شعر کلامی است موزون و منظّم، آمیخته با لطف و دقّت، که تأثیر آن از نثر به مراتب بیشتر است و در قالب‌های مختلف شعارهای جنگی، حماسی و تربیتی و عاطفی و ادبی و مدح و ذم و... سروده می شود. کلام موزون و شعر، از ابتدای خلقت وجود داشته ولی در بعضی از زمان ها و در برخی از اقوام، بازار گرم‌تری داشته است.
قبل از ظهور اسلام، اقوام عرب برای شعر اهمّیّت خاصی قائل بودند و اشعار عاشقانه و ادبی و حماسی زیادی می‌سرودند، اما محتوی و مفهوم آنها غالباً پوچ و مربوط به ظواهر دنیا یا درباره دلاوری های جنگی و امثال آن بود. با ظهور اسلام، اشعار عرب جان تازه ای گرفت و به سوی معنویت و پند یا مدح اولیای خدا متمایل گشت. حتی در زمان
رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم شعرای زیادی پرورش یافتند که شعرهای آنها مورد تأیید پیامبر بود؛ مثلاً علاء بن حضرمی شعری درباره عفو و اغماض خدمت رسول خدا خواند و پیامبر فرمود:«برخی از شعرها
حکمت است و بعضی سحر آمیز. شعر تو هم خوب است ولی کتاب خدا از آن بهتر فرموده؛ آنجا که فرمود
ادفع بالّتی هی احسن»
شعرایی که برای رسول خدا و در مدح او شعر گفته اند، فراوانند- کسانی چون کعب بن مالک و
عبدالله بن رواحه و حسان بن ثابت و نابغه بن جعدی و کعب بن زهیر و قیس بن صرمة و لبید و عباس بن مرداس و طفیل غنوی و کعب بن نمط و مالک بن عوف و قیس بن بحر اشجعی و عبدالله بن حرب و ابودهبل جمحی و بحیر بن ابی سلمی و دیگران که اشعار آنها در تاریخ ثبت است.
روزی عرب بادیه نشینی خدمت رسول خدا رسید و از کم آبی شکایت کرد. رسول خدا دعا کرد و باران فراوانی آمد. مردم اشعار
ابوطالب را به خاطر آوردند که گفته بود:«رسول خدا آن چهره نورانی است که از ابرها به برکت او باران می‌بارد.»
در این وقت مردی از بنی کنانه ایستاد و اشعاری را در مدح رسول خدا سرود.
پیامبر فرمود:«خداوند برای هر بیت شعر تو، خانه ای در
بهشت برایت قرار دهد.»
از این ماجرا روشن می‌شود سرودن شعر نه تنها اشکالی ندارد بلکه مورد تأیید رسول خدا و ائمه اطهار هم بوده است.
لذا
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:«هر کس شعری در مورد ما بگوید، خداوند خانه ای در بهشت برایش بنا می کند.» و نیز فرمود:«هر کس برای ما شعری بگوید، روح القدس (
جبرئیل ) او را تأیید می کند.»
حضرت امام رضا علیه السلام نیز فرمود:«هر مؤمنی در مورد
اهل بیت شعری بسراید، خداوند برای او شهری به اندازه هفت برابر دنیا در بهشت بنا می کند.»
جالب آنکه از خود ائمهّ علیهم السلام اشعار زیادی که سراسر حکمت و پند و اندرز است در تاریخ ثبت شده و به یادگار مانده است.
اشعار
امیرالمؤمنین علیه السلام در دیوان منسوب به او نیز بسیار ارزشمند و معروف است. از
امام حسین علیه السلام و نیز از حضرت امام رضا علیه السلام شعرهای حکمت آمیزی در تاریخ ثبت شده است.
نکته ای که باید توجه داشت این است که بسیاری از اشعاری که ائمه اطهار می‌خواندند، سروده خود آنان نیست، بلکه از شعرای دیگری بوده است. تاریخ‌نویسان بزرگ، آنها را از اشعاری که خودشان سروده اند جدا کردند.
بعضی از بزرگان فرموده اند شعر خواندن در مسجد کراهت دارد، و این حدیث شریف را دلیل آورده اند که رسول خدا فرمود:«اگر شنیدید کسی در مسجد شعر می خواند به او بگویید:«خدا دهانت را بشکند. مسجد برای
قرآن بنا شده است.»
در این مورد باید گفت اولاً روایاتی داریم که صریحاً می‌فرماید شعر خواندن در مسجد اشکالی ندارد، ثانیاً همان طور که در ابتدا گفته شد باید بین اشعار پوچ و بی‌محتوا که انسان را به شهوات نفسانی می‌کشاند، با اشعاری که سراسر حکمت و توحید و موعظه است، فرق گذاشته شود. لذا در تاریخ، موارد زیادی را می بینیم که در حضور خود رسول خدا شعر می خواندند و پیامبر آن شعر و شاعرش را مدح می‌فرمود و این در حالی بود که بیشتر اوقات شریفش را در مسجد می‌گذراند، یا خود امیرالمؤمنین علی علیه السلام اشعار زیادی در خطبه‌های خود می‌خواند، و اکثر خطبه‌های او در مسجد بود. به طور کلی سیره مسلمین است که مدایح و یا مراثی حضرات ائمه اطهار را در مسجد می خوانند.
ثالثاً: همان گونه که گفتیم شعر خواندن در مدح ائمه اطهار دارای فضیلت زیاد و بلکه نوعی عبادت است و عبادت در مسجد اشکالی ندارد.
منابع:
بحار الانوار، ج 22، صفحات 251 تا 255.
بحار الانوار، ج 18، ص 1، ح 1.
بحار الانوار، ج 26، ص 231.
بحار الانوار، ج 44، ص 282، ص 15.
بحار الانوار، ج 83، ص 363، ح 18.
مراجعه شود به:
اشعار امام هادی در مجلس بزم متوکل
اشعار امام حسن علیه السلام
اشعار امام رضا علیه السلام