منو
 کاربر Online
750 کاربر online
 : روان شناسی
برای پاسخ دادن به این ارسال باید از صفحه قبلی اقدام کنید.   ناشناس   در :  یکشنبه 28 خرداد 1385 [14:52 ]
  بازی درمانی
 

بسم الله الرحمن الرحیم




گردآورنده : زهره کرمانی
کارشناس دفتر کودکان – بهزیستی استان مرکزی

مقاله :بازی وبازی درمانی ونقش آن در آموزش کودک
کودک سرشار از انرژی است ونیاز دارد این انرژی ها را در جهات مثبت ومنفی تخلیه نماید , تا از این طریق تفکر خلاقش رشد نماید ,اعتماد به نفس او افزایش یابد ,اراده اش تقویت شودوبه آرامش روح دست پیدا کند .اگر موقعیتهای مناسب جهت آزاد سازی انرژی به دست نیایداین انرژی های سرشار به اضطراب تبدیل می شوندوحتی گاهی آثار جسمی نظیر شب ادراری وکهیر وغیره بروز می کند.
بازی به عنوان فرایند چند بعدی که به نحوی قابل توجه درخدمت تکامل ورشد کودک است می تواند راهی جهت تخلیه این انرژیها در مسیر رسانده باشد.کارل گروس از صاحبنظران قرن نوزدهم اعتقاد دارد : بازی عاملی است برای رشد نیروهای خام وآماده سازی آنها برای استفاده در زندگی , بازی فرایند یادگیری را برای کودک , این انسان کوچک لذت بخش می کند وهمچنین منجر به ارضای بسیاری از نیازهای اساسی وزیر بنایی او می شود .اهمیت بازی در مباحث روانشناسی رشد تا حدی است که صاحبنظرا ن آن را تفکر کودک نامیده اند.

بازی کودک به موازات رشد جسمی وی شکل های مختلفی به خود می گیرد :
1- بازیهای حسی وحرکتی : این گروه از بازیها در رابطه با فعالیتهای جسمی کودک می باشد واز آنها برای تقویت عضلات ,کسب مهارتهای حسی –حرکتی ,هماهنگی بین اعضای مختلف بدن , تقویت بینایی وشنوایی استفاده می شود ,بخش عمده بازی کودکان را در دو سال اول زندگی ,بازیهای حسی وحرکتی تشکیل می دهد.
2- بازیهای تقلید ی , تحلیلی : سن دو سالگی آغاز ارتباط واقعی کودک با محیط خود می باشد بازیهای تقلیدی , تخیلی به او کمک می کنند تا با تقلید والگو سازی از محیط وافراد این ارتباط را تقویت نماید . این بازیها شخصیت کودک را شکل می دهند و وسیله پرارزشی در تربیت او محسوب می شوند . کودک دراین سنین قدرت بیان مسائل ومشکلات درونی خود را ندارد ,بنا براین بازیهای تقلیدی , تخیلی فرصت مناسبی را ایجاد می کند تا کودک تنش های درونی ,پرخاشگری وعواطف سرکوب شده خود راتخلیه وبر اضطراب خود غلبه کند . بازی های تقلیدی ,تخیلی مهمترین سرگرمی در گروه سنی 2 تا 8 سال می باشد .

