مقدمه
تیره کدو Cucurbitaceae گیاهانی علفی وغالبا پیچان و یا دارای اندامهای پیچک مانند هستند. اندامهای پیچکی در گیاهان این تیره منشا متفاوت دارند. برخی از گیاهان این تیره غدهدار ، بندرت بوتههای درختچه مانند و یا درختانی با ساقه و تنه گوشتی و احیانا خاردار هستند. برگها منفرد ، ساده ، دمبرگدار و یا دارای پهنک چند بخشی با اشکال متفاوت هستند. تیره کدو حدود 100 جنس و 1000 گونه دارند. بجز گونههای محدودی از دو جنس آن بقیه همگی در نواحی گرمسیری میرویند.
اختصاصات دستگاه رویشی
گیاهانی علفی ، یکساله یا چند ساله با ساقه ضخیم گوشتی و بالارونده از تکیه گاهها به کمک پیچکهای منشعب هستند. رشد این گیاهان بسیار سریع است و ساقه دراز آنها بوسیله پیچکهایی به تکیهگاهها ثابت میشود. بر اثر تماس ساقه با تکیه گاه ، پیچکها و انشعابات آنها ابتدا در یک جهت و سپس در جهت دیگر محکم به دور آن میپیچند. برگها بزرگ ، متناوب ، کامل یا چند بخشی و دارای بخشهای متنوع و بدون گوشوارک هستند.
اختصاصات دستگاه زایشی
گلها در گیاهان تیره کدو معمولا تک جنس ، منظم و متقارن و یا بندرت نامتقارن و دارای تخمدان زیرین هستند و حالت بینظمی گل بیشتر ناشی از تغییر شکل نافه است. پوشش گل در گلهای نر و ماده 2 چرخه کاسه و جام پیوستهای است که در بالای تخمدان واقع هستند و در حاشیه قاعده بهم متصل هستند.
میوه به صورت ستهای است که غالبا بسیار بزرگ میشود مانند
کدو ،
هندوانه و
خربزه. برونبر میوه همیشه چرمی و گاهی مانند کدو قلیانی چوبی است. میانبر میوه معمولا بسیار ضخیم ، گوشتی و خوشمزه است. دانهها بسیار فراوان هستند و ظاهرا روی جدار درونی و بخش مرکزی حفره میوه در میان مایع ژله مانندی که آن را پر میکند قرار دارند. مایع درون میوه حاصل از لعابی شدن تیغه میانی سلولهای دیواره خانه بندی و جفت توسعه یافته تخمدان است. این قبیل میوهها را
سته پوستدار گویند.
کاربردهای اقتصادی و گیاهان مهم تیره کدو
بسیاری از گیاهان تیره کدو دارای خواص دارویی و عدهای از آنها خوراکی هستند.
جنس گل لیف
میانبر فیبری میوه استوانهای و دراز این گیاه پیچان که همانند
اسفنج است مورد استفاده قرار میگیرد.
جنس بریونیا
گیاهانی علفی ، دارای ریشه پایا و به شکل شلغم با برگهایی متناوب پنجهای و پیچکهایی معمولا سادهاند. گلهای آن معمولا تک جنس و مجتمع در گل آذین خوشهای هستند. کاسه گل استکانی ، دارای 5 دندانه است. میوه سته کوچک و سبز رنگ است و بعدا قرمز میشود. گونه معروف آن به نام
بریونیا البا میوه سیاه رنگ دارد و یکپایه است.
جنس اکبالیوم
میوه این گیاه تخم مرغی شکل است و هنگام رسیدن بطور ناگهانی و سریع از دمگل جدا شده و در محل جدا شدن سوراخی در برونبر باقی میگذارد که از آن محتویات میوه با دانهها با فشار به خارج پراکنده میشود. گونه معروف این جنس
خیار خر یا اکبالیوم الاتریوم است که خاصیت مسهلی دارد.
جنس سیتروس یا هندوانه
گونههای این جنس خزندهاند و گلهای نر و ماده مجزا و منفرد دارند. گونه
سیتروس ولگاریس آن همان هندوانه معمولی است که خاستگاه اصلی آن آفریقای جنوبی است و به خاطر میوه خوراکی آن کاشته میشود و واریتهها و نژادهای زراعی مختلف دارد. گونه دیگر آن
حنظل یا هندوانه ابوالجهل است که میوهای بسیار تلخ و به اندازه نارنج دارد. میوه آن مسهل قوی است. این گیاه در بیشتر نقاط خشک ایران میروید و مورد علاقه شدید آهوست.
جنس کوکومیس
گیاهانی علفی خزندهاند که گلهای نر آنها چندتایی و چند دستهای ولی گلهای ماده آنها منفرد هستند. گونههای خیار و خیار چنبر از گیاهان زراعی هستند که کشت میشوند. در گونههای دیگر مانند
کدو حلوایی و خربزه میانبر شیرین و حاوی مواد قندی است.
جنس کدو
گیاهان این جنس علفهایی با پیچکهای منشعب هستند. گلهای نر آنها بطور منفرد و یا در گل آذینهای گرزن قرار دارند. گلهای ماده همیشه مجزا ، دارای جام پیوسته استکانی شکل هستند.
کدو تنبل و کدو حلوایی گونههایی از این جنس هستند. کدو حلوایی که امروزه در بیشتر نقاط جهان کاشته میشود میوهاش دارای گوشت شیرین و خوراکی است و دانهاش خاصیت دفع کرم دارد.
مباحث مرتبط با عنوان