نامید و او را برای اختراع آن اسطرلاب بسیار ستودم . چه اختراع آن برپایه‌ی اصلی است قائم به ذات خود و مبتنی بر عقید‌ی مردمی است که زمین را متحرک دانسته و حرکت روزانه را به زمین نسبت می‌دهند و نه به کرهی سماوی و بدون شک این شبهه‌ای است که تحلیلش دشوار و رفع و ابطالش مشکل است. مهندسان و علمای هیأت که اعتماد و استناد ایشان بر خطوط مسّاحیه است، در نقض آن شبهه چیزی (گفتنی) ندارند. زیرا چه حرکت روزانه را از زمین بدانند و چه آن را به کرهی سماوی نسبت دهند در هر دو حالت به صناعت آنان زیان نمی‌رسد و اگر نقض این اعتقاد و تحلیل این شبهه امکان پذیر باشد موکول به رأی فلاسفه طبیعی‌دان است . » (استیعاب، 128 ).
بسیاری از اخترشناسان پیشین باور داشتند که زمین ثابت است و کرهی سماوی(شامل فلک خورشید) به دور زمین می‌گردد و همین گردش باعث شب و روز می‌شود. اما برخی گمان می‌کردند که فلک خورشید ثابت است و چون زمین به دور خودش می‌گردد، شب و روز پدید می‌آید. با توجه به گفته‌ی بیرونی، سجزی از دسته‌ی دوم بوده و به نظر می‌رسد به گردش زمین به دور خودش (حرکت وضعی) باور داشته است. هرچند به نظر برخی پژوهشگران تاریخ علم مانند نالینو (ص252) ساخت اسطرلاب زورقی را نمی‌توان به خودی خود نشانگر اعتقاد سجزی به حرکت وضعی زمین دانست. اما با توجه به سخن بیرونی می‌توان پنداشت که سجزی در نامه‌های خود با بیرونی چنین نظریه‌ای را مطرح کرده باشد.
بیرونی در تحقیق‌ماللهند نیز به هنگام اشاره به نظر دانشمندان هندی دربارهی «حرکت فلک و سکون زمین» یا «حرکت زمین و سکون فلک» یک بار دیگر می‌گوید که پذیرش یکی از این دو نظریه و نپذیرفتن نظریه‌ی دیگر هیچ آسیبی به علم نجوم وارد نمی‌کند، زیرا توجیه پدیده‌های نجومی بر پایه‌ی هر دو نظریه یکسان است. بیرونی بار دیگر حل این مسأله را دشوار می‌داند و تأکید می‌کند که بسیاری از فضلای پیشین و معاصرین او، در مسأله‌ی حرکت زمین و رد آن تفکر بسیار کرده‌اند و خود او در کتاب مفتاح علم‌الهیئة (که امروزه نشانی از آن در دست نیست؛ فهرست، شم13) در این باره به بحث پرداخته و «در معنی و نه در کلام» از همۀ گذشتگان پیشی گرفته
است (تحقیق ماللهند،چ حیدرآباد 231-232).
از اشاره‌ی بیرونی به «حرکت فلک نسبت به زمین» یا بالعکس و «حرکت روزانه شرقی» پیداست که منظور وی حرکت وضعی زمین (چرخش گرد خود) بوده و نه حرکت انتقالی (گرد خورشید). اما برخی از نویسندگان مقصود بیرونی را حرکت انتقالی پنداشته‌اند و در نتیجه این سخنان را به نظریه‌ی «خورشید مرکزی» ربط داده‌اند (برای مثال، نصر، 184-187؛ اذکایی، 77-81). این اشتباه در آثار شرقی و به‌ویژه فارسی رواج بسیار داشته است. این در حالی است که بیرونی در این مورد تنها به ذکر این نکته که تفاوتی میان این دو نظریه وجود ندارد بسنده کرده و هیچ یک از این دو را بر دیگری برتری نداده است.
با این همه ابوعلی حسن بن علی مراکشی(از دانشمندان سده‌ی 7ق) در جامع‌المبادی والغایات فی علم‌المیقات از بیرونی به جهت ستایش (و نه پذیرش) نظر سجزی به شدت انتقاد کرده که سخنی نابه‌جا است. او هنگام تشریح ساختمان اسطرلاب زورقی آورده است:
«ابوریحان بیرونی گفته است که پدیدآورند‌ه‌ی این اسطرلاب ابوسعید سجزی است و آن اسطرلاب مبتنی بر آن عقیده است که زمین متحرک و کرهی سماوی، به استثنای سیارات هفتگانه، ثابت است. بیرونی گفته است که این شبهه‌ای است که حل آن دشوار است و از بیرونی عجیب است که چگونه رد شبهه‌ای را که نادرستی‌اش بی‌اندازه آشکار است دشوار می‌شمارد. حال آن‌که نادرستی این سخن را ابوعلی سینا در کتاب شفاء و رازی در کتاب ملخص و آثار دیگرش روشن کرده‌اند» (2/74-75؛ نیز نالینو، 251، برای توضیح بیش‌تر در این‌باره نگاه کنید به کرامتی، «ملاحظاتی ...»، 124-130).
منبع خبر:جزیره دانش
امتیاز: 0.00
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!
برای پاسخ دادن به این ارسال باید از
صفحه قبلی
اقدام کنید.
ناشناس
در : چهارشنبه 18 شهریور 1388 [19:03 ]
آیا ابوریحان بیرونی از گردش زمین به دور خورشید آگاه بود؟
سلام مینا
از ارسال خبر تشکر می کنم.من تا حالا فکر می کردم که ابوریحان می دونست که زمین به دور خورشید در گردش است.ولی برام جالبه که ابوریحان دقیقا نمی دونست که زمین به دور خورشید می گردد و یا خورشید به دور زمین می گردد چون طبق این نوشته ها میگه که فرقی هم نمی کند.
بیرونی در تحقیق‌ماللهند نیز به هنگام اشاره به نظر دانشمندان هندی دربارهی «حرکت فلک و سکون زمین» یا «حرکت زمین و سکون فلک» یک بار دیگر می‌گوید که پذیرش یکی از این دو نظریه و نپذیرفتن نظریه‌ی دیگر هیچ آسیبی به علم نجوم وارد نمی‌کند، زیرا توجیه پدیده‌های نجومی بر پایه‌ی هر دو نظریه یکسان است. بیرونی بار دیگر حل این مسأله را دشوار می‌داند و تأکید می‌کند که بسیاری از فضلای پیشین و معاصرین او، در مسأله‌ی حرکت زمین و رد آن تفکر بسیار کرده‌اند و خود او در کتاب مفتاح علم‌الهیئة (که امروزه نشانی از آن در دست نیست؛ فهرست، شم13) در این باره به بحث پرداخته و «در معنی و نه در کلام» از همۀ گذشتگان پیشی گرفته
است (تحقیق ماللهند،چ حیدرآباد 231-232).
زیبا کلامی از تهران
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!