3- بازی های با قاعده : در سن 4 سالگی کودک , وارد مرحله بازی های با قاعده می شود این مرحله تا سن 7 سالگی ادامه داشته , در 12 سالگی به تکامل می رسد وتا آخر عمر ادامه دارد .در این بازی ها کودک به تدریج با اصول وقوانین موجود در آنها آشنا شده وخود نیز برای بازیها قاعده وقانون وضع می کند . در این بازی ها قانون , قرار دارد ورقابت وجود دارد وکودک از قوانین جمعی پیروی می کند .
4- بازی های آموزشی : کودکان بیش از هر چیز از بازی های خود مطلب می آموزند وتمام بازی های آنها تجربه ای برای یادگیری است .برای استفاده بهتر وبیشتر کودک از بازی باید چند نکته مورد توجه قرار گیرد :
₤ حد توانایی کودک در بازی در نظر گرفته شود وبیش از حد توانایی او توقع نداشت.
₤ شرایطی را فراهم نمود که طفل یاد بگیرد, نه آموزش ببیند.
₤ یادگیری به صورت سلسله مراتب از ساده به پیچیده پیش رود زیرا یادگیری موضوع جدید بدون
موضوع قبلی وساده تر هرگز امکان پذیر نیست .
₤ آشنایی کودک با مفاهیم پایه همچون فضا , کمیت , ساخت , شکل وغیره تنها از طریق بازی حاصل می شود نه آموزش .
₤ حداکثر زمان برای یک بازی در نظر گرفته شود وزمانی که کودک هنوز خسته نشده واشتیاق به بازی را از دست نداده بازی را متوقف نمود باید دقت نمود که انجام بازی تنها عامل افزایش یادگیری ورشد هوش نخواهد بود , بلکه پیروی از اصول وقواعد بازی های آموزشی نیز برای رشد کودک الزامی است .
ارزش بازی : جنبه بازی متشکل از سه ارزش جسمانی , عقلانی واجتماعی است :
1 - ارزش جسمانی : رشد مهارتهای حسی , حرکتی وهماهنگی آنها ,کسب مهارتهای فردی ,رشد عضلات بزرگ وکوچک , پرورش نیروی استقامت , سرعت وکشش صحیح عضلانی ,کمک به حرکت سریع مفاصل پرورش سلسله اعصاب , تسریع گردش خون وتنظیم عمل دفع مواد زاید بدن .



2-ارزش عقلانی : بخشی از ارتباط کودک با جهان خارج از طریق بازیها انجام می شود . کودک از راه عمل وتجربه در محیط به ابداع می پردازد ,با پدیده ها ومسائل جدید آشنا می شود به هنگام مشاهده دقت خود را به کار می اندازد وبا استفاده از این زمینه ( مشاهده , دقت , تجربه ,ابداع , قدرت انتخاب ) بهترین راه حل را به دست می آورد .این فعالیت ها به او کمک می کنند تا بتواند در آینده متکی به نفس ,مستقل ودر حل مشکلات توانمند باشد .
3- ارزش اجتماعی : بازی وسیله ای است که از طریق آن کودک متوجه دیگران می شود حس همکاری ,تعاون واحترام به زندگی دیگران در او رشد می کند . اطاعت از مقررات وضع شده ,قدرت سازمان دهی ,مدیریت وسلسله مراتب را به او می آموزد .کودک در بازی علایق وعواطف خود را نا آگاهانه بروز می دهد وبا راهنمایی مربیان ووالدین به نقاط ضعف وتوانایی خود پی می برد .
دربین تمام اسباب بازیها عروسک جایگاهی منحصر به فرد دارد ,زیرا این اجازه را به کودک می دهدتا اوراجاندار تصور کند وخصوصیات وویژگیهای انسانها را به او نسبت دهد .کودک عروسک را همانند انسانها می پندارد , پس اورامورد خطاب قرار می دهد واحساس می کند که عروسک هم با او حرف
می زند وجوابش را می دهد .
دنیای واقعی برای کودک پراز رمز وراز است واوبه زودی با انبوهی از مسائل مبهم روبرو می شود ,پس کودک واقعیت هارا به دنیای عروسکی خود می برد ودر آنجا به آزمایش وخطا می پردازد .نتایج را تصورمیکند وکنجکاوی خود را ارضا می نماید ودر گستره این ارتباط است که کودک اجازه می یابد تا خودش ` آدم بزرگ` شود ونقش های واقعی را در دنیای عروسکی تجربه نماید .
کودکان خصوصا` درسالها ی اولیه به ارتباط های عاطفی که جنبه تخیلی داشته باشند بهتر پاسخ می گویند وبیشتر اثر می پذیرند .بازی باعروسک چنان به کودک نزدیک می شود که روانشناسان عروسک را بهترین واسطه جهت پیچیدگی های روحی کودک می دانند .
کارکردهای بازی در رشد شخصیتی کودک
می توان به اختصار کارکردهای عروسک بازی را در رشد شخصیتی کودک در 6 مورد زیرخلاصه نمود:
₤ تسهیل بیا ن کلامی :در فرآیند دوستی کودک با عروسک قدرت تکلم او به شدت تحت تا ثیر قرار می گیرد ورشد می کند کودک به جای خود , به جای عروسک وبه جای همه شخصیتهای ذهنش صحبت می کند واز این تکرار ,ایجاد وتقلید کلمات بزرگترهارا به عنوان کلامی جدید تجزیه می نماید.
₤ رشد دفاع های کودک علیه اضطراب : کودک در حین بازی خود را در موقعیتهای اضطراب آور وترسناک قرار می دهدوبه همراهی عروسک به جستجوی راه حل می پردازد ,تا از این طریق تسلط خود را برموقعیتها افزایش دهد کودکی که از مراجعه به دکتر هراس دارد با همکاری عروسکش نقشهای بیمار وپزشک را بازی می کند واز این طریق تسلط خود را بر موقعیتها یی که احتمالا`پیش خواهد آمد رامجسم کرده وتا حدی بر نگرانی وترسش غلبه می کند .

₤ رشد خلاقیتها :کودک در نقشهایی که تمرین می کند تجدید نظر می نماید وقسمتهای جدیدی را جایگزین قسمتهای قبلی می کند واز این طریق تجارب خود را با ادراکات وشناخت های جدیدش تلفیق می کندواین بازسازی ها وترکیبها کمکی است به رشد قدرت آفرینندگی وخلاقیت او.


₤ کمک به درک تشخیص کودک :اودر حین بازی با عروسک مهارت هایی را جهت ایجادارتباط با دیگران به دست می آورد.او توقعات دیگران از خود رادر حین عروسک بازی ارزیابی می کند وآرزوهای خود را نیز ابراز می کندواین راهی برای شناخت اواز زندگی ومسائل آن است .

₤ ایجاد ظرفیت در مهارتهای حرکتی :کودک در حین بازی عروسکش را بغل می کند ,به گردش می برد,به او غذا می دهدو...این اعمال فرصت تمرین وتکرارحرکات فیزیکی را برای کودک فراهم می آوردوبالتبع اورا در بکارگیری اعضایش صاحب تجربه می کند .
تقویت اعتماد به نفس :عروسک هم صحبت ومخاطبی است که پیوسته نزدیک کودک است وهر زمان کودک اراده می کندمی تواند مورد مصاحبت قرار گیردمخاطبی که هیچگاه از صحبت کودک خسته نمی شود ,پیوسته چشمهایش باز است وحواسش پرت نمی شودهنگام صحبت کردن کودک خمیازه نمی کشد , یاراه
شپزخانه را پیش نمی گیردویاحتی به او گوشزد نمی کند که گرفتار است ,حرفهای تکراری کودک را گوش می دهدهرگز در وسط حرف های او نمی دود ودرحین صحبت اشکالات تلفظی اش را اصلاح نمی کند ویا روند کند صحبت اورابه مسخره نمی گیرد.
پس با توجه به موارد ذکر شده این نکته شایان توجه است که ارتباط کودک با عروسک یک رابطه ساده وبی ارزش نیست که برخی والدین تنها برای پرکردن اوقات فراغت از آن استفاده می کنند.این ارتباط مبانی اساسی ارتباط عمیق وگسترده روانی –اجتماعی کودکان رادر دوره های بعدی رشد وتکامل شخصیت آنها پی ریزی می کند وباعث می شود که آنها در آینده بتوانندبا قدرت تحلیل بهتر وتجارب مثبت تری به روابط خود با دیگران در جامعه ادامه بدهند.

بخش دوم

بازی ابزاری برای تجربه پیدا کردن :
بازی راهی برای تجربه کردن هستی توسط ادراک است وکودک از این راه خود رابه شکل انسانی آزاد
مستقل وتوانمند می یابد ٬ فرانک می گوید : بازی راهی است که کودک آنچه را که کسی نمی تواند به اوبیاموزد یاد می گیرد .

فواید بازی :
1- بازی وسیله ای برای مصرف انرژی اضافی است .



کودکانی که انرژی کمتری دارند میل کمتری به بازی از خود نشان می دهند .روایت شده که زیرک ترین کودکان اطفالی هستند که از مدرسه ومحل درس گریزان هستند یعنی بازیگوش هستند .

2- بازی فرصتی است برای یادگیری کنترل اعضاء:

بازی به کودک کمک می کند تا کنترل اعضای بدنش را در دست بگیرد ٬ مهارت های بدنی خود را کامل کند وبین عضلات خود هماهنگی ایجاد کرده وهواس پنجگانه خود را تقویت نماید .

3- بازی راهی است برای غلبه بر ترس ٬خشم ٬حسادت وغم واندوه

ترس ها وحسادت های پنهان کودکان گاهی به صورت غول یا مرد گنده ای جلوه گر می شوند که کودک با
جنگ وگریز بر آنها پیروز می شود .آدمهای بازی قادر نیستند به طفل صدمه بزنند واو به هر شکلی که دلش بخواهد آنها را به جای شخصیت شرور قصه می گذارد وهر بلایی که دوست داشته باشد به سر بقیه می آورد .

4-بازی موجب پیشرفت در تکلم کودک می شود :

از آنجا که در یک بازی تخیلی قهرمان های مختلفی وجود دارند که باید با هم تبادل افکار کنند در نتیجه با لهجه ها ولحن های مختلف صحبت می کنند ٬ در نهایت موجب می شودتا تکلم کودک بهبود یابد .

5-بازی کردن فرصت مناسبی برای یادگیری رفتار با دیگران است :

کودک از این راه یاد می گیرد که چگونه با کودکان دیگر رفتار کند ودر درک قوانین ومقررات نقش به سزایی دارد . کودکان ممکن است بر سر اسباب بازیها با هم دعوا کنند امااین مسئله طبیعی است وشما نباید در این امر تا زمانی که کار بالا نگرفته دخالت کنید .

6-بازی فرصتی است برای کشف مبانی چیزهایی که در محیط وجود دارند .

به عقیده فرانک ٬ بازی راهی است که کودک آنچه را که کسی نمی تواند به او بیاموزد یاد بگیرد .کودک بازی می کند تا رشد وپرورش یابد .

7-بازی در سلامت روانی کودکان اثر دارد :

معمولا` بچه هایی که به طور مرتب تربیت شده اند خیلی بیشتر عقده حقارت دارند زیرا آنها برای انجام کارهای صحیح تحت فشار بوده اند واز خواسته های آنها جلوگیری شده است وهمین مطلب باعث ناراحتی وغصه آنها می شود .

8-بازی برای کودک دارای ارزش تربیت اخلاقی است :


طفل حق وباطل وگناه وصواب را در خانه ومدرسه یاد می گیرد ولی اجرای مقررات اخلاقی در آنها به اندازه بازی جدی نیست . کودک می داند که اگر بخواهد عضو پذیرفته شده ومورد قبول گروه باشد باید با انصاف ومؤدب ٬درستکار ٬ راستگووخود دار باشد .

علل بی علاقگی کودکان به بازیها :

₤ نداشتن همبازی : کودکانی که همبازی ندارند ومجبورند به تنهایی بازی کنند از پرداختن به بازیها خودداری می کنند .
₤ ضعف سلامتی : کودکانی که از نظر سلامتی ضعیف هستند ٬انرژی کافی برای بازی های فعال را ندارند .
₤ نداشتن فرصت برای یادگیری بازیها : حتی اگر برای کودکان انواع وسایل بازی فراهم گردد ٬ولی آنها یاد نگرفته باشند که از این وسایل چگونه استفاده کنند بی ارزش خواهد بود .عدم تنوع اسباب بازیها
نیزدراین بین خالی از اهمیت نیست .


چند نمونه از روش های بازی درمانی :

روش آنا فلوید وملانی کلین :
آنا فروید ازبازی کودکان به گونه ای شبیه به روش خواب برای بزرگسالان استفاده نموده اودر ورای بازی های تخیلی ٬نقاشی ورنگ کردن به دنبال انگیزه های نا خود آگاه بود .در هرصورت به دلیل اینکه فرا خود کودک ٬رشد نیافته تلقی می شد ٬اهمیت رفتار هیجانی موجود بین کودک وروانکاو مورد تاکید قرار گرفت . احساس همدلی قبل از اینکه محتوای بازی پنهان کودک برای خود او تعبیر وتفسیر شود ٬پایه گذاری می گردد .
کلین معتقد بود ٬فراخود کودک تقریبا`رشد نیافته است وتاکید می نمود که لازم است به کودک تعبیر وتفسیر رفتارش بلا فاصله گفته شود ٬ زیرا که اینکار اضطراب ناشی از فرا خود کاملا` رشد نیافته را در کودک کاهش می دهد ٬بازی درمانی دسترسی مستقیم به نا خود آگاه کودک را فراهم می سازد .فعالیتهای خود به خودی بازی کودک جانشینی برای تداعی آزاد است ٬بازی با مجموعه بزرگی از اسباب بازیها ی کوچک به کودک پیشنهاد می شود .او می تواند از آنها به هر طریقی که مایل باشد در طول ساعات روانکاوی استفاده نماید .در اینجا ملاحظه گردید که مکالمات وفعالیت های کودک با اسباب بازی ها ٬ مشابه تداعی آزاد یک بزرگسال است .
بعضی از روانکاوان معتقد نیستند که فعالیت های بازی کودک مترادف با تداعی آزاد بزرگسالان است آنها خاطر نشان می کنند که تداعی آزاد تحت کنترل ورهبری یک فرمانده نتیجه خواهد داد وآن بهبودی از طریق روانکاوی است .در بازی های کودکان چنین مفهومی وجود ندارد ٬به خاطر چنین ملاحظاتی بسیاری از درمانگران تکنیکهای مختلفی را به کار برده اند .


انشعاب بازی درمانی بر اساس نظریه روانکاوی

نوعی از بازی که درآن به کودک تعدادی اسباب بازی انتخاب شده داده می شود ودرمانگر خود جهت تشویق کودک برای به نمایش درآمدن صحنه های آسیب زای مشخصی وارد بازی می گردد ٬بازی درمانی فعال نامیده می شود افرادی مانند لویی ٬ سولومون وکن فرم هایی از این نوع بازی درمانی را توسعه داده اند به نظر می رسد که بازی درمانی فعال از این جهت که کودک تنها مجاز به داشتن تعدادمحدودی از اسباب بازی ها است ادامه دهنده طرح آنا فوید باشد . در بازی درمانی ` کن ` و` لویی ` نیازی به برقراری احساس همدلی میان کودک ودرمانگر وجود ندارد که از این نظر شبیه به تکنیک بازی
` ملانی کلین ` است یک بازی درمانگر فعال عصر جدید نامیده می شود که میان کودک ودرمانگر هیچگونه همبستگی ای که نشان دهنده قدردانی وسپاسگزاری باشد وجود ندارد .به علاوه به نظر می رسد که کار ` کین ` جهت کاهش ناگهانی اضطراب کودک توانسته است در درمان فعال کودک مؤثر باشد .
بازی درمانی غیر فعال همزمان با بازی درمانی فعال رشدیافته دردرمان غیر فعال ٬درمانگر بازی کودک را محدود نمی نماید .در عوض به نظر می رسد که فقط در اتاق با کودک بنشیند .
همانگونه که کودک از طرق مختلف به دنبال کاری است که اجازه انجام آن به او داده شده باشد درمانگرنیز به تدریج تلاش می نماید که بخشی از بازی کودک گردد .کودک همیشه اجازه دارد که بازی را رهبری نماید ٬حتی اگر نهایتا` لازم باشد که درمانگر چند مورد تجزیه وتحلیل ساده از رفتار را بیا ن
نماید .به طور کلی بازی درمانگر غیر فعال معتقداست که مهمترین عامل برای تغییر اختلال عاطفی کودک ٬قبول همراه بادرک بیانات واحساسات کودک است .کودک قادر خواهد بود ٬احساس اضطراب ٬خصومت ونا امنی خود را با شتاب خاص خود از طریق بازی بیان نماید .
از آنجا که درمانگر غیر فعال به کودک اجازه انتخاب راه را می دهد ٬هیچگونه محدودیتی در مورد چگونگی انتخاب اسباب بازی ها برای کودک وجود ندارد .کودک می تواند با هر نوع اسباب بازی که علاقمند باشد بازی کند ومحدود به بازی با خانواده عروسکی نیست .در نتیجه انتخابی چنین وسیع از اسباب بازیها وعکس العمل پذیرفته شده وغیر فعال درمانگر لازم نیست که همه بازی های کودک دارای ارزش عاطفی وسمبلیک قوی باشند. نیمی از بازیها ٬اجرای مجدد فعالیت های ساده تجربیات روزانه کودک هستند .




در پایان پیشنهاد می شود والدین نکات زیر را در مورد موضوع بازی کودکان رعایت کنند :

1- در تعیین نوع بازی وانتخاب اسباب بازی ونحوه برخورد باکودکان کوشا وحساس باشند زیرا هر عملی از والدین از طریق کودک به عنوان ارزش وامر اجتماعی مطلوب محسوب می شود .
2- در خرید اسباب بازی ها به سلیقه وانتخاب کودک بها بدهید .
3- کودکان را به بازیهای گروهی ومشارکتی وبه دور از خشونت وپرخاشگری ترغیب کنید .
4- بازی کودکان را در دوره کودکی به عنوان پیش زمینه ای برای اجتماعی شدن وجامعه پذیر شدن تلقی کنید.
5- از خرید اسباب بازی های خشونت زا که بر روحیه کودک اثر منفی می گذارد ٬جدا` خودداری کنید .
6- کودکان را به بازی با اسباب بازی هایی سوق دهید که در آن تفکر وخلاقیت وجود داشته باشد .
7- کودکان را به بازی با اسباب بازی هایشان کمک نمائید .همبازی شدن بزرگترها با کودکان بسیار مؤثر است .
8- کودک رادر بازی با اسباب بازی هایش به نقش اجتماعی که بعدا` برعهده خواهد گرفت آگاه کنید.

9- سعی کنید اسباب بازی های متنوعی برای کودکان خریداری کنید تا کودک در هنگام بازی حالت کسلی ویکنواختی نداشته باشد اسباب بازی های متنوع وتوام باسلیقه کودکان ٬هدف وچشم انداز کودک را شفاف وبزرگتر می کنند .

فهرست منابع :

نظریه های جامعه شناسی غلامحسین توسلی
روانشناسی رشد دکتر حسن احدی
نقش بازی های عروسکی در شخصیت کودکان ایرانی وژاپنی عبدالرضا کردی
بازی درمانی ٬دنیا میسم مشاوره با کودکان گری – ل ترجمه خدیجه آرین
روان شناسی تربیتی مرتضی منطقی


گردآورنده : زهره کرمانی
کارشناس دفتر کودکان – بهزیستی استان مرکزی

  امتیاز: 0.00     
برای پاسخ دادن به این ارسال باید از صفحه قبلی اقدام کنید.   ناشناس   در :  شنبه 03 تیر 1385 [08:40 ]
  تشکر
 

سلام
مطالبی که در مورد کودک و بازی کودک ارائه کرده اید برای من بسیار جالب و مفید بود .
چون خودم دو کودک 3 و 6 ساله دارم . واقعا از مطالب خوبتان متشکرم.

  امتیاز: 0.